کلمه قسم در زبان عرب با جمیع اشتقاقاتش به معنی سوگند است که در زبان فارسی بیشتر همان کلمه قسم استعمال می‌شود و در اصطلاح «قسم جمله‌ای است که به‌واسطه آن جمله دیگری تأکید می‌شود. طبرسی می‌گوید: «قسم عبارت است از قسمتی از کلام که به‌واسطه آن خبر تأکید می‌شود، به‌نحوی‌که آن‌را به‌صورت حق و درست جلوه داده و از خلاف واقع مبرا می‌سازد». شیخ طوسی می‌نویسد:

«قسم کلامی است که خبر را تأکید نموده آن‌را به‌صورت محقق قرار می‌دهد». علامه طباطبائی می‌گوید: «همانطورکه اهل ادب گفته‌اند، قسم در کلام بالاترین تأکید را می‌رساند.»

سیوطی می‌گوید: «مقصود از قسم، درست و واقع قرار دادن خبر و تأکید نمودن است» سپس اضافه می‌کند که: «عده‌ای آیه «و الله یشهد إن المنافقین لکاذبون» (منافقون/آیه 1) را اگرچه اخبار به شهادت است، چون برای تأکید خبر آمده قسم نامیده‌اند.»جمله‌ای که به‌عنوان قسم یاد می‌شود ازلحاظ مفهوم و معنی دارای عظمت و ارزش خاصی بین سوگند یاد کننده و طرف مخاطبش است که با این امر می‌خواهد حتمیت وقوع خبر را رسانده و طرف را به پذیرش آن وادار نماید.
تاریخچه سوگند
بسیار روشن است که مسئله سوگند یاد نمودن اختصاص به یک طایفه و یا ملت و قومی خاص نداشته بلکه در میان همه گروهها و ملتهای مختلف بشری مانند یک سنت فراموش ناشدنی جاری بوده و به آن عمل می‌کرده‌اند.

در طول تاریخ بشری در میان ملتهای بدوی و باستانی هر طایفه ملتی طبق عقیده خود، اشیاء و موجودات خاصی را مقدس و مورداحترام دانسته و در مقام اثبات مدعای خود به آن سوگند یاد می‌کرده‌اند تا از این راه صدق و حقانیتش به‌طرف ثابت شود.

البته این مسئله نیاز به تحقیق و بررسی زیادی دارد که ازنظر تاریخی از آغاز پیدایش بشر و یا تاریخ، بررسی شود که ملتهای گذشته و قرون باستانی و همچنین قرون‌وسطی و معاصر چه چیزهایی را محترم و مقدس می‌شمرده و چگونه به آن سوگند یاد می‌کرده و می‌کنند.

لیکن این اندازه ثابت و مسلم است که این روش در میان همه ملتهای مختلف در طول تاریخ بشری جاری بوده و هست. در جوامع مترقی امروز نیز این حقیقت به چشم می‌خورد که می‌بینیم هر ملتی طبق معتقدات خاص خویش چیزهایی را مقدس شمرده و در موارد لزوم به آن سوگند یاد می‌کنند، مثلاً در بین مسیحیان به اقانیم ثلاثه (اب، ابن، روح القدس) و مریم و انجیل…. یا در بین یهودیان به کتب مقدسه خود و به پیامبرانی که مورداحترام آنهاست و به خدا و… و در بین مسلمانان به خدا، پیامبر، قرآن و ائمه علیهم‌السلام و یا فرزندان آنها و…یا به‌طورکلی در بین عموم مردم به جان، مرگ، پدر، مادر و…. طنطاوی می‌گوید:

نوع انسانی به چیزهایی قسم یاد می‌کند که در پیشش بزرگ و باارزش باشد. مثلاً فرزند قسم یاد می‌کند: به جان پدرم یا رعیت قسم به حاکم و سرباز به شرف سربازش، وزرا به سلاطین و یا می‌بینیم کسی که به چشمش سوگند یاد می‌کند چون می‌بیند برای او دارای ارزشهای زیادی است.

پس بنابراین سوگند خوردن و قسم یاد کردن شیوه‌ای است بین‌المللی که در هر لغت و زبانی رایج است و اهل سخن برای باوراندن مدعای خود به طرف به هر وسیله که مطلب و مرامشان را در انظار تسجیل و تثبیت کند متشبت می‌شوند، اما هیچ عاملی برای تحکیم ادعایی که صاحبش حوصله و مجال مستدل نمودن آن‌را ندارد، مؤثرتر و گیراتر از سوگند یاد کردن به عزیزان نیست مشروط بر اینکه آن چیز سوگند یادشده، عزیز و محبوب هر دو طرف بوده باشد.

ابوالقاسم رزاقی- سوگندهای قرآن – از صفحه 15 تا 18 منبع: دایره المعارف طهور