میانجی‌گری قضایی در جرم قتل عمدی
میانجی‌گری قضایی در جرم قتل عمدی
میانجی‌گری قضایی در جرم قتل عمدی
نویسنده:حدیثه تاجیک نشاطیه
چکیده
جوامع از آغاز شکل‌گیری با پدیده جرم به گونه‌های مختلف مواجه بوده و به مقابله با آن برخاسته‌اند تا بدین‌وسیله به ترمیم نظم اجتماعی گسیخته پرداخته و متأثر از یافته‌های نوین بزه دیده شناسی با عنایت به بزه دیده به‌ویژه در جرایم علیه تمامیت جسمانی و مشخصاً قتل عمدی که وی متحمل آسیبهای بسیار می‌شود، آلام او را نیز تسکین دهند. از سوی دیگر، برقراری نظم و عدالت به شیوه‌های رایج سنتی از عهده این اهداف برنخواهد آمد؛ لذا جهت ارائه پاسخی مطلوب به پدیده قتل عمدی از عدالت ترمیمی و میانجی‌گری به‌عنوان مصداق بارز آن و به‌ویژه نقش قضات (به‌عنوان کسانی که سیاست جنایی کشور از عملکرد ایشان ناشی می‌شود)، در فرایند مذکور سخن به میان می‌آید و ازآنجایی‌که وفق متون قانونی در ایران دعوت به سازش و میانجی‌گری از نوع قضایی مورد تأکید واقع‌شده است، در خطوط پیش رو امکان طرح و میزان اثربخشی این مهم را در جرم قتل عمدی بررسی می‌نماییم. پژوهش حاضر از طریق مطالعات موردی به‌عمل‌آمده (پرونده‌های منتهی به سازش شعب هشتم و دهم دادگاه کیفری استان تهران در جرم قتل عمدی) و بنا بر اطلاعات کتابخانه‌ای مأخوذه درصدد تبیین موضوعات فوق است. توجه ویژه عدالت ترمیمی به بزه دیده، طرح آن را در جرم قتل عمدی و امکان مشارکت بزه دیده را از این طریق در فرایند رسیدگی میسر می سازد. وفق قانون مجازات اسلامی در قتل عمدی با مجازات قصاص و جنبه حق‌الناسی آن، سیاست جنایی ایران رویکرد ترکیبی سزا دهی و عدالت ترمیمی دارد. لذا بررسیهای به‌عمل‌آمده در پرونده‌های منتهی به سازش قتل عمد حکایت از نقش قضات در ایجاد سازش و فصل خصومت دارد. در دادسرا که هدف کشف جرم است تا قبل از صدور کیفرخواست این امر تجلی کمتری داشته است (بزه دیده باید از احساس عدم اعتماد به رسیدگی و اقدامات قضایی رهایی یابد)، اما پس از اخذ آخرین دفاع، بازپرس به‌منظور میانجی‌گری قضایی توصیه به سازش می‌نماید. گرچه در رسیدگی دادگاه به‌خصوص پس از صدور حکم قطعی در مرحله اجرای حکم، قضات اجرای احکام با جلسات مکرر صلح و سازش تلاش ویژه‌ای در فصل خصومت مبذول می‌دارند، این‌گونه میانجی‌گریها مداخله سنجیده‌تری را می‌طلبد؛ چراکه به‌زعم برخی قضات دعوت به سازش زمانی اثربخش است که بزه دیده حق خود را دریافت کرده و حکم مقتضی صادرشده باشد. چنانکه در موارد بسیار دیده‌شده، پس از جلسات مکرر صلح و سازش (من‌جمله پرونده‌ها به کلاسه 900093- 910028- 940299) و مشخص شدن زمان اجرای حکم، میانجی‌گری قضایی مفید فایده واقع‌شده است. البته در رسیدگی بدوی دادگاه نیز ضمن دعوت بزهکار به پذیرش تقصیر طرح موضوع گذشت و سازش بعضاً مشاهده‌شده است (جلسه مورخ 20/11/94 شعبه هشتم)؛ اما همواره محدودیتهای اخلاقی و بیم خروج از بی‌طرفی، حجم بالای پرونده‌ها و کمبود وقت و نیروی انسانی موانعی در جهت ایفای نقش میانجی‌گری قضات بوده است که شاید بتوان از طریق فرهنگ‌سازی صحیح و متناسب با اصول اساسی عدالت ترمیمی و همچنین از طریق ایجاد نهادهای تخصصی با بهره‌گیری از قضات آموزش‌دیده در به حداقل رسانیدن تأثیر این موانع گامی مؤثر برداشت.
کلیدواژگان: قتل عمدی، عدالت ترمیمی، میانجی‌گری قضایی.
همایش بین‌المللی عدالت ترمیمی و پیشگیری از جرم؛ گروه حقوق کیفری و جرم‌شناسی دانشکده حقوق و مرکز مطالعات حقوقی دانشگاه تربیت مدرس