حقوق بین‌الملل ناوگانهای دریایی و تنگه هرمز
حقوق بین‌الملل ناوگانهای دریایی و تنگه هرمز
حقوق بین‌الملل ناوگانهای دریایی و تنگه هرمز
محمد اسماعیلی
رفتار اقتدارگرایانه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در برخورد قاطع با ناوگانهای دریایی متخاصم می‌تواند به ایجاد رویه حقوقی در عرصه بین‌المللی بینجامد.
«نظارت بر تردد و اقدامات شناورهای بیگانه در منطقه از وظایف ایران است و اگر ناوگان آمریکایی وارد حوزه آبی ایران شود، قطعاً اخطار خواهد گرفت. به او توجه خواهیم داد و اگر جنبه‌ای از تجاوز به آبهای ما تلقی شود با آنها مقابله خواهیم کرد.» این واکنش حسین دهقان، وزیر دفاع کشورمان در پاسخ سؤالی راجع به علت حرکت قایقهای تندروی سپاه به سمت ناوشکن آمریکایی است که در روز چهارشنبه شهریور سال 95 روی‌داده است.
این اتفاق همچنین با واکنش مقامات رسمی ایالات‌متحده نیز همراه شد. جان ریچاردسون، فرمانده عملیات دریایی ارتش امریکا دراین‌باره می‌گوید: «سرعت‌بالای حرکت به‌سوی ناوشکن آمریکایی، باعث ایجاد یک وضعیت خطرناک و آزاردهنده شد که می‌توانست به تنش بیشتر که نیازمند تدابیر دفاعی بیشتر است، منجر شود. قایقها اخطارهای ناوشکن را نادیده گرفتند و همچنان با سرعت به آن نزدیک شدند تا اینکه به کمتر از 300 متری آن رسیدند.»
پیتر کوک، سخنگوی وزارت دفاع امریکا نیز بابیان اینکه «خلیج‌فارس منطقه مهمی از دنیاست و امریکا دوست ندارد در آن درگیری باشد ولی ملوانان آمریکایی مجبور شده‌اند، برای جلوگیری از افزایش بیشتر تنشها به سمت قایق ایرانی شلیک کنند» تلاش می‌کند ایران را متهم به انجام رفتارهای خلاف صلح و امنیت بین‌الملل متهم کند. در سالهای اخیر که ایالات‌متحده امریکا بارها آبهای سرزمینی جمهوری اسلامی ایران را نقض کرده – ازجمله در هفته اخیر- مقامات این کشور در مواضعی تهاجمی، نیروهای دریایی ایران را متهم به تهاجم و تجاوز به کشتیهای این کشور کرده‌اند، بدون آنکه نسبت به ورود غیرقانونی به آبهای سرزمینی کشورمان عذرخواهی کنند.
آنچه در ادبیات آمریکاییها مشهود است آنکه مقامات این کشور در موضعی هدفمند تلاش می‌کنند که اقدامات نیروهای دریایی جمهوری اسلامی ایران در آبهای سرزمینی خود را تأویل به «تجاوز به کشتی آمریکاییها آن‌هم در آبهای بین‌المللی» کنند و چنین رویه‌ای را برهم زننده ثبات و امنیت بین‌الملل به‌ویژه در منطقه غرب آسیا نام‌گذاری کنند.
به همین دلیل است که پیتر کوک، سخنگوی وزارت دفاع امریکا روز پنج‌شنبه در واکنش به‌اتفاق اخیر بیان می‌کند: «امیدواریم این اتفاقات ادامه نداشته باشد، زیرا نمی‌خواهیم تنشها دراین بخش مهم از دنیا، افزایش پیدا کند.» یا الیزابت ترودو، سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا این رویداد را «عامل تشدید‌کننده غیرضروری تنشها» عنوان می‌کند. بدون تردید این آخرین باری نخواهد بود که نیروهای نظامی کشورمان نسبت به ورود نظامیان آمریکایی به آبهای سرزمینی کشورمان هشدار می‌‌دهند و در مقابل مقامات ایالات‌متحده تلاش می‌کنند در موضعی تهاجمی و با ادبیات جهت‌دار نظامیان کشورمان را تهدیدی برای امنیت منطقه معرفی کنند و چنین احتمال آمیخته با یقین، طرح شکایت از تجاوزهای مکرر دولت امریکا به آبهای سرزمینی کشورمان و اصرار به این تجاوز را به‌عنوان یک ضرورت مطرح می‌کند.اگرچه پاسخ نیروهای دریایی به کشتی آمریکایی نمایانگر اقتدار و صلابت جمهوری اسلامی ایران در دفاع از منافع خود است، اما امریکا بعد از تصویب قطعنامه 2231 تلاش کرد اثبات کند رفتارهای جمهوری اسلامی ایران همچنان برهم زننده صلح، ثبات و امنیت بین‌المللی است و با تکرار ادبیات همسو با تحقق چنین هدفی، قرار گرفتن کشورمان ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد را مشروعیت قانونی بخشد. آنها – همان‌گونه که در یادداشتهای جوان به آن پرداخته‌شده است- با اصرار مؤکد درباره «رفتار تهدیدکننده صلح» ایران به دنبال «ایجاد رویه حقوقی» که زمینه‌ساز «توسعه تحریمها» و «گسترش دادن فشارهای بین‌المللی به ایران» می‌انجامد، هستند. آمریکاییها در حالی چنین اهدافی را در پس تعرض به آبهای سرزمینی کشورمان دنبال می‌کنند که حقوق حاکم بر تنگه هرمز، حقوق خاصی است که بررسی اتفاق ناوگان دریایی دراین منطقه نشان می‌دهد که در اکثر موارد ازجمله «ورود غیرمجاز یک کشتی تجاری آمریکایی در 9 اردیبهشت سال 94 به آبهای داخلی»، «23 دی‌ماه سال 94 تجاوز نیروهای دریایی کشور امریکا»، «ورود غیرقانونی پهپاد آمریکایی در اسفند 91 به مرزهای آبهای داخلی» یا « حضور غیرقانونی پنج ملوان انگلیسی به خلیج‌فارس در آذرماه سال 1388» ناوهای دریایی این کشور جز با نقض حقوق حاکم بر تنگه هرمز روی نداده است.حال اگرچه ایران و امریکا به کنوانسیون حقوق دریاها 1982 نپیوسته‌اند، اما مفاد این کنوانسیون با تفکیک میان عبور بی‌ضرر (innocent passage) و عبور ترانزیت (transit passage)، تنگه هرمز را شامل اصل عبور ترانزیت می‌داند. تفاوت عبور ترانزیت با عبور بی‌ضرر آن است که در عبور ترانزیت دولت ساحلی «حق ایجاد مانع برای ناوهای در حال عبور نداشته»، «حق تعلیق این حق را در زمان صلح ندارد»، «در صورت نقض تعهدات عبور ترانزیت توسط ناو در حال عبور از تنگه دولت ساحلی حق اتخاذ تدابیری را ندارد» و «ناوهای در حال عبور متعهد به برافراشتن پرچم کشور متبوع خود نیستند»، است.در عبور ترانزیت ناوهای دریایی در حال عبور نیز نسبت به کشور ساحلی تعهداتی دارند، ازجمله «ممنوعیت تهدید یا توسل به‌زور علیه حاکمیت»، «عبور بدون وقفه»، «تمامیت ارضی و استقلال سیاسی کشور ساحلی» و «ممنوعیت فعالیتهای اکتشافی و تحقیقاتی بدون اخذ اجازه از کشورهای ساحلی تنگه» که با بررسی رفتار آمریکاییها در موارد اشاره‌شده ازجمله تجاوز به آبهای سرزمینی کشورمان در هفته گذشته، دولت ایالات‌متحده این تعهدات را نقض کرده است؛ چراکه تمامیت ارضی و استقلال سیاسی کشورمان را نقض کرده و چنین رفتاری در مجامع جهانی قابلیت پیگیری قضایی دارد. تمام اینها در حالی است که ایران کنوانسیون 1982 را امضا نکرده و به تصویب نرسانده است و جایگزین آن قانون «مناطق دریایی جمهوری اسلامی ایران در خلیج‌فارس و دریای عمان را در 23 ماده تصویب کرد» که در آن تعهداتی برای کشتیهای در حال عبور در نظر می‌گیرد، ازجمله اینکه محدوده دریای سرزمینی ایران در خلیج‌فارس را 12 مایل دریایی (هر مایل 1852 کیلومتر) معین کرده که براین اساس دولت امریکا موظف به رعایت این مایل از دریای سرزمینی کشورمان است، مسأله ای که هر بار توسط ناوگانهای این کشور نقض می‌شود.
جمهوری اسلامی ایران همچنین در پاسخ به مرقومه دولت عمان مبنی بر گسترش حدود دریای سرزمینی خود تصریح می‌کند که این اقدام در اثر ترسیم دوباره خطوط مبدأ مستقیم عمان در تنگه هرمز پدید آمده و تحت هیچ عنوان وضعیت حقوقی آبها را از حیث عبور شناورها دگرگون نمی‌کند. اگرچه پهنای تنگه هرمز در برخی نقاط بیش از 24 مایل دریایی بوده و نزدیک به 40 کیلومتر از آبهای تنگه وضعیت بلاتکلیفی پیدا می‌کند، اما طبق قانون «مناطق دریایی جمهوری اسلامی ایران در خلیج‌فارس و دریای عمان مصوب1372» این مناطق در محدوده منطقه انحصاری اقتصادی قرار داشته و تعدی آمریکاییها به آن می‌تواند به معنای تجاوز تلقی گردد.با توجه به آنکه عبور کشتیها به خلیج‌فارس از دریای سرزمینی ایران و خروج از خلیج‌فارس از دریای سرزمینی عمان صورت می‌گیرد، رفتار امروز ناوگانهای ایالات‌متحده ناقض «حقوق دریاهای 1982» بوده و از لون دیگر تضییع کننده قانون «مناطق دریایی جمهوری اسلامی ایران در خلیج‌فارس و دریای عمان 1372» است به این دلایل متقن که با نقض مرزهای آبی کشور، تمامیت ارضی و استقلال سیاسی ایران را نقض کرده و محدوده دریای سرزمینی ایران در خلیج‌فارس را که همان 12 مایل دریایی است، نقض کرده است.بنابراین رفتار اقتدارگرایانه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در برخورد قاطع با ناوگانهای دریایی متخاصم می‌تواند به ایجاد رویه حقوقی در عرصه بین‌المللی بینجامد که با توجه به اینکه ایجاد رویه حقوقی در نظام حقوق بین‌المللی می‌تواند مستقیماً به تأمین منافع ملی تبدیل شود چنین رویکردی قابل دفاع مبتنی بر علم حقوق بین‌الملل است.موازی با مواجهه مورداشاره، باید از دولت ایالات‌متحده در مجامع کیفری بین‌المللی شکایت حقوقی کرد. با توجه به آنکه طبق همان نظام حقوق بین‌الملل دولت امریکا نسبت به اقدامات متجاوزانه خود در عرصه بین‌الملل به‌ویژه در تنگه‌های استراتژیک «مسؤول» است. وب‌سایت خبرگزاری فارس