خوش‌اخلاقی از منظر پیامبر اکرم

خوش‌اخلاقی از منظر پیامبر اکرم

خوش‌اخلاقی، عنصرى کلیدى در دین‌داری و عاملى مهم در موفقیت انسان است. شاید مهم‏ترین ویژگى رسول خدا صلی‌الله علیه و آله اخلاق برتر اوست که در قرآن نیز بدان اشاره‌شده است: «به‌راستی‌که تو داراى اخلاق عظیم هستى»(1). قرآن با تمجید نرم‏خویى رسول خدا صلی‌الله علیه و آله، تأکید مى‏کند که اگر ایشان تندخو مى‏بود، مردم از اطرافش پراکنده می‌شدند.(2) خوش‏اخلاقى، در سیره اجتماعى پیامبر اکرم، از جایگاه والایى برخوردار است؛ به‌گونه‌ای که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله، هدف رسالت خود را کامل کردن ویژگى‏هاى والاى اخلاقى(3) و در روایتى دیگر، کامل کردن خوش‏اخلاقى(4) دانسته است تا آنجا که فرموده است: «اسلام همان اخلاق نیک است».(5) آن حضرت در برخى روایات نیز اخلاق نیک را نصف دین دانسته‏اند.(6)

اخلاق نیکو را مى‏توان کلید کسب دیگر فضایل و کمالات دانست. هر کس از این موهبت الهى برخوردار باشد، به‌راحتی مى‏تواند، پله‏هاى ترقى و پیشرفت مادى و معنوى را طى کند. شاید به همین دلیل پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرمود: «بنده خدا بااخلاق نیک خود به بزرگ‏ترین درجات آخرت و منزلگاهها و مراتب شریف مى‏رسد…»(7) اخلاق نیک با رسالت و شریعت ایشان درآمیخته که مؤمن‏ترین افراد را خوش‏اخلاق‏ترین آنها مى‏داند: «أکمل المؤمنین ایماناً آحسنهم خلقاً»(8) و سنگین‏ترین عمل را در روز داورى، داشتن اخلاق نیک معرفى مى‏کند.(9) انسان کسانى را به خود نزدیک‏تر مى‏داند که اخلاقشان بهتر باشد: «دوست‌داشتنی‌ترین شما براى من و نزدیک‏ترین شما به من در روز قیامت، خوش‏اخلاق‏ترین و متواضع‏ترین شماست».(10)

رسول خدا صلی‌الله علیه و آله خوش‏اخلاقى را موجب جلب خیر دنیا و آخرت(11) و مانع از آتش جهنم(12) دانسته و فرموده است: «سه چیز است که اگر در کسى نباشد، نه از من است و نه از خداى عزوجل؛ بردبارى‏اى که با آن جهالت نادانان را رد کند؛ اخلاق نیکى که با آن در میان مردم زندگى کند و ورعى که وى را از گناهان الهى بازدارد.(13)

ایشان هم‌چنین فرموده‏اند: «نخستین چیزى که روز قیامت، در ترازوى اعمال بنده خدا گذاشته مى‏شود، اخلاق نیک اوست»(14). نیز فرمود: «چیزى بهتر از خوش‏اخلاقى، در ترازوى عمل انسان قرار نمى‏گیرد»(15). همچنین فرمود: «شبیه‏ترین انسان به من، خوش‏اخلاق‏ترین شماست»(16) و «در قیامت، نزدیک‏ترین انسان به من کسى است که از همه خوش‏اخلاق‏تر باشد و براى خانواده‏اش از همه بهتر باشد».(17)

پیامبر کامل‏ترین مؤمنان را خوش‏اخلاق‏ترین آنها مى‏دانست(18) و بر خوش‏رویى با مردم و دست دادن با آنها تأکید مى‏کرد و آن را اخلاق مؤمنان، صدیقان، شهدا و صالحان مى‏شناساند.(19) روزى مردى مقابل رسول خدا صلی‌الله علیه و آله ایستاد و از ایشان پرسید: «اى پیامبر خدا! دین چیست؟» فرمود: «خوش‏اخلاقى». مرد دوباره از سمت چپ ایشان آمد و همان پرسش را مطرح کرد و حضرت نیز دوباره فرمود: «خوش‏اخلاقى». این بار مرد از پشت سر ایشان آمد و همان سؤال را پرسید. رسول خدا صلی‌الله علیه و آله به او نگاه کرد و فرمود: «آیا دین را نمى‏فهمى؟ دین آن است که خشمگین نشوى».(20)رسول خدا صلی‌الله علیه و آله در پاسخ به این پرسش که نیکى چیست نیز فرمود: «نیکى همان خوش‏اخلاقى است…».(21)

پی‌نوشتها:

1 ـ قلم/4.

2 ـ آل‌عمران/159.

3 ـ کنز العمال، ح 5217. (انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق).

4 ـ کنز العمال، ح 5217. (انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق)

5 ـ کنز العمال، ح 5215. (الاسلام حسن الخلق).

6 ـ بحارالانوار، ج‏68، ص‏385؛ کنز العمال، ح‏5141.

7 ـ المحجه البیضاء، ج 5، ص 93؛ میزان الحکمه، ج‏3، ص‏139.

8 ـ بحارالانوار، ج‏68، ص‏389.

9 ـ بحارالانوار، ج‏68، ص 383

10 ـ بحارالانوار، ج‏68، ص‏385

11 ـ بحارالانوار، ج‏68، ص‏384

12 ـ کنز العمال، ح‏5190.

13 ـ بحارالانوار، ج‏66، ص‏386.

14 ـ بحارالانوار، ج‏68، ص‏385.

15 ـ بحارالانوار، ج‏68، 374

16 ـ بحارالانوار، ج‏68، ص‏387.

17 ـ بحارالانوار، ج‏68، ص‏387

18 ـ بحارالانوار، ج‏68، ص‏387

19 ـ قال النبى صلی‌الله علیه و آله: من اخلاق المؤمنین والصدیقین والشهداء والصالحین البشاشه اذا بروا والمصافحه والترحیب اذا التقوا، ابو عبدالرحمن سلمى، «آداب الصحبه وحسن العشره» در: مجموعه آثار ابو عبدالرحمن سلمى، گردآورى نصراللَّه پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهى، چاپ اول: 1372، ج 2، ص‏96.

20 ـ بحارالانوار، ج‏68، ص‏393.

منبع؛ وب‌سایت فصلنامه تخصصی اخلاق