سؤالاتی پیرامون مهر
سؤالاتی پیرامون مهر
سؤالاتی پیرامون مهر
امروزه یکی از مباحث داغ جامعه ما بحث مهر است برای همین دنیای حقوق به طرح پرسش و پاسخهایی در رابطه با مهر پرداخته که امیدواریم مفید واقع شود.
پرسش: در قوانین جاری کشور چند نوع مهر وجود دارد؟
مهر مال معینی است که در عقد نکاح، زوج به میزان معقول و متعارف به زوجه می‌دهد و یا به نفع او بر عهده می‌گیرد.
«مهرالمسمی»، مَهری است که در عقد نکاح، دقیقاً معین‌شده یا تعیین آن به عهده شخص ثالثی نهاده شده است.
حال اگر در ازدواج دایم، مهر ذکر نشده باشد و قبل از توافق بر سرِ میزان مهر، نزدیکی بین زوجین واقع شود، زوجه مستحق «مهرالمثل» است. این نوع از مهر، برحسب شرافت و اوضاع‌واحوال زوجه به او داده می‌شود.
نوع دیگرِ مهر، «مهرالمتعه» است که شوهر به زن مطلقۀ خود که مهرالمسمی نداشته و با او نزدیکی نکرده، می‌دهد. «برای تعیین مهرالمتعه، حال مرد از حیث غنا و فقر ملاحظه می‌شود.»
ضمانت تأدیه مهر
پرسش: آیا پدر داماد می‌تواند مهر عروس خود را مستقیماً به عهده بگیرد و بپردازد؟ یا باید مهر را به پسر خود ببخشد و پسر خودش مهر را بدهد؟
پاسخ: بله عرفاً اشکالی ندارد، ولی قانوناً بر عهدۀ خودِ مرد است. اگرچه هر کس می‌تواند پرداخت کند، اما از باب ضمانت. مثل هر دین دیگر، کسی می‌تواند ضامن بدهکار شود، اما اگر مهر، انجام کاری باشد که تنها از عهدۀ زوج برمی‌آید و در انجام آن مباشرت مرد موردنظر زوجه باشد، کسی نمی‌تواند این نوع از مهر را بر عهده بگیرد.
وظایف زناشویی و مهر
پرسش: آیا قبل از اخذ مهر، زن می‌تواند از نزدیکی کردن شوهر جلوگیری نماید؟ آیا منظور از ایفاء وظایف، تمام وظایفی است که زن در برابر شوهر دارد و یا فقط منظور همان مسأله نزدیکی کردن است؟
پاسخ: انجام وظایفی که زن در مقابل شوهر دارد، در قانون به‌صورت کلی آمده و به نظر می‌رسد همه‌چیز را شامل می‌شود؛ و البته به‌ویژه روابط خاص زناشویی. گو اینکه در منابع فقهی نیز مهر به‌عنوان ما به ازای روابط زناشویی مطرح‌شده است؛ بنابراین، زن می‌تواند تا پیش از ادای این وظیفۀ شوهر (پرداخت مهر)، از ایفای وظایف زناشویی خود در قبال او امتناع کند.
تقویم و روزآمدسازی مهر
پرسش: مهر زنی که از سالیان پیش‌بر گردن شوهر است و اینک ارزش ریال سقوط کرده آیا به همان مبلغ نوشته‌شده، حساب می‌شود یا نه؟ داستان مهر به نرخ روز چیست؟ سؤال دیگر آنکه شیوۀ محاسبۀ آن چگونه است؟
پاسخ: باید گفت مهر برحسب قیمت روز است. مگر اینکه شرطی برخلاف آن شده باشد و یا تراضی به نحو دیگری شده باشد.
هرچند، مهر عرفاً به‌عنوان هدیه‌ای از سوی شوهر به همسرش تلقی می‌شود و در همان حد نیز باید مورد ارزیابی قرار گیرد و قاعدتاً درست نیست که هدیه کسی را برای دریافت به اجرا گذاشت و اما داستان «مهر به نرخ روز»: در دوره دوم تصویب قانون مدنی که برمی‌گردد به اواخر سال 1313 و اوایل 1314 ماده‌ای به عدد 1082 وضع شد که تأکید می‌کرد: «به‌مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.»
این ماده تا سال 1376 همین‌طور دست‌نخورده باقی ماند تا اینکه قانون‌گذار تبصره‌ای را به آن اضافه کرد به این مضمون: چنانچه مهر وجه رایج باشد، متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تأدیه [پرداخت] نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین‌شده، محاسبه و پرداخت خواهد شد، مگر اینکه زوجین در حین اجرای عقد به نحو دیگری تراضی [توافق] کرده باشند.
آیین‌نامه اجرایی این قانون حداکثر ظرف مدت سه ماه از تاریخ تصویب توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با همکاری وزارت دادگستری و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و به تصویب هیئت‌وزیران خواهد رسید.
این آیین‌نامه در 7 ماده و یک تبصره، در سیزدهم اردیبهشت سال 1377 به تصویب هیئت‌وزیران رسید که مفاد آن در پی می‌آید:
ماده یک: چنانچه مهر وجه رایج باشد، مرجع صالح بنا به درخواست هر یک از زوجین میزان آن را با توجه به تغییر شاخص قیمت سال زمان تأدیه نسبت به سال وقوع عقد، محاسبه و تعیین می‌کند.
تبصره: درصورتی‌که زوجین در حین اجرای عقد در خصوص محاسبه و پرداخت مهر وجه رایج، به نحو دیگری تراضی کرده باشند، مطابق تراضی ایشان عمل خواهد شد.
ماده دو: نحوه محاسبه مهر وجه رایج بدین‌صورت است: متوسط شاخص بها در سال قبل، تقسیم‌بر متوسط شاخص بها در سال وقوع عقد، ضربدر مهر مندرج در عقدنامه.
ماده سه: در مواردی که مهر زوجه باید از ترکه زوج متوفی پرداخت شود، تاریخ فوت مبنای محاسبه مهر خواهد بود.
ماده چهار: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مکلف به‌عنوان موارد زیر است:
الف ـ شاخصهای بهای سالهای قبل از اجرای این قانون را تهیه و در اختیار قوه قضاییه قرار دهد
ب ـ شاخص بهای مربوط به هرسال را به‌طور سالیانه، حداکثر تا پایان خردادماه تهیه و به قوه قضاییه اعلام کند.
ماده پنجم: دادگاهها وادارات ثبت‌اسناد و املاک موظف‌اند در محاسبه مهر وجه رایج مطابق ماده دوم و در تعیین تغییر شاخص قیمت مهر بر اساس شاخصهای مقرر در ماده چهارم این آیین‌نامه اقدام کنند.
ماده ششم: درصورتی‌که زوجه برای وصول مهر به دادگاه صالح دادخواست تقدیم کند، هزینه دادرسی به میزان بهای خواسته بر اساس مهر با زوجه است و درصورتی‌که صدور حکم به نفع وی، زوج علاوه بر پرداخت مهر طبق ضوابط این آیین‌نامه، مسؤول پرداخت هزینه دادرسی به مقدار مهر و ابطال تمبر به میزان مابه‌التفاوت خواهد بود.
ماده هفتم: درصورتی‌که زوج تقاضای صدور اجازه طلاق کند، دادگاه مکلف به تعیین تکلیف مهر بر اساس این آیین‌نامه و بر طبق ضوابط و مقررات جاری خواهد بود.
مهر دلاری
پرسش: مهر زنی در خارج از کشور به‌صورت دلار تعیین‌شده است و در حال حاضر در دادگاه ایران اختلاف داشته و در حال جدا شدن هستند، میزان مهر زن با کدام قیمت دلار تعیین می‌شود؟
پاسخ: درصورتی‌که دلار به‌عنوان مهر تعیین‌شده است باید همان دلار پرداخت گردد و اگر زن و شوهر توافق به تبدیل آن کرده باشند باید به هر نحو که توافق کرده‌اند پرداخت شود و چنانچه نسبت به اصل تبدیل توافق کرده‌اند ولی راجع به اینکه به نرخ رسمی باشد یا به نرخ آزاد و یا به‌صورت دیگر، توافق نکرده‌اند باید به نرخ آزاد پرداخت گردد. منبع: کتاب مجموعه پرسش و پاسخهای حقوقی در امور خانواده معاونت آموزش قوه قضاییه انتشارات جاودانه