بررسی اصل رعایت تشریفات قانونی در رویه دیوان عالی ایالات متحده آمریکا و جایگاه آن در نظام حقوقی ایران

بررسی اصل رعایت تشریفات قانونی در رویه دیوان عالی ایالات متحده آمریکا و جایگاه آن در نظام حقوقی ایران

نام و نام خانوادگی: نینا حاجی علی محمدی

دانشگاه: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

مقطع تحصیلی: کارشناسی ارشد

استاد راهنما: محمد جلال بد، محمد جلالی

استاد مشاور: محمد جلالی

سال دفاع: 1394

چکیده: اصل رعایت تشریفات قانونی، به‌مثابه تفسیری جدید از مفهوم حاکمیت قانون و دولت حقوقی، نخستین بار در دو اصلاحیه پنجم و چهاردهم قانون اساسی ایالات‌متحده آمریکا مورداشاره قرارگرفته است. این اصل که به‌مرور، بنیان دادرسی مدرن این کشور، بخصوص در حوزه دادرسیهای اداری را تحت تأثیر قرار داده، اعمال هر نوع محدودیت و ممنوعیت برای حقها، منافع و آزادیهای اشخاص را منوط به رعایت المانهای تشریفات شایسته قانونی می‌داند. در حوزه حقوق عمومی، این اصل به‌منظور حمایت از انسان در برابر قدرت سازمان‌دهی شده به کار می‌رود که نحوه اعمال اختیارات قانونی حکومت و اعمال قدرت مشروع را در هر قضیه تعیین و تضمین می‌کند و متضمن اتخاذ تصمیمهایی از سوی نهاد حاکمیت است که: الف. خودسرانه نباشد و باارزشهای پذیرفته‌شده در جامعه انطباق داشته باشند؛ ب. مستبدانه نباشند بلکه به‌گونه‌ای عینی به موضوع دعوا مرتبط باشند؛ پ. سرکوبگرانه نباشند بلکه منافع و ارزشهای طرفین دعوا را نیز مرئی دارند. این اصل شامل تمام رفتارهای حکومت با افراد یا هرگونه اعمال قدرت و اختیارات حکومت می‌گردد که دادرسی یکی از انواع آن است. رعایت تشریفات قانونی در دادرسی عبارت است از روندی از دادرسیهای قانونی مطابق با قواعد و اصولی که برای تضمین حقهای افراد مقررشده است. دراین پایان‌نامه به روشی تطبیقی در دو بخش، بخش اول مفاهیم، مبانی و مؤلفه‌های اصل، چرایی و چگونگی پیدایش و مفاهیم مشابه و متضاد و در بخش دوم ضمن بررسی کارکرد دیوان عالی آمریکا، به نقش این اصل در رویه دیوان خواهیم پرداخت. سپس به بررسی قانون رویه اداری آمریکا و قوانین اداری موجود غیر منسجم در ایران می‌پردازیم. نهایتاً، با بهره‌گیری از نتایج بخش اول، دیوان عدالت اداری را به‌عنوان نهاد کنترل قضایی و محافظ قانون اساسی ایران مورد ارزیابی و جایگاه و امکان وجود این اصل در نظام حقوقی ایران را موردنقد و بررسی قرار خواهیم داد. درنهایت این نتیجه حاصل می‌گردد که علیرغم تأثیر غیرقابل‌انکار دیوان در کنترل قضایی ونیز تلاش در راستای حفظ حقوق بنیادین، مفهوم مدرن اصل رعایت تشریفات قانونی، مؤلفه‌ها و ابزارهای آن، طبق تعریف و کارکرد آمریکایی آن در نظام حقوقی و دادرسیهای دیوان عدالت اداری ایران جایگاه مشخصی ندارد.