نقض بـرجـام ؟

نقض بـرجـام ؟

دکتر محمد حبیبی مجنده

عضو هیأت‌علمی دانشگاه مفید قم

تصویب تمدید قانون تحریمهای ایران در مجلس نمایندگان و مجلس سنای ایالات‌متحده را نمی‌توان به‌خودی‌خود نقض برجام دانست.

روشن است که “نقض” برجام هنگامی رخ می‌دهد که یکی از طرفها مطابق تعهداتی که در برجام دارد رفتار نکند. باید دید ایالات‌متحده در برجام دقیقاً چه تعهداتی بر دوش دارد. اگر رفتار این کشور مطابق این تعهدات نباشد برجام را نقض کرده است.

آلفونس داماتو، سناتور وقت مجلس سنا در سپتامبر سال 1995 طرحی برای تحریم صادرات فناوری انرژی از سوی شرکتهای خارجی به ایران ارائه داد. در نسخه اصلاحی که به تصویب سنا رسید تحریم سرمایه‌گذاری در بخش انرژی صورت گرفت و علاوه بر ایران، لیبی هم مشمول تحریم شد. این قانون در سال 2006 نسبت به کشور لیبی خاتمه یافت و نام آن به قانون تحریمهای ایران (Iran Sanctions Act) تغییر کرد و درگذر زمان دایره تحریمهای آن توسعه و گسترش یافت. این قانون پیچیده و مفصل، عمدتاً، شرکتهایی که بیش از 20 میلیون دلار در یک سال در بخش انرژی ایران سرمایه‌گذاری می‌کنند را مجازات و هم‌چنین فروش سلاح شیمیایی، بیولوژیکی یا هسته‌ای یا فناوریهای مرتبط یا تعداد و انواع بی‌ثبات کننده سلاح پیشرفته متعارف را ممنوع می‌کند.

در «برنامه جامع اقدام مشترک»(برجام) تعهدات ایران، اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده به‌طور تفصیلی بیان‌شده و در خصوص قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت تعیین تکلیف شده است. در این سند تعهدات ایالات‌متحده به‌طورکلی دربند 21 گفته‌شده است: “ایالات‌متحده اجرای تحریمهای مشخص‌شده در ضمیمه 2 … را متوقف خواهد ساخت.

“(The United States will cease the application … of the sanctions specified in Annex II …)”.

قسمتهای 9 تا 12 این بند درواقع حوزه‌هایی است که در قانون تحریمهای ایران جای دارد. در قسمت 19 این بند، لغو دستورهای اجرایی 13574، 13590، 13622 و 13645 و بخشهای 7-5 و 15 دستور اجرایی 13628 به‌عنوان تعهد ایالات‌متحده ذکرشده است. بند 22 برجام هم تعهدات ایالات‌متحده در خصوص اجازه فروش هواپیمای مسافری تجاری و قطعات و خدمات مرتبط به ایران؛ اجازه دادن به اشخاص غیر آمریکایی تحت مالکیت یا کنترل شخص آمریکایی به انجام فعالیتهایی با ایران در سازگاری با برجام؛ و اجازه دادن به واردات فرش و مواد غذایی ایران به ایالات‌متحده را بیان می‌دارد. دربند 23 هم ایالات‌متحده متعهد شده است پس از هشت سال از روز تصویب برجام یا جمع‌بندی کلی‌تر آژانس مبنی بر صلح‌آمیز بودن همه مواد هسته‌ای در ایران (هرکدام که زودتر بود)، به دنبال عمل تقنینی مقتضی برای لغو یا اصلاح برای ترتیب اثر دادن به لغو تحریمهای مصرح در ضمیمه 2 در زمینه تملک کالاها و خدمات مرتبط با هسته‌ای برای فعالیتهای منظور شده در برجام خواهد بود. در بند 26 نیز ایالات‌متحده ملزم شده است از ارائه مجدد یا وضع مجدد تحریمهای مصرح در ضمیمه 2 خودداری ورزد و از وضع تحریمهای جدید مرتبط با هسته‌ای اجتناب کند.

رئیس‌جمهور ایالات‌متحده پس از اجرایی شدن برجام طی دستور اجرایی 13716 در 16 ژانویه 2016 دستورهای اجرایی را که مطابق برجام باید لغو می‌شد لغو نمود.

بنابراین:

1- تعهد ایالات‌متحده مطابق برجام این است که اجرای بخشهای مهم قانون تحریمهای ایران را متوقف کند. برجام تعهدی بر این کشور برای توقف اجرای بخشهای دیگر این قانون وضع نمی‌کند. ایالات‌متحده در برجام متعهد به لغو این قانون نیست. به همین دلیل این قانون بعد از اجرایی شدن برجام تاکنون برجا بوده است.

2- در حال حاضر با دستور اجرایی رئیس‌جمهور اجرای بخشهایی از قانون تحریمهای ایران که باید مطابق برجام از اجرا بازبماند، متوقف‌شده است.

3- ایالات‌متحده در صورتی ناقض تعهدات خود مطابق برجام عمل خواهد کرد که بخشهای متوقف‌شده قانون تحریمهای ایران را از حالت توقف خارج سازد و دستور اجرای آنها را بدهد. صرف تصویب تمدید این قانون نقض برجام نخواهد بود. منبع: کانال تخصصی روابط بین‌الملل