بازتولید برجام در توافق گازی ایران و ترکمنستان

بازتولید برجام در توافق گازی ایران و ترکمنستان

     ایران در مذاکره گازی با ترکمنستان توانست از دیپلماسی هوشمند برای کسب توافق بهره گیرد و با کم‌ترین هزینه منافع ملی را تأمین کند. این توافق اثبات کرد که گفت‌وگو، چانه‌زنی و نشستن گرد میز مذاکره همچنان روشی بهینه برای حل‌وفصل اختلافها است. ازاین‌رو است که برخی از توافق اخیر با عنوان «برجام گازی» یاد می‌کنند.

نمایندگان ایران و ترکمنستان برای پایان دادن به اختلافی طولانی درزمینهٔ صادرات گاز، چهارشنبه‌شب گذشته (هشتم دی‌ماه) مذاکراتی را آغاز کردند که تا پنج‌شنبه‌شب به طول انجامید. این مذاکرات درنهایت به حصول توافق منجر شد اما طرف ترکمن صبح جمعه (دهم دی‌ماه) به‌جای امضای توافق صورت گرفته بار دیگر بر مواضع خود تأکید کرد و هیأت ایرانی نیز با نپذیرفتن این شرایط مذاکرات را ترک کرد.

هیأت مذاکره‌کننده ایرانی به هنگام ترک عشق‌آباد با اصرار طرف ترکمنستانی‌ از فرودگاه پای میز مذاکرات برگشت و به‌این‌ترتیب با پذیرفته شدن شرایط ایران، زمینه برای امضای توافق دوجانبه فراهم شد. درنهایت دعوای چندروزه گازی میان تهران- عشق‌آباد‌ از راه دیپلماسی به پایان رسید و مذاکره‌کنندگان ایرانی توانستند حرف حق خود را به کرسی بنشانند.

ایران با خریداری روزانه 35 تا 40‌ میلیون مترمکعب گاز بزرگ‌ترین مشتری گاز ترکمنستان به ‌شمار می‎رود که از 20 سال گذشته تاکنون اقدام به واردات گاز از این کشور کرده است. به ‌دلیل مسیر کوتاه خط لوله صادرات گاز ترکمنستان به ایران، صادرات گاز برای همسایه شمال شرقی با کم‌ترین هزینه انجام می‌شود اما سایر مشتریان گازی ترکمنستان مزیتهای ایران را ندارند. چین، اروپا و پاکستان دیگر مشتریان گاز ترکمنستان به شمار می‌روند که هزینه صادرات گاز به آنها به دلیل نیاز به خط لوله چند ‌هزار کیلومتری، هزینه سنگینی را به دنبال دارد.

 ریشه اختلاف 2 کشور به سال 1386 بازمی‌گردد که در آن سال مناطق شمالی کشورمان با سرمای شدید هوا روبه‌رو شد. دراین زمان، ترکمنستان قیمت گاز صادراتی خود به ایران را به‌یک‌باره 9 برابر کرد و قیمتها از 40 دلار به ازای هر یک هزار مترمکعب به 360 دلار افزایش یافت. در آن زمان به‌جای آن‌که دولت وقت، مانع از سودجویی همسایه شمالی شود به خواسته غیرمنطقی افزایش یک‌باره بهای گاز تن داد. به همین خاطر ایران یک میلیارد و 800 میلیون دلار طی چند سال گذشته به ترکمنستان بدهکار شد.

باگذشت چند سال و کاهش قیمت گاز در بازارهای جهانی، قیمت گاز صادراتی ترکمنستان به ایران نیز نزول کرد. هم‌زمان، با آمادگی ایران برای پرداخت بدهی گازی ترکمنستان، تحریمها شدت یافت و مراودات بانکی قطع و به‌این‌ترتیب روند پرداخت بدهی به این کشور متوقف شد. پس از استقرار دولت یازدهم، ایران به‌صورت ماهانه اقدام به تسویه بدهی گازی خود به ترکمنستان کرد. البته دولت یازدهم بر مبنای مفاد توافق دوجانبه، زیر بار بدهی یک میلیارد و 800 میلیون دلاری نرفت و خواستار ارجاع موضوع به داوری بین‌المللی شد. دولت معتقد است این بدهی باید ازنظر میزان و نحوه پرداخت کارشناسی شود.

در ادامه اختلاف‌نظرهای گذشته، برخی مدیران نفتی ترکمن با توجه به کاهش دمای هوا در روزهای اخیر و افزایش مصرف گاز در کشور بار دیگر باهدف اعمال فشار، ایران را تهدید به قطع گاز در صورت پرداخت نشدن مطالبه یک میلیارد و 800 میلیون دلاری کردند. ترکمنستان پیش از بروز دور تازه اختلاف گازی، روزانه حدود 42 میلیون مترمکعب گاز به مناطق شمالی ایران صادر می‌کرد اما با چالشهای به وجود آمده این حجم صادرات گاز به چهار میلیون مترمکعب در روز رسید. این کاهش چشمگیر در راستای زیر فشار قرار دادن ایران برای پذیرش شرایط طرف ترکمنستانی بود که باتدبیر مذاکره‌کنندگان ایرانی به نتیجه نرسید. اصرار بر تأمین منافع ملی و حقوق کشور بر مبنای توافق دوجانبه و بهره‌جویی از گفت‌وگوی اصولی و سازنده در مسأله توافق گازی با ترکمنستان، بار دیگر نشان داد که در دنیای امروز گریزی از تعامل نیست و دیپلماسی، منطقی‌ترین، بهترین و کم‌هزینه‌ترین مسیرها را برای رسیدن به اهداف و منافع ملی فراهم می‌سازد. دولت تدبیر و امید دراین پرونده اختلافی نیز راه دیپلماسی را در پیش گرفت و سعی کرد از گفت‌وگو برای دفاع از مواضع خود بهره گیرد. بر مبنای همین الگوی رفتاری، برخی ناظران دست‌یابی ایران به اهداف مذاکرات اخیر را برجام گازی نام داده و حصول توافق را بازتولید برجام از طریق پیوند دیپلماسی هوشمند و مقاومت بر مواضع اصولی و به‌حق دانسته‌اند.

منبع: جمهوری اسلامی