آسیب‌شناسی اجتماعی غیبت
آسیب‌شناسی اجتماعی غیبت
آسیب‌شناسی اجتماعی غیبت
زهره غلامعلی زاده
بر اساس مبانی دینی، غیبت به‌عنوان یک رفتار نابهنجار محسوب می‌شود. این رفتار ضد ارزشی، موجب بروز آسیبها و مشکلات متعدد اجتماعی می‌شود و ازآنجاکه متأسفانه در جامعه فعلی هم رواج دارد، بازخوانی و بازکاوی این پدیده با توجه به مدلهای متنوع روابط جمعی، ضروری به نظر می‌رسد تا با شناخت آسیبها و درمان آن، گامی مهم در مقابل انحرافات، برداشته شود.
غیبت در لغت به معنی این است که از انسان چیزی گفته شود که او از گفتنش ناراحت شود یا بدیهای دیگران را بازگو کند. دراین‌باره از امام صادق نقل‌شده که حضرتش فرمود:«غیبت آن است که درباره برادر دینی خود چیزی بگویی که خداوند بر او پوشانده است»؛ بنابراین تعریف، گفتن چیزهای آشکار، غیبت نیست و نیز در صدق غیبت ناخشنودی شخص شرط نیست. بلکه اگر شخص نسبت به افشای سرش بی‌خیال هم باشد، غیبت است.
غیبت برحسب روش و موضوع به انواع مختلفی تقسیم می‌گردد:
1 ـ بر اساس موضوع: موضوع غیبت ذکر و یادآوری عیوب است که ذکر این عیوب گناه و یک امر ناهنجار محسوب می‌شود. بعضی از مهم‌ترین موارد آن عبارت‌اند از: عیب بدنی؛ مانند کوتاه‌قدی و بلندقدی، عیب در نسبت؛ مانند بدذات و خسیس، عیب در اخلاق؛ مانند بداخلاق، ترسو و عصبانی، عیب در اعمالی که ذکر آنها گناه محسوب می‌شود همچون دزدی، دروغ‌گویی و ستم گری
2 ـ بر اساس روش: غیبت به معنای آشکار شدن عیوب پنهان دیگری است و این اظهار عیب راههای متفاوتی دارد که آنها عبارت‌اند از: گفتاری، اشاره‌ای و نوشتاری.
در راستای آسیب‌شناسی اجتماعی غیبت باید به مسأله کج‌روی یا انحراف که اعم از جرم و رفتار خلاف قانون است، اشاره کرد. به‌عبارت‌دیگر از منظر جامعه‌شناختی هر نوع نابهنجاری که ارزشهای جامعه را مورد خدشه قرار می‌دهد کج‌روی یا انحراف است.
غیبت یک رفتار انحرافی است که با هنجارهای مهم اجتماعی، به‌ویژه جامعه اسلامی که هنجارهایش هم خاستگاه دینی دارد، ناسازگار است. این پدیده نامطلوب نه‌تنها یک انحراف است، بلکه آسیب اجتماعی نیز است؛ زیرا باعث نقض قواعد و موازین اجتماعی شده و ساختارهای بنیادی جامعه را مختل و آسیب‌زا کرده است.
غیبت از زمره گناهانی است که باعث اختلال در همبستگی اجتماعی، بی‌سازمانی اجتماعی (کاهش نفوذ قواعد موجود رفتار اجتماعی بر روی تک‌تک افراد گروه)، بی‌نظمی اجتماعی یا برهم زدن نظم اجتماع، تزلزل موقعیت و منزلت اجتماعی افراد، واگیری یا سرایت اجتماعی و ایجاد کینه و دشمنی می‌گردد.
غیبت یک بیماری روحی است. ازاین‌رو می‌بایست پیش از هر چیز اولیا، مربیان، پدر، مادر، متصدیان امور فرهنگی بر اساس برنامه‌های دینی از آلودگی کودکان و افراد پاک به این خوی پلید پیشگیری نمایند.
یکی از راههای درمان، تقویت ایمان و اعتقاد به اصول دین است. راه دیگر مراجعه به وجدان است.
کشف سبب غیبت یکی از راههای مؤثر برای درمان این بیماری است. ابتدا غیبت کننده باید بیندیشید که به چه انگیزه‌ای مرتکب عیب‌جویی دیگران می‌شود. اگر سبب غیبت خشم ناشی از کینه نسبت به دیگران باشد غیبت کننده باید بداند نه‌تنها به هدفش نمی‌رسد بلکه شخصیت خود را نیز خورد می‌کند.
اگر علت غیبت، الگو گیری از دیگران است دراین صورت باید این الگو را به کناری بگذارد؛ زیرا نمی‌تواند الگوی مناسبی باشد.
اما اگر انگیزه غیبت حسادت باشد، حسادت غیبت کننده دامن‌گیر خود او شده و خودخوری می‌کند و این نوعی خودکشی تدریجی است و اگر سرچشمه غیبت مسخره‌بازی و ریشخند دیگران است غیبت کننده باید بداند که رسوا کردن دیگران باعث رسوایی خود او می‌گردد. منبع: آسیبهای اجتماعی و درمان آن، احمد بحرینی دشتی، انتشارات موعود اسلام، چاپ اول،1385