دستگیری شهروندی در حقوق ایران و انگلستان

دستگیری شهروندی در حقوق ایران و انگلستان

نویسندگان: نسرین مهرا؛ بهزاد جهانی

چکیده

دستگیری متهمان و مقابله با برهم زنندگان نظم عمومی، وظیفه‌ای است که پلیس به نمایندگی از عامه مردم انجام می‌دهد؛ اما قانون‌گذاران در شرایطی این حق را به صاحبان اصلی آن، یعنی شهروندان نیز داده‌اند تا در صورت مواجهه با جرم، با استفاده از قوه قهریه، متهم را دستگیر و تحویل مقامات قانونی دهند. مقاله پیش رو به بررسی پیشینه، شرایط و حدود مداخله شهروندان در دستگیری متهمان در نظام حقوقی ایران و انگلستان که خاستگاه نظریه دستگیری شهروندی است، می‌پردازد. در نظام کامن لا، دستگیری شهروندی مبنایی تاریخی دارد و اکنون نیز شهروندان انگلیسی در جرایم با کیفرخواست و باوجود شرایطی دیگر، حق دستگیری متهمان رادارند؛ اما در نظام حقوقی ایران و برای نخستین بار، قانون‌گذار در تبصره یک ماده 45 قانون آیین دادرسیکیفری مصوب 1392 باوجود سه شرط ارتکاب جرایم خاص، مشهود بودن جرم و عدم حضور ضابطان دادگستری، حق انجام اقدامات لازم برای جلوگیری از فرار مرتکب و حفظ صحنه جرم را به مردم داده است. این مطالعه تطبیقی نشان می‌دهد دو معیار کلی ارتکاب جرایم خاص و اصل ضرورت، مهم‌ترین شرایط دستگیری شهروندی در حقوق ایران و انگلستان محسوب می‌شود.هرچند تصریح به‌حق دستگیری توسط اشخاص عادی در قانون ایران به‌خودی‌خود رویکرد مثبتی است؛ اما ازآنجاکه ابهامات موجود می‌تواند از یکسو، مشارکت شهروندان را کاهش دهد و از دیگر سو، احتمال سوءاستفاده از این حق را افزایش دهد، بازنگری و اصلاح قانون ضرورت دارد. این بازنگری در راستای ابهام‌زدایی از مواردی مانند مصادیق جرایم قابل دستگیری، حدود اقدامات و اختیارات دستگیر کننده، مسئولیتهای قانونی او در صورت اشتباه و حقوق دفاعی اشخاص دستگیرشده خواهد بود.

کلیدواژگان: دستگیری؛ شهروند؛ متهم؛ پلیس؛ کامن لا

پژوهش حقوق کیفری؛ دوره 4، شماره 14، بهار 1395