ثبت اختراعات زیست‌فناوری در ایران
ثبت اختراعات زیست‌فناوری در ایران
ثبت اختراعات زیست‌فناوری در ایران
ایران از سال 2001 عضو سازمان جهانی مالکیت فکری است و تابه‌حال تعدادی از پیمانهای مربوط به مالکیت فکری را پذیرفته است. ایران در سال 1328 به کشورهای عضو معاهده پاریس پیوست و در سال 1377 اصلاحات آن معاهده را نیز پذیرفت. در سال 1375 به کنوانسیون تنوع زیستی ملحق شد. در سال 1380 به عضویت سازمان جهانی مالکیت فکری درآمد.
الحاق ایران به موافقت‌نامه و پروتکل مادرید در مورد ثبت بین‌المللی علایم تجاری کالا و خدمات در سال 1382 به وقوع پیوست. لایحه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به معاهده همکاری در ثبت اختراعات در سال 1386 با تصویب در صحن علنی مجلس شورای اسلامی و تأیید شورای نگهبان تبدیل به قانون شد؛ اما تاکنون این قانون مسکوت مانده است. همچنین در خصوص موافقت‌نامه تریپس که یکی از جامع‌ترین اسناد بین‌المللی در مورد حقوق مالکیت فکری است. ایران هنوز به آن نپیوسته است. لازم به ذکر است معاهده اخیر از پیش‌نیازهای عضویت در سازمان تجارت جهانی است و ایران به دلایل متعدد ازجمله نپذیرفتن این معاهده جزء معدود کشورهایی است که عضو سازمان جهانی تجارت (WTO) نیست و فقط در این سازمان به‌عنوان ناظر فعالیت دارد. اختراعات مرتبط با زیست‌فناوری در ایران عمدتاً به سه صورت زیر ثبت می‌شوند:
– محصول یا فرآورده: [1] مانند انواع کمیتهای تشخیص بیماریها، تولید انواع دستگاههای زیست‌فناوری مانند انواع رآکتورها و …
– فرآیند و پروتکلهای تولید محصول: مانند فرآیندهای ریز ازدیادی از طریق کشت بافت، فرآیندهای بهینه‌سازی و انواع پروتکلهای تولید محصولات زیست‌فناوری و…
– کاربرد فرآورده‌ها برای اهداف خاص: مانند کاربرد انواع آنزیمها و مواد مؤثره و سایر فرآورده‌ها در پیشگیری، درمان بیماری یا تولید محصول دیگر.
بیشترین اختراعات ثبت‌شده در حوزه زیست‌فناوری در ایران، مربوط به بخشهای کشاورزی، پزشکی مواد غذایی و یا در صنعت، تولید دستگاههای مرتبط با زیست‌شناسی است. طبق آمار سازمان جهانی مالکیت فکری (WTO) درصد اختراعات ثبت‌شده (بین سالهای 1996- 2010) در کشورهای پیشرفته و پیش رو در حوزه زیست‌فناوری ازجمله ایالات‌متحده، انگلیس، کانادا و استرالیا به ترتیب برابر با 14/4، 07/4، 37/4 و 75/4 بوده است. این رقم برای کشور ایران 48/3 درصد گزارش‌شده است.
دو نکته در این آمار اهمیت فراوانی دارد:
– درصد اختراعات ثبت‌شده در کشورهای پیش رو در حوزه بیوتکنولوژی تا حدود زیادی به هم نزدیک است. اگرچه در مقام مقایسه ایران با این کشورها، شاید در ابتدا تفاوت زیادی محسوس نباشد، اما این نکته را نباید ازنظر دور داشت که شیوه ثبت اختراع در ایران اعلامی بوده یا حداقل ممیزی نیست. به همین دلیل به نظر می‌رسد مقایسه بین درصد اختراعات ثبت‌شده در ایران با کشورهای دیگر (با شیوه ثبت ممیزی) زیاد صحیح نباشد.
– نکته دوم که مهم‌تر است، اهمیت خاصی است که سازمان جهانی مالکیت فکری برای بیوتکنولوژی قایل شده و آن را به‌عنوان یکی از حوزه‌های مهم تکنولوژی شناخته است و هرساله آمار مربوط به ثبت اختراعات در این حوزه را از کل کشورهای عضو گردآوری و ارائه می‌کند.
بنابراین زیست‌فناوری با تولید محصولات و فرآورده‌های جدید و استراتژیک در جهان مرتبط بوده و پیش‌بینی می‌شود این درصدها در سالهای آینده رشد چشمگیری کنند. به‌طوری‌که سهم زیادی از اختراعات به زیست‌فناوری اختصاص یابد.
[1]- توضیح: باید توجه داشت که محصولات بیوتکنولوژیکی به دلیل مستثنا شدن منابع ژنتیک و اجزای تشکیل‌دهنده آن از قلمرو ثبت اختراعات همواره قابلیت ثبت اختراع ندارند و مصادیق اشاره‌شده در این بند عمدتاً شامل مواردی است که دارای کاربرد بیوتکنولوژیکی هستند. منبع: مرکز پژوهشهای مجلس