پیامدهای انسانی بکارگیری سلاح ممنوعه در اشغال عراق از منظر حقوق بین الملل کیفری

 چکیده: مقاله حاضر به بررسی پیامدهای انسانی بکارگیری سلاح های ممنوعه در اشغال عراق از منظر حقوق بین الملل کیفری می پردازد، و درمقام پاسخ به این سئوال است که آیا سلاح های ممنوعه درتهاجم و اشغال عراق بکارگرفته شده؟ودر این صورت با توجه به پیامدهای انسانی آن ازمنظر حقوق بین الملل کیفری دارای چه وصفی است. با بررسی کنواسیون ها و مقررات بین المللی راجع به ممنوعیت بکارگیری سلاح های نامتعارف در مخاصمات مسلحانه،به این نتیجه رسیده ایم که اشغالگران به خصوص آمریکا در تهاجم و اشغال عراق از سلاح های ممنوعه استفاده کرده اند،که پیامدهای انسانی جبران ناپذیری از جمله شیوع و گسترش بیماریهای خاص، تولد نوزادان ناقص الخلقه رادرپی داشته است، براین پایه مرتکبین بکارگیری این سلاح هادراشغال عراق وآمرین آنها مرتکب نقض آشکار حقوق بشر و بشردوستانه وبراساس نرم های حقوق بین الملل کیفری، موجب تحقق جنایت جنگی وجنایت علیه بشریت درعراق گردیده اند. واژگان کلیدی: اشغال عراق، بکارگیری سلاح ممنوعه ،حقوق بین الملل کیفری، جنایت جنگی ۱- مقدمه : سرانجام، در برابر مخالفتهای گسترده جامعه بین المللی و افکار عمومی دولت¬های ایالات متحده آمریکا و انگلستان در (۲۰مارس ) سال۲۰۰۳ با استناد به قطعنامه شماره ۱۴۴۱ شورای امنیت و با تأکید بر نقض الزامات آتش بس مندرج در قطعنامه شماره۶۸۷ از سوی دولت عراق، این کشور را مورد تهاجم قرار دادند. و در پی آن سرزمین عراق به اشغال نیروهای مهاجم در آمد. تهاجم و اشغال عراق از همان ابتدا، نقض آشکار قوانین بین المللی بود. سازمان ملل متحد کنار رانده شد و ایالات متحده آمریکا، بریتانیا و برخی از متحدان دیگرش به تهاجمی دست زدند که انگیزه واقعی پیشبرد منافع استعماری خود و اسرائیل و دسترسی به نفت بود. از جانب اسرائیل این جنگ مبارزه با رهبری بود که مخالف اشغال فلسطین و دیگر سرزمین های عرب بود. ۱-۱-سئوال تحقیق: سئوال اصلی که این تحقیق درمقام پاسخگویی به آن می باشد، این است که پیامدهای انسانی بکارگیری سلاح ممنوعه دراشغال عراق ازمنظر حقوق بین الملل کیفری دارای چه توصیفی می باشد؟ ۱-۲-فرضیه تحقیق: آمریکا دراشغال عراق با بکارگیری سلاح ممنوعه قواعد وتعهدات ماهوی موجود بین المللی را نقض نموده ومرتکب جنایت جنگی شده است ۱-۳-هدف تحقیق: لزوم انجام اصلاحات مقتضی درقواعد ومقررات کیفری بین المللی با ضمانت اجرایی لازم جهت ممنوعیت بکارگیری سلاح ممنوعه و رعایت حقوق بشردوستانه درمخاصمات مسلحانه. یکی از مسائلی که مورد توجّه کارشناسان حقوق بین الملل قرار گرفته است فرایند تحوّلات جنگ است.این جنگ منجر به کشته شدن گروهی انسان بی گناه و غیرنظامی شده است. ارزیابی پیامدهای حمله واشغال عراق هم چنان مورد توجه و تحلیل حقوقدانان و پژوهشگران قرار دارد، این جنگ از جهات گوناگون سیاسی اقـتصادی و حقوقی مورد مطالعه و بـررسی صـاحب نظران قرار دارد،که در این تحقیق ازجهت حقوقی به بررسی پیامدهای زیست محیطی وانسانی بکارگیری سلاح ممنوعه دراشغال عراق از منظر حقوق بین الملل کیفری پرداخته می شود. ۲- استعمال سلاح ممنوعه و آثارآن : آمریکا و بریتانیا در جنگ با کشورهای متفاوت از اورانیوم رقیق شده استفاده کرده اند و موجب بیماری های خطرناکی شده اند،”مارک لوین” ، معتقداست که: «کشور آمریکا، نه تنها سلاحهای شیمیایی را در اختیار دولت عراق قرار داده است بلکه در تعرض خود به عراق در سالهای ۱۹۹۱ و ۲۰۰۳ از سلاح شیمیایی و اورانیوم رقیق شده استفاده کرده است .» نیروهای ائتلاف، برخلاف معاهدات بین المللی، در حملات خود به طور گسترده ای از سلاح های غیرمتعارف و ضد نفر استفاده کرده اند. ایالات متحده، بارها در مناطق پرجمعیت، سلاح های آتش افروز و مهمات حاوی گاز فسفر را به کار برده است. ارتش آمریکا در نوامبر ۲۰۰۴ در فلوجه عراق نیز از فسفر سفید برای وادار کردن افراد مسلح به خروج از مخفیگاهشان استفاده کرد. استفاده گسترده ارتش امریکا از سلاحهای حاوی اورانیوم ضعیف شده در دو جنگ اول و دوم خلیج فارس،آثار فاجعه بار این تسلیحات به ایجاد موجی از بیماری سرطان در کشور عراق ومناطق همجوار انجامیده است. ابتلای مردم این کشور و به ویژه مناطق جنوبی به انواع سرطان به همراه آلودگی گسترده خاک و هوای این بخش ها ، منطقه خاورمیانه و آسیای شرقی ودرنهایت کل دنیا را درمعرض آسیب های فراوانی قرارداده است که با ادعاهای دروغین بوش در توجیه این اشغالگری ، هیچ ارتباطی ندارد. ۲-۱- آثار اورانیوم ضعیف شده بر بدن انسان : پس از برخورد گلوله حاوی اورانیوم ضعیف شده به یک هدف،مقداری از این اورانیوم،سوخته وبه گرد اکسید اورانیوم تبدیل می شود.این ذرات ممکن است از طریق استنشاق،بلع یا زخم وارد بدن شود. در مورد آثار ناشی از اورانیوم ضعیف شده بر بدن انسان،دودسته کلی از نظرات را می توان تشخیص داد، پژوهشی که به سفارش ارتش آمریکا انجام شده وبه گزارش کپستون مشهور است ونیز پژوهش مشترک چند نهاد دیگر در آمریکا به نتایج مشابهی دست یافته اند.برنامه محیط زیست سازمان ملل در گزارش خود از کوزوو در سال ۲۰۰۰ میزان تشعشعات رادیو اکتیو را در منطقه بسیار ناچیز دانسته است. سازمان ناتو با استناد به تحقیقات آزمایشگاهی عقیده دارد که اورانیوم ضعیف شده،تأثیر منفی بر سلامت انسان ندارد.همچنین بنا به ادعای این سازمان،بین سربازانی که در بالکان خدمت می کنند آثار خاصی متفاوت از دیگر سربازان دیده نمی شود. در مقابل،دسته دیگری از نظرات وجود دارد که با استناد به گزارش های میدانی از عراق و کوزوو ونیز برخی از تحقیقات آزمایشگاهی ، آثار سوئی نظیر افزایش بی سابقه در ابتلا به انواعی از سرطان به ویژه در کودکان،تولد نوزادان ناقص الخلقه،بروز بیماری های ناشناخته وغیره را به اورانیوم ضعیف شده نسبت می دهند. بسته به کاربرد”دی یو”روشهای متعددی وجود دارد که به موجب آنها ” دی یو” می تواند وارد بدن یا محیط شده واثرات زیان بار احتمالی خود را برجای بگذارد.یکی از مسیرهای عمده مواجهه براین اصل استوار است که اورانیوم رادیواکتیو است وبه عنوان یک منبع تاخیری پرتوهای یون ساز عمل می کند.اورانیوم می تواند از خارج بدن انسان را دستخوش پرتو گیری نماید(خارجی).بسته به ورود به بدن از طریق ریه ها (استنشاق)،با آب یا غذا از طریق دستگاه گوارش یا از طریق زخمها از درون هم انسان را تحت تاثیر قرار می دهد(داخلی). در این مورد رادیو اکتیویته وسمیت شیمیائی هردو باهم باعث ایجاد اثرات سوء می شوند. هنگام نفوذ به اجسام سخت (زره تانک جنگی)،تسلیحات با سرعت بالا ،امکان مجروح کردن افراد توسط ترکشهای پرتابی “دی یو” وجود دارد که می توانند برای سالها در بدن باقی بمانند. اورانیوم طبیعی و”دی یو” رفتارهای یکسانی در محیط دارند.اما نباید فراموش کرد که “دی یو”وقتی وارد محیط می شود خواص شیمیائی ومدنی متفاوت نسبت به اورانیوم طبیعی از خود نشان می دهد. انسانها در سناریوهای مختلفی در محیط با”دی یو” مواجه می شوند که مهم ترین آنها به شرح زیر است: ۱- سربازان دشمن در منطقه عملیاتی ودر زمان کاربرد تسلیحات “دی یو” ۲- سربازان خودی بعد از فتح یک منطقه که با تسلیحات”دی یو” آلوده شده است ۳- امدادگران حاضر در منطقه عملیاتی ۴- افراد بخش تعمیرونگهداری وپشتیبانی در مناطق عملیاتی ۵- سربازان حافظ صلح بعد از پایان عملیات نظامی ۶- ساکنین محلی مستقر در منطقه بعد از پایان عملیات نظامی ۷- کشاورزان که در مناطق عملیاتی به کشت وزرع می پردازند ۸- کودکان که در مناطق عملیاتی بازی می کنند ۹- افرادی که برخی از ادوات وگلوله های حاوی ” دی یو” را جمع آوری نموده ودر منزل نگهداری می کنند. بیماری های ناشی از اورانیوم ضعیف شده را می توان به یکی از دو عامل مسمومیت زایی یا پرتوزایی اورانیوم ضعیف شده یا به هر دوی آن ها نسبت داد.مسمومیت زایی این ترکیبات اورانیوم،بسته به میزان قابلیت حل آنها تغییر می کند ولی در هر حال تا زمانی که این ترکیبات باقی باشد مسمومیت زایی آنها نیز به قوت خود باقی است.درمورد پرتوفشانی اورانیوم ضعیف شده باید گفت که گرچه این پرتوفشانی بسیار کم است،به علت نیمه عمر طولانی (۵/۴ میلیارد سال) احتمال از بین رفتن آن نیز بسیار کم ودر مقایسه باطول عمر انسان تقریباً هیچ است.درهرحال این مواد پس از پایان مخاصمه مسلحانه برای مدت طولانی درمحل می ماند. ۲-۲- آسیب ها نگرانی هایی درباره آثار زیانبار احتمالی اورانیوم بر روی افرادی که زیاد در معرض آنها قرار دارند مطرح شده است. در گزارش سال ۲۰۰۳ سازمان بهداشت جهانی در مورد اورانیوم ضعیف شده آمده که “کلیه”( دربدن انسان) ، بیش از بقیه( اعماء و احشاء) ممکن است از آثار مضر اورانیوم تاثیر پذیرد و برخی تحقیقات نیز از افزایش سرطان “ریه” در بین کارگران معادن اورانیوم حکایت دارد، هرچند با توجه به سمیت بسیار پایین اورانیوم ضعیف شده فقط در صورت استنشاق حجم بزرگی ار غبار اورانیوم غنی شده (در حد چند گرم) احتمال سرطان ریه افزایش خواهد یافت. همچنین با توجه به این که در اغلب مواقع میزان اورانیوم ضعیف شده نسبت به اورانیومی که به طور طبیعی در محیط وجود دارد ناچیز است، خطر آلودگی با اورانیوم غنی شده احتمالاً تنها در جریان درگیری های نظامی مطرح می شود که در آن از مهمات حاوی اورانیوم ضعیف شده استفاده شده باشد. تحقیقات جدید در شهر نجف اشرف نشان می دهد که تعداد مبتلایان به سرطان دراین شهر در پی بکارگیری سلاح های رادیواکتیویته توسط نیروهای آمریکایی افزایش یافته است. محققان براین باورند که اغلب کشته شدگان براثر سرطان در عراق، به دلیل قرار گرفتن در معرض تشعشعات هسته ای جان خود را از دست داده اند،درادامه این تحقیقات آمده است که هر روزه ده ها مورد مراجعه به بیمارستان نجف برای مداوای سرطان مشاهده می شود، به طوری که تنها در یک سال ۷۰۰ مورد ابتلا به سرطان گزارش شده است. یک مقام بهداشتی عراق تصریح کرده که تشعشعات گاز “رادون” که در رادیواکتیو با غنی پائین موجود است عامل اصلی ابتلا به سرطان در میان مردم جنگ زده عراقی است ، وی در ادامه افزوده است که در روز ۵۰ نفر برای دریافت داروهای شیمیایی به بیمارستان نجف مراجعه می کنند. پیش از این نیز سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده بود که بیش از ۳۵ نوع سرطان جدید را شناسایی کرده است. قبل از جنگ سال ۲۰۰۳ آمریکا علیه عراق، دو گزارش سازمان بهداشت جهانی درباره خطرات اورانیوم ضعیف شده هشدار داده بودند، هنگامی که این تسلیحات به کار گرفته می شوند، زمین های اطراف و منابع آبی نزدیک را آلوده می کنند و هنگامی که آب آلوده به مواد اوانیوم ضعیف شده آشامیده می شود سبب تخریب “دی ان ای ” شده و منجر به سرطان می شود. پیش از این نیز پزشکان عراقی اعلام کرده بودند که با افزایش شدید انواع سرطان ها و تولد نوزادان ناقص الخلقه مواجه هستند و برای آنها ارتباط بین اورانیوم ضعیف شده و سرطان کاملا روشن است. اکولوژیست های عراقی گفته اند، تنها در بصره سالانه ۲۰۰۰ مورد سرطان جدید گزارش می شود. اغلب بیماران سرطانی در عراق مربوط به بصره، الناصریه، عماره و دیگر استان ها هستند. دکتر جوادالعلی مدیر مرکز غده شناسی بزرگ ترین بیمارستان بصره، در کنفرانسی که در ژاپن برپا گردیده بود، چنین گفت: «دو پدیده عجیب در شهر بصره روی داده که من هرگز مشابه آن را در گذشته مشاهده نکرده بودم. اول، وجود سرطان های دوگانه و سه گانه در یک فرد است. به عنوان مثال، ابتلای همزمان یک نفر به سرطان های خون و معده. البته ما با مواردی نظیر ابتلای یک نفر به سه سرطان خون، معده و کلیه هم روبه رو بوده ایم. نکته دوم این است که بیماری سرطان به صورت خوشه ای در خانواده های عراقی گسترش یافته است. به عنوان مثال، در خانواده همسرم، ۹ نفر به انواع سرطان مبتلا شده اند. وی می افزاید: «کودکان عراقی بیش از دیگران از این آلودگی های هسته ای آسیب دیده اند. بدن این کودکان، تشعشع بیشتری را (به دلیل زندگی در سنین رشد) جذب می کنند. به همین دلیل هم سرطان غدد لنفاوی که به ندرت در میان افراد زیر ۱۲ سال مشاهده می شود، هم اینک به یک بیماری عادی در میان کودکان عراقی تبدیل شده است. ۲-۳- تلفات انسانی : در مورد تلفات انسانی عراقی ها از این جنگ تاکنون آمار و ارقام رسمی منتشر نشده است، ارقامی نیز که وجود دارد، تنها بر اساس مطالعات و اظهار نظرهای غیر رسمی از داخل و خارج از عراق مطرح شده است، “جرج بوش” رئیس جمهور سابق آمریکا در سال ۲۰۰۵، تعداد تلفات عراقیها را بیش از ۳۰ هزار نفر برشمرده بود، اما یک پژوهش با نام” عراق بادی کانت” ، این تعداد را در فاصله زمانی ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶ بیش از ۱۵۰ هزار نفر اعلام کرده است، در اکتبر سال ۲۰۰۶ نیز در مجله پزشکی The Lancet تعداد تلفات عراقی ها بالغ بر ۶۵۵ هزار نفر برآورد شده بود، این آمار بر اساس معدل مرگ و میر در عراق بر اساس آمارهای رسمی در سال ۱۹۸۲ بود که این میزان از آمارهای رسمی مرگ و میر بعد از جنگ تفریق شده و حاصل آن میزان مرگ و میر عراقی ها بر اثر جنگ بود، بر اساس این آمار معدل مرگ و میر عراقی ها از ۵/۵ نفر از هر هزار نفر در سال ۱۹۸۲ به ۳/۱۳ نفر از هر هزار نفر در سالهای ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶ افزایش پیدا کرد. از سوی دیگر یک بررسی از کشور انگلیس با نام ” اپیشن ریسرچ” تعداد قربانیان عراقی در جنگ عراق را تا سال ۲۰۰۸ بالغ بر یک میلیون نفر برآورد کرده است. گزارش های دیگر اروپایی و آمریکایی از جمله آمار “بادی کانت” تعداد تلفات عراقی ها تا سال ۲۰۰۸ بالغ بر ۸۷ هزار و ۶۶۵ نفر تا ۹۵ هزار و ۶۸۷ نفر بوده است، این آمار اعلام می کند که تنها در سال ۲۰۰۷ میلادی ۲ هزار و ۶۵ نفر از نیروهای پلیس عراق کشته شده اند،اما این نسبت در سال ۲۰۰۸ به ۹۲۸ نفر کاش پیدا کرده است، در سال ۲۰۰۹ این آمار به ۲۲۵ نفر رسیده و در ۲۰۱۰ نیز ۴۲۹ نظامی عراقی در این کشور کشته شده اند. تحقیقات «یتا کراوفورد»، پروفسور دانشگاه بوستون آمریکا، حاکی از آن است که پس از یورش آمریکا به عراق، از مارس ۲۰۰۳ ، حدود ۱۲۶ غیرنظامی عراقی، ۲۰ هزار سرباز و پلیس عراقی و بیش از ۱۹ هزار فرد مسلح و شورشی مستقیما به دلیل جنگ کشته شده اند.سازمان های حقوق بشر انگلیس نیز تلفات غیر نظامیان عراقی را بین ۱۰۴ هزار تا ۱۱۳ هزار و ۶۸۰ نفر برآورد کرده اند. علاوه براین یک میلیون و ۷۵ هزار عراقی به دنبال جنگ و ناامنی به کشورهای همسایه مهاجرت کرده یا به اردوگاه های آوارگان سازمان ملل متحد پناه برده اند.طی ۹ سال حمله به عراق ۴ هزار و ۴۰۸ نفر از نیروهای آمریکایی در عراق کشته شدند که ۳ هزار و ۴۸۰ نفر از این نظامیان جزء نیروهای جنگی بودند. بنابر اعلام پنتاگون (وزارت دفاع آمریکا)، ۳۲ هزار نظامی آمریکایی در طول جنگ علیه عراق زخمی شده اند. در طول هشت سال جنگ آمریکا در عراق ، هر روز آمار کشته شدگان در نتیجه پیامد های این جنگ افزایش پیدا می کند. آماری که در شهریور ۸۷ توسط موسسه تحقیقاتی ” جنگ ممنوع” تهیه شده است، حاکی از میزان تلفات انسانی ناشی از حمله آمریکا و متحدانش به عراق است.این موسسه در آن زمان تعداد عراقی های کشته شده را ۶۵۵۰۰۰ نفر اعلام کرد. براساس آمار این موسسه به نقل از گزارش بی بی سی تحقیقی که در سپتامبر ۲۰۰۷ منتشر شده بود، می گوید که امکان دارد تعداد مردمی که کشته شده اند به ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر نیز برسد. براساس همین گزارش ۴ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر نیز آواره شده اند. در مطالعه ای که در سال های اولیه جنگ آمریکا در عراق توسط دولت این کشور و سازمان بهداشت جهانی انجام شد، آمار کشته ها را در حدود ۱۵۰ هزار نفر اعلام کرد. “هامفری هاکسلی”، خبرنگار بی بی سی در بغداد، در باره آمار کشته شدگان می گوید؛ یک چیز روشن است و آن اینکه شمار تلفات از زمان آغاز جنگ بسیار بالا بوده است. گزارش سازمان ملل نیز در سال ۲۰۰۶ در این باره اعلام کرد که هر روز به طور میانگین ۱۰۰ عراقی کشته می شوند. گزارش های دیگری وجود دارد که در آنها رقم کشته شدگان جنگ عراق صدهاهزار نفر دانسته شده است. پایگاه اطلاع رسانی عرب تایمز در گزارشی تعداد کشتگان عراق را بعد از صدام دو ملیون و ۵۰۰ هزار نفر اعلام کرد. اگر تنها به اختلافات موجود بر سر تعداد کشته شدگان جنگ توجه کنیم، درمی یابیم که وضعیت عراق تا اندازه ای آشفته بوده است که برآورد تعداد تلفات انسانی نیز غیرممکن است. در گزارشی که در تاریخ ۲۰ مارس ۲۰۰۳ تا ۱۹ مارس ۲۰۰۸ روزنامه “ساندی تلگراف” به نقل از تحقیقی که در مجله پزشکی نیو انگلند به چاپ رسانده، نشان می دهد که ۴۶ درصد از قربانیان حملات هوایی آمریکا به عراق را زنان و ۳۹ درصد از آنها را کودکان تشکل می دهند. براساس تخمین سازمان “آکسفام” وابسته به سازمان ملل در تاریخ ۹ آذر ۸۸ نیز حدود ۸۰۰ هزار زن بیوه در عراق زندگی می کنند که به علت کشته شدن شوهران خود در جنگ، مجبور هستند برای تامین معاش خانواده شان در شغل های پرمشقتی کار کنند که معمولاً شغل های کاذب محسوب شده و درآمد ناچیزی دارند. بنابر گزارش رسمی سازمان غیردولتی زنان در عراق در آذر ماه ۸۸ زنان و دختران ناپدید شده بعد از تهاجم نیروهای ائتلاف به عراق به ۴ هزار نفر می رسد که ۲۰ درصد آنان کمتر از ۱۸ سال دارند. بعضاً دخترانی نیز توسط پدران و خانواده های بی بضاعتشان به بهایی کمتر از ۵۰۰ دلار فروخته می شوند تا در درجه اول خود آنها از گرسنگی نمرده و درآمدی فقط برای زنده بودن داشته باشند. براساس مقاله ای که در سایت هافینگتون پست در باره جنگ آمریکا به عراق نوشته شده با آمار حیرت انگیزی دیگری از تلفات کودکان روبرو می شویم. در این مقاله آمده است: ۵۰۰۰۰۰ کودک عراقی بر اثر تحریم های سال ۲۰۰۳ بیمار شده و جان خود را از دست داده اندپایگاه اطلاع رسانی عرب تایمز نیز آمار و ارقام تکان دهنده ای در باره عراق پس از صدام ارایه کرده است.براساس گزارش این پایگاه یک میلیون زن بی سرپناه در عراق وجود دارد که آماره منتشره از وزارت زنان در سال ۲۰۰۸ در عراق آن را تایید کرده است. به گزارش این پایگاه خبری در عراق نیز ۴ میلیون کودک بی سرپرست وجود دارد. “آن رایت”، دیپلمات سابق آمریکایی معتقد است، حضور مجرمان و مظنونان آمریکایی در عراق و افغانستان، امنیت و سلامت زنان و کودکان را با خطر مواجه کرده است. “رایت” در رابطه با جنگ های که آمریکا مسبب آن بوده است، گفت: حضور مجرمان آمریکایی که به وسیله دولت این کشور برای عملیات‎های نظامی استخدام شده و اجازه رفتن به هر محلی را در عراق دارند، امنیت زنان و کودکان را در این کشورها به خطر می اندازد. از دیگر ارمغان های جنگ آ مریکا برای عراق از دید عرب تایمز به شرح ذیل است: ۸۰۰ هزار مفقود، ۳۴۰ هزار زندانی، ۲ و نیم میلیون آواره در داخل کشور، ثبت ۷۶ هزار مبتلا به ایدز(درحالی که قبل از ۲۰۰۳ این رقم تنها ۱۱۴ مورد بوده است)، انتشار گسترده مواد مخدر در بین جوانان، رفتن ۴۰ درصد از مردم عراق زیر خط فقر، به وجود آمدن ۴۳ گروه شبه نظامی در عراق و سرانجام بر باد رفتن ملیاردها دلار سرمایه عراق و رفتن آن به جیب آمریکا و متحدانش است. همچنین حاصل جنگ آمریکا برای عراق چیزی به جز تنازعات قومی، فرار نخبگان، ناپدید شدن زنان و کودکان، مهاجرت خانواده ها به کشورهای دیگر به دنبال نداشته است. یکی از اساتید دانشگاه لیدز طی مطالعه ای به این نتیجه رسیده است که نیروهای آمریکایی در حمله به شهر فلوجه عراق در نوامبر ۲۰۰۴ از سلاح فسفر سفید استفاده کرده اند. وی معتقد است که تولد نوزادهای ناقص الخلقه در این شهر با استفاده از فسفر سفید علیه اهالی فلوجه مرتبط است. یکی از آثار آن مرگ سالیانه بیش از ۸ هزار کودک عراقی به دلیل ابتلا به سرطان و تومورهای بدخیم است.گزارش های بهداشتی ارایه شده توسط دولت عراق به این نکته اشاره می کند که هم اکنون بیش از ۱۶۰ هزار عراقی مبتلا به سرطان و تومور های بدخیم هستند که اکثر آنها را کودکان تشکیل می دهند. همین گزارش در ادامه می افزاید: سالیانه بیش از ۸ هزار کودک عراقی به دلیل ابتلا به سرطان و تومور های بدخیم و ضعف بدنی و نبود دارو و کادر پزشکی مجرب در تشخیص زود هنگام بیماری جان خود را از دست می دهند. ((وزیر محیط زیست عراق در ادامه تاکید می کند: هم اکنون بیش از ۱۴۰ هزار مورد ابتلا به بیماری سرطان به وزارت بهداشت گزارش شده و مطمئن هستیم موارد بسیاری هم هنوز ثبت نشده و وزارت محیط زیست عراق اسناد و مدارکی در اختیار دارد که ثابت می کند، آمریکایی ها طی نبردهای فلوجه از فسفر سفید که از جمله سلاح های تحریم شده بین المللی است، استفاده کرده است و درحالی که “دوراکوویچ” تاکید می کند، آثار مخرب و ویرانگر این سلاح های شیمیایی برای هزاران سال در عراق باقی می ماند، می افزاید: مناطق آلوده شهرها و مناطق اطراف آن و مزارع و زمین های کشاورزی و شهرک های مسکونی و زمین هایی را دربرمی گیرد که کودکان عراقی در آنجا جمع شده و بازی می کنند و همین موجب ابتلای هزاران کودک عراقی به بیماری های صعب العلاج مانند سرطان و تورم های بدخیم شده است ، به خطرات و مشکلات فوق الذکر باید خطر بمب ها و موشک های عمل نکرده و مین های خنثی نشده و سلاح های تخریب شده در کنار مناطق مسکونی و آلودگی های ناشی از آن را نیز افزود که خطرات بالفعلی برای کودکان عراقی تشکیل می دهد. بنابر گزارش کمیته ملی امور خنثی سازی مین ها وابسته به وزارت برنامه ریزی و توسعه عراق، هم اکنون در این کشور ۲۵ میلیون مین زیر زمینی وجود دارد که هنوز خنثی نشده اند و این جدای از ۳ میلیون قبضه موشک و بمبی عمل نکرده ای است که در مناطق مختلف مسکونی بصورت پراکنده وجود دارد. کمیته ملی امور خنثی سازی مین ها وابسته به وزارت برنامه ریزی و توسعه عراق تاکید می کند، که این آمار و ارقام، آمار اولیه بوده و پیش بینی می شود، تعداد مناطق آلوده به مین و بمب های خنثی نشده بیش از ۲۰۰۰ منطقه در بغداد و دیگر استان هاست و بررسی های صورت گرفته جهت شناسایی مناطق مین گذاری شده که ۱۲ استان و ۱۱ هزار و ۲۵۰ منطقه را دربرمی گیرد، نشان می دهد، بیش از ۴۰۰۰ منطقه آلوده به مین و بمب های خنثی نشده است)). ((همچنین گزارش کمیته ملی امور خنثی سازی مین ها وابسته به وزارت برنامه ریزی و توسعه عراق تاکید می کند: دو سوم عراقی ها در نزدیکی مناطق آلوده به مین و بمب های خنثی نشده زندگی می کنند و بیش از ۱۱ میلیون و ۸۰۰ هزار خانوار به شکلی مستقیم از این آلودگی های ناشی از این بمب ها تاثیر می پذیرند که به عبارتی ۹۹۹۵ تجمع مسکونی را دربرمی گیرد و از این میان تنها ۲۶۷۸ تجمع مسکونی کمتر از یک کیلومتر با این بمب ها و مین ها فاصله دارند. این گزار در پایان تاکید می کند: بیش از ۵۰ درصد از اراضی کشاورزی عراق آلوده به مین و بمب های خنثی نشده است، اما “استفان دی مستورا ” معاون نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد و هماهنگ کننده برنامه انسانی در عراق می گوید: مین های خنثی نشده سالیانه جان صدها کودک عراقی را می گیرد، چرا که ۹۹ درصد قربانیان مین های خنثی نشده در عراق را غیرنظامیان تشکیل می دهند و کودکان زیر ۱۴ سال یک چهارم این قربانیان هستند و کودکان بیش از هر طبقه دیگری از جامعه عراق در معرض مرگ و مجروحیت های ناشی از مین ها و بمب های خنثی نشده قرار دارند، چون رنگ مین ها و ظاهر متفاوت آنها همیشه برای کودکان جذاب بوده و آنها را به این ورطه مرگبار می کشاند. “راجر رایت ” نماینده صندوق بین المللی کودکان سازمان ملل متحد (بونیسف) در عراق می گوید: اکثر کودکانی که در اثر انفجار بمب ها و مین های عمل نکردند، آسیب می بینند، پیش از رسیدن به بیمارستان در اثر شدت جراحات وارده جان خود را از دست می دهند و خانم “والبرگ انجلبرگیت ” نماینده کیمساریای عالی امور پناهندگان وابسته به سازمان ملل متحد در عراق می گوید: کودکان پناهندگان و آوارگان عراقی بیش از هر گروه سنی دیگری در معرض خطرهای ناشی از انفجار بمب ها و مین های عمل نکرده قراردارند. تا کنون آمار رسمی دقیقی از تعداد کودکان عراقی که بدین وسیله جان خود را از دست داده یا انفجار این بمب ها و مین ها موجب قطع عضو در آنها شده، وجود ندارد، اما مقامات مسئول عراقی تاکید می کنند هم اکنون صدها هزار کودک عراقی به دلیل قطع عضو در اثر انفجار این مین ها و بمب ها مجبور هستند از چوب دستی یا صندلی چرخدار استفاده کنند.)) دکتر” چاندرا مظفر” به عنوان یکی از تحلیگران حمله انگلیس و آمریکا به عراق ،این جنگ را یکی از غیر اخلاقی ترین و ناعادلانه ترین جنگ ها در سال های اخیرمی داند که چیزی جز یک سری فجایع در پی نداشت، و بعنوان بخش کوچکی از یک تراژدی وحشتناک ، برای این جنگ ده فاجعه برشمرده که به بخشی از آن به شرح زیر اشاره می گردد: مرگ یک و نیم میلیون نفر از ۲۰ مارس ۲۰۰۳ تا ۳۱ دسامبر ۲۰۱۱ توسط نیروهای آمریکایی و متحدانش در عراق. به این آمار باید تعداد افرادی که در جنگ کویت در سال ۱۹۹۱ کشته شدند را نیز اضافه کرد. علاوه بر آن تحریم هایی که از سال ۱۹۹۰ تا سال ۲۰۰۳ به مردم عراق تحمیل شد مرگ و میر را به رقم یک میلیون و ۹۰۰ هزار تن رساند. در نتیجه در طول تمام این سالها سه میلیون و ۴۰۰ هزار نفر که عمدتا زن و کودکان بی دفاع بودند که قربانی حملات و تحریم های وحشیانه شدند.مرگ کودکان در عراق به شدت با آلودگی های ناشی از اورانیوم، اسلحه و مهمات نظامی در ارتباط است که باعث افزایش شدید نقص مادرزادی هنگام تولد، موارد ابتلا به سرطان و بیماری های دیگر در سراسر عراق شده است.براساس آمار دولت عراق، قبل از جنگ کویت در سال ۱۹۹۱ نرخ موارد ابتلا به سرطان در این کشور ۴۰ نفر از هر یکصد هزار نفر بود. در سال ۱۹۹۵ این رقم به ۸۰۰ نفر از هر یکصد هزار نفر افزایش یافت و تا سال ۲۰۰۵ به دو برابر یعنی یک هزار و ۶۰۰ تن رسید. برآوردهای کنونی همچنان نشان از افزایش این روند است.مهمترین بخش این فاجعه بمباران گسترده فلوجه توسط نیروهای ایالات متحده در سال ۲۰۰۴ بود و مطالعات نشان می دهد ابتلا کودکان به سرطان در فلوجه از سال ۲۰۰۴ به بعد ۱۲ برابر شده است ، این حملات زیرساخت های عراق را نیز نابود کرد. کشوری که روزی آب شرب تمیز، سیستم برق رسانی منظم به بیمارستان ها داشت و مدارس آن به خوبی فعالیت می کردند حالا به یک قتلگاه تبدیل شده است.جیمز بیکر، وزیر امور خارجه سابق ایالات متحده،در سال ۱۹۹۱ به طارق عزیز گفته بود آمریکا آنچنان عراق را بمباران می کند که به عصر حجر بازگردد و امروز می بینیم که آمریکا نیز چنین کرده است.تهاجم و اشغال عراق هزینه ای بیش از سه تریلیون دلار برای ایالات متحده و متحدانش در پی داشت. همچنین این رقم هزینه درمان سربازان مجروح یا توانبخشی کهنه سربازان جنگ را شامل نمی شود. به عبارتی دیگر شش هزار کهنه سرباز جنگ های کویت و عراق که سالانه دست به خودکشی می زنند باید در هزینه ها به حساب آیند،۱۰ سال پس از اینکه نیروهای آمریکایی وبریتانیایی،صدام را برانداختندوبه آغاز یک دهه خشونت شدید کمک کردند،امید به زندگی در عراق ۵۹سال بود.حداقل ۱۲سال کمتر ازمصر،سوریه،مراکش،اردن که همه کشورهای فقیرتری هستند.میزان مرگ ومیر کودکان در سال اول زندگی ۶به۳ مورد درهر ۱۰۰۰تولداست،رقمی مشابه در سال ۱۹۸۹ یمن که حدود یک چهارم ثروت سرانه عراق را دارا است. خسارات مرگ ومیر ناشی از حمله واشغال عراق،حدود۹۸۰۰۰غیر نظامی بوده است وممکن است بالاتر هم باشد.پس از این تحقیق سیاستمداران به سرعت واکنش نشان دادندوبر یافته ها وپرسشهای روش تحقیق بکار رفته شبه انداختند.ارجاع مکرر به پایگاه اطلاعاتی سرشماری عراق می تواند اطلاعات دقیق تری از تلفات غیر نظامی را نسبت به دیگر گزارشات ارائه دهد.ارقام پایگاه داده سرشماری عراق ،حدود۷۳۵۰ مرگ ناشی از حمله نیروی ائتلافی را نشان می دادکه در اول( ماه) می ۲۰۰۳به پایان رسیدوحدود ۱۶۳۵۵غیر نظامی عراقی در اول نوامبر۲۰۰۴به ثبت رسید. پایگاه سرشماری عراق یک داده عمومی مستقل است که مرگ غیر نظامیان رابا استفاده از گزارش رسانه ها ناشی از اقدامات نظامی آمریکا ومتحدانش پس از حمله به عراق بیان می کند: سایت آن توسط ))مارک هرولد(( که یک اقتصاددان دانشگاه نیر هامپ شیز است،ایجاد شده وی یک سرشماری مشابهی بر آمار تلفات جنگ عراق،در افغانستان انجام داده است.از نظر “هرولداین” آمار بسیار پایین است، چون حوادثی را در نظر می گیردکه توسط حداقل دوسازمان خیری گزارش شده باشد.در عراق،هزاران واقعه هرگز گزارش نشده است،افسر مطبوعاتی،جملاتی که منجر به کشته شدن غیر نظامیان شده را ثبت نکرده مگر اینکه متضمن مرگ میان نیروهای ائتلافی نیز شده باشد. ))بشری ابراهیم الربیعی(( در مقاله خود تحت عنوان مرگ ومیر قبل وبعد از حملات سال۲۰۰۳به عراق،به این اشاره داردکه نیروهای آمریکایی که به هر فرد در دسترس خود شلیک می کردندودر یکی از این وقایع،۶۰غیرنظامی عراقی عمدتاً زن وکودک،کشته شدندکه رسانه ها به این واقعه هیچ اشاره ای نکردند. بیانیه گزارش ))تحقیق سلامت خانواده عراق(( که در۹ژانویه منتشر شدورقم تکان دهنده ی ۱۵۱۰۰۰مرگ غیر طبیعی بین مارس۲۰۰۳تاژوئن۲۰۰۶را تایید می کند که بسیاری غیر نظامیان در اشغال توسط آمریکا کشته شده اند.مرگ ومیر ناشی از بارداری پس از سال ۲۰۰۳از ۴۷درصدتا۸۴درصد ۱۰۰۰۰۰تولد زنده ،افزایش پیدا کرده است. پنتاگون خطر و اهمیت تسهیلات بهداشتی را قبل ازجنگ دوم خلیج فارس ودر سال۲۰۰۳ اعلام کرد که ،هفت در صد از ساختمانهای مراقبت بهداشتی عراق طی حمله تخریب شدند ،۱۲درصد غارت شدند وبسیاری از پرسنل آن ربوده شدند،در سال بعد جامعه پزشکی عراق ارزیابی کردکه برخی از ۳۴۰۰۰پزشک کشور فرار کرده ،۲۰۰۰نفر کشته شده اندوبقیه میان سایر شهروندان عراق جابجا شدند،در نتیجه تنها ۹۰۰۰پزشک و۱۵۰۰۰پرستار برای مراقبت از ۲۸میلیون نفر باقی مانده اند. ۶سال پس از اشغال عراق توسط آمریکا ،نتیجه ارزیابی اعلام شد که حداقل ۱۰۰۰۰۰غیر نظامی کشته شده وحدود ۲۰۰۰۰۰۰عراقی به سوریه واردن فرارکرده در حالیکه ۸/۲میلیون نفر دیگر درون عراق تغییر محل دادند. سازمان “توسعه بین الملل ایالات متحده” ارزیابی کردکه در استان سلیمانیه،تقریبا نیم میلیون درون کشور از محل خود رانده شده که عموم آنها به بغداد رفته بودند. در سال۲۰۰۳در حمله آمریکا به عراق ،سیستم سلامت ضعیف ،بدون تجهیزات عملکردنی تامین داروی ناکافی وزیر ساخت شکننده بود ، تخریب وغارت تجهیزات بهداشتی پس ازحمله،منجر به خسارات سنگینی بر تجهیزات وموجودی داروها شد. عبدالوحیدیک متخصص اطفال بیان می کند: «کودکان عمدتا از کم خونی ومشکلات پوستی رنج می برند»افراد مسن تر از فشار خون بالا شکایت می کنند.اما ضروری ترین مساله فقدان سیستم فاضلاب اساسی است مقامات بهداشتی عراق می گویند:میزان مرگ ومیر در کودکان بالای ۵سال(۴۶موردزیر ۱۰۰۰تولد)ومیزان مرگ حین تولد ۸۴موردزیر۱۰۰۰۰۰تولد،بسیار بالاتر از کشورهای مجاوراست وبسیار بالاتر ازپیش از حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳است ، ۳۸ درصداز زنان باردار دچار کم خونی هستند،اسهال ومشکلات تنفسی ناشی از تغذیه نادرست حدود دوسوم مرگ در کودکان بالاتر از۲سال را تشکیل می داد.برنامه تغذیه ارزیابی کرد که ۲۲درصد کودکان زیر ۲سال بدلیل فقر غذایی مزمن،رشد قدی نداشته اند. در اوایل سال۲۰۰۸، ۴۶۹۷ مورد در ۴۶ ناحیه تایید شد.تنها یکی از ۳ کودک عراقی بزرگتر از۲ سال،به آب آشامیدنی سالم دسترسی داشت.به گزارش ((یونیسف)) ،۱۴درصد کودکان،زیر وزن طبیعی متولد می شدند.محققان پزشکی از دانشکاه بغداد،النهرین،والمصتفریه،تاکید کردند جنگ تاثیرات روبه گسترشی بر مراقبت از بهداشت عمومی دارد،به ویژه در مورد زنان وکودکان،چون بسیاری از زنان باردار دسترسی به بیمارستان برای زایمان خود ندارند،ایمن سازی منظم،به شدت کاهش یافته ،امکانات پزشکی مختل شده ،برق در بیمارستان ها قطع می شود،مراقبت های اولیه نیز به شدت تحت تاثیر قرار گرفته اند. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد،عمده بار بیماری به عوامل خطر محیطی نسبت داده می شود،مانند مدیریت نادرست زباله های خطرناک بیمارستانی آب ناسالم،بهداشت ضعیف ،شرایط زندگی ضعیف وغذاهای ناسالم. وزارت بهداشت عراق ارزیابی کرده حدود۲۰۰پزشک پس از حمله آمریکا کشته شده اند.در نوامبر سال۲۰۰۶معاون وزارت بهداشت عماد الصفار توسط افراد مسلح از خانه خود در بغداد ربوده شد ودیگر دیده نشد.در فوریه سال۲۰۰۸قائم مقام دانشکده پزشکی بغداد ترور شد.در مارس خالد ناصرالمیامی،تنها جراح مغزواعصاب در بصره ربوده شدوبه قتل رسید.در دسامبر ۲۰۰۸معاون دانشکده پزشکی دانشگاه موصل توسط تفنگداران مجروح شد .یک مطالعه دانشگاهی عراق معتقد است که ۲۳۵ دانشجوی عراقی از سال۲۰۰۳ کشده شده و۲۴۴ نفر دیگر ربوده شده یا تهدید شده اند.استادان پزشکی به طور نامتناسب متحمل این آتش خشونت شدند،به عنوان مثال در دانشگاه عراق ،«استاد پزشکی به قتل رسیدندکه بزرگترین گروه کشته شدگان راتشکیل می دهند»،۷۱کشته از ۱۳ دانشکده ،نیروهای اشغالگرسعی در جلوگیری یا متوقف سازی این اقدامات خشونت آمیز علیه دانشگاهیان ،نداشتند.مقامات شهرداری عراق ارزیابی کردند که حدود۴۲۵نفر کشته و۲۶۰۵نفر زخمی عملیات نظامی آمریکا در اوایل سال ۲۰۰۸ برجای مانده است . تاسال۲۰۰۸ بیش از ۲میلیون عراقی کشور خودراترک کردند،۳/۲ میلیون عراقی دیگر در داخل کشور جابجاشدند،از این میان،۷۰درصدزن وکودک بودندو۷۲درصد به پناهگاه مناسب دسترسی نداشتندوجیره غذایی نیز بصورت منظم به آنها نمی رسید ،بیش از ۶۰درصدعراقی ها بیکار بودند،۴۳درصددر فقر مطلق به سر می بردند،۷۰درصدبه آب سالم دسترسی نداشتند،۸۰درصدفاقد بهداشت بودند.به طور متوسط عراقی ها حداکثر ۱۰ساعت در روز برق داشتندوخدمات بهداشتی در وضعیت فاجعه بار قرار داشت.۲۸درصد کودکان عراق دچار سوء تغذیه و۹۲درصددارای اختلال یادگیری بودند. ارقام مرگ ومیر مادران به همین میزان نگران کننده است.در هر ۱۰۰۰۰۰تولد،۸۴زن ازبین می روندبراساس ارزیابی وزارت بهداشت عراق وwhoدر سال ۲۰۱۱،عراق در بین ۸۶ کشوری است که۹۷درصد مرگ ومیر مادران ونوزادان در جهان را تشکیل می دهند. نتیجه استفاده از اورانیوم ضعیف شده و دیگر سلاح های مخرب، افزایش آسیب های ژنتیکی در نسل های آتی عراق بوده است، نوزادان در فلوجه بدون چشم یا فقط با یک چشم و یا با اندام های خارج از بدن و یا بدون سر یا دو سر متولد می شوند. تلفات وحشتناک جمعیتی عراق بعد از سال ۲۰۰۵ روند افزایشی داشته است و در حال حاضر پس ازگذشت سالها همچنان ادامه دارد. » ۳- نقض حقوق بشردوستانه بـه مـنظور حمایت بیشتر از غیر نظامیان و در پی تلاشهای صلیب سرخ بین المللی، سرانجام، طی مذاکرات طولانی در ۱۰ ژوئن ۱۹۷۷، دو پروتکل به کنوانسیون ۱۹۴۹ ژنو ضمیمه شد. پروتکل نخست، اختصاص به حمایت از قربانیان درگیری های مسلحانه بین المللی دارد کـه در جـنگهای بین الدولی اجرا می شود. و پروتکل دوم، مربوط به حمایت از قربانیان در مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی و داخل کشورها است.مطابق ماده ۲ مشترک کنوانسیونهای چهارگانه ۱۹۴۹ ژنو، قواعد این کنوانسیونها، در هر جنگ اعلام شده یا هـر مـخاصمه مسلحانه، کـه میان دو یا چند کشور طرف معاهده – حتی اگر حالت جنگی، توسط یکی از آنها به رسمیت شناخته نـشود- قابل اجرا است. همچنین، قواعد این کنوانسیونها در کلیه موارد اشغال تـمام یـا بـخشی از سرزمین یک کشور، حتی اگر اشغال، با مقاومت نظامی روبرو نشود، اجـرا می گردد. قواعد این کنوانسیونها، نسبت به کشورهای غیر عضو نیز قابل اجراست؛ زیـرا مـقررات مـندرج در آن، عرفی و مورد قبول جامعه بین المللی است.بر اساس ماده ۵۰ پروتکل اول ۱۹۷۷، چنانچه در مـیان مـردم غیر نظامی، افرادی پیدا شوند که نظامی باشند، باز این جمعیت از ویژگی غیر نظامی برخوردار بوده و حمایت می شوند. غیرنظامیان چه به صورت فردی یا جمعی، نباید هدف حمله قـرار گـیرند و اعمال یا تهدید به تجاوز که هدف آن، ایجاد وحشت در بین مردم غیر نظامی باشد، ممنوع است.(ماده۵۱) این ماده، در بند ۶ خود، حمله به غیر نظامیان را به عنوان «اقدام تـلافی جـویانه»، مـمنوع کرده است. حملات، فقط بـاید مـحدود بـه اهداف نظامی باشد (ماده ۵۲) و از بین بردن اموالی که وجود آن برای حیات مردم غیر نظامی ضروری است، ممنوع است (ماده ۵۴) همچنین مـطابق بـخشهای دوم و سـوم پروتکل، باید نیازهای اساسی مردم غیر نظامی در مـناطق اشـغالی تأمین و تسهیلات لازم جهت کمک به آنها، حتی در سرزمین های تحت کنترل (ونه اشغالی)، مهیا گردد و تضمینات خاصی در مورد پناهندگان و آوارگـان و خـانواده های آنـان، توسط دولت اشغالگر داده شود. زنان و کودکان، چه در زمان جنگ و چه در زمـان اشغال یا کنترل سرزمین، باید مورد احترام خاص قرار گیرند.همان طور که اشاره شد، امروزه این اصل کـلی پذیـرفته شـده است که چنانچه دولتی عضو کنوانسیونهای ۱۹۴۹ ژنو نباشد، باید مقررات آنـها را رعـایت نماید. این در حالی است که دولت امریکا و انگلیس، هر دو، عضو کنوانسیونهای ژنو هستند متعهدین این کنوانسیونها، نـه تـنها خـود، موظف به اجرای مقررات مندرج در آن می باشند ، جـامعه بـین المللی و سازمانهای بین المللی طـرفدار حـقوق بشر پیـش از آغـاز تـهاجم امریکا و انگلیس به عراق، نگرانی جـدی خـود را نسبت به هدف قرار گرفتن غیر نظامیان و فاجعه انسانی در عراق ابراز نـمودند و ایـن نگرانی ها همچنان ادامه دارد. در آخرین مورد حـمله و کشتن هفت زن ومرد و کـودک در حـوالی نجف و بمباران مواد غذایی در بـصره تـوسط نیروهای اشغالگر، از مصادیق بارز نقض حقوق بشر دوستانه است که نسبت به غـیر نـظامیان و اهداف غیر نظامی صورت گرفت. چنانچه متجاوزان، به هنگام مخاصمه مسلحانه و درگیری نظامی، مقررات جنگ را نادیده بگیرند، مرتکب «جنایت جنگی» نیز شده اند. جنایات جـنگی عبارت است از نقض فاحش قواعد و مقررات حقوق مخاصمات مسلحانه. این مقررات، در عهدنامه های چهارگانه ژنو ۱۹۴۹و پروتکلهای الحاقی شماره های ۱و۲ سال ۱۹۷۷ و نیز در قواعد و عرفهای مسلم حقوق بین الملل حاکم بر حقوق مخاصمات مـسلحانه، انـعکاس یافته است. جنایات ارتکابی علیه افراد غیر نظامی، جنایات ارتکابی علیه مجروحان و اسیران جنگی، غارت اموال عمومی یا خصوصی در زمان جنگ، بمباران و تخریب شهرها و روستاها و اهداف غیر نظامی دشـمن کـه فاقد ضرورت نظامی باشد، در زمره جنایات جنگی قرار می گیرند. اشغال نظامی یک سرزمین،برخلاف آنچه برخی کسان می پندارند،به دولت اشغال کننده اختیار حکومت بر مردم در سرزمین اشغال شده را نمی دهد بلکه کشوراشغال کننده، مقیّد به اجرای قواعد و مقرّرات حقوق جنگ است ، اصول کلّی مستنبط از مادّه ی ۵۲(پارگراف ۲) پروتکل اوّل و پاراگراف ۴ الحاقی به کنوانسیونهای ژنو مورّخ ۱۲ اوت ۱۹۴۹ اعلام می دارد که کشورهای متخاصم نباید مقرّ نیروهای نظامی خود را در نزدیکی شهرها و اماکن عمومی قرار دهند و چنانچه این شرط رعایت نشد،بمباران این مناطق باید به صورت محدود باشد.لیکن در هر دو جنگ آمریکا با عراق،نیروهای مؤتلف همواره زیربناهای اقتصادی بویژه تأسیسات برق و آبرسانی عراق را نیز بمباران کرده اند و بنابراین می توان گفت که مادّه ی ۵۱ ب، پارگراف۵ پروتکل نقض شده است چون بمباران این گونه مراکز و تأسیسات می تواند مردم غیرنظامی را با مشکلات گوناگون روبه رو سازد.آمریکا در پاسخ اعلام کرده است که در این مناطق تأسیسات اتمی عراق پنهان شده بوده است ، بمباران مراکز تولید انرژی عراق منجر به قطع برق شد که می تواند از نظر بهداشتی باعث مرگ بسیاری از کودکان و بیماری اهالی شهرها شود؛ نبود برق همچنین مردم را با کمبود آب آشامیدنی سالم و نفت مواجه کرده است.به استنادماده۵۱ب ، پاراگراف ۵ پروتکل،در این حملات نظامی، مقررّات مربوط به حمایت از قربانیان غیرنظامی مخاصمات مسلّحانه نقض گردیده است و بنابراین این حملات در زمره ی حملات کور قرار می گیرد. بنابراین در تهاجم به عراق افراد سطوح بالای دولت آمریکا در زمره جنایتکاران جنگی به حساب می آیند.چارچوب چهارمین کنوانسیون ژنو و ماده ۷۵ پروتکل الحاقی مربوط به کشتار غیر نظامیان و رفتار غیر انسانی با آنان در زمان حمله و غارت و تخریب اموال آنها می شود که نقض این ترتیبات جنایت جنگی به شمار می آید بر این اساس، مسؤولیت مدنی دولت آمریکا در خصوص نقض این اصول و مسؤولیت کیفری افرادی که مرتکب این جرایم شده اند، قابل طرح است. تمام این رفتارهای غیر انسانی آمریکا در عراق،خلاف معیارهای بین المللی بوده اما باز هم شاهد کاربرد سلاح های غیر متعارف بر علیه غیر نظامیان بوده ایم،نتیجه استفاده از اورانیوم ضعیف شده و دیگر سلاح های مخرب، افزایش آسیب های ژنتیکی در نسل های آتی عراق بوده است. نوزادان در فلوجه بدون چشم یا فقط با یک چشم و یا با اندام های خارج از بدن و یا بدون سر یا دو سر متولد می شوند. تلفات وحشتناک جمعیتی عراق بعد از سال ۲۰۰۵ روند افزایشی داشته است و در حال حاضر پس ازگذشت سالها(از جنگ) همچنان ادامه دارد. ۴- نتیجه گیری: بدون تردید می توان یکی از قربانیان اصلی جنگ های بشری از ابتدا تا کنون را انسان های بی گناه (غیرنظامی، زنان وکودکان) برشمرد و از همین منظر یکی از مصادیق جرم در حقوق بشر دوستانه است.امروزه مقررات بشر دوستانه ناظر به حمایت از حقوق غیرنظامیان، شیوه عرف بین المللی را به خود گرفته و برای همه کشورها الزام آور است، حتی برای کشورهایی که خود را متعهد در برابرآن نمی دانند.اصول حاکم بر منشور سازمان ملل متحد بر حقوق مخاصمات بین المللی و حقوق بشر دوستانه بین المللی، دلالت بر ممنوعیت تهدید و بکارگیری سلاح های ممنوعه در حقوق بین الملل را دارد. امروزه ممنوعیت استفاده از سلاح¬های ممنوعه در مخاصمات بین¬المللی و غیر بین¬المللی یک اصل اساسی پذیرفته شده حقوق بشر¬دوستانه محسوب می¬گردد. اهمیت این اصل به اندازه¬ای است که عضویت یا عدم¬عضویت کشوری در کنوانسیون هیچ گونه مشروعیتی برای استفاده از این تسلیحات ایجاد نمی¬کند. امریکا با داشتن داعیه حافظ حقوقی بشری و در راستای تامین منافع خویش در بسیاری از کشورها به مداخه نظامی برخواسته و پیامدهای بسیاری برای کشورهای مورد حمله ایجاد کرده است. از جمله مواردی که امریکا با نقض حقوق بشر اقدامات غیر انسانی انجام داده است اشغال عراق به بهانه ایجاد دموکراسی و خلع سلاح عراق صورت گرفت طی اشغال عراق با استفاده از سلاح های غیر متعارف وممنوعه خسارات انسانی وحتی زیست محیطی را در این کشور به وجود آورده که تا سالهای متمادی تاثیرات آن از بین نخواهد رفت و گزارشات و آمارها حاکی ازآن است که آمریکا و متحدانش در عراق با استفاده از سلاح های ممنوعه، جنایات جنگی بسیاری مرتکب شده اند؛ که از منظر حقوق بین المللی کیفری قابل رسیدگی و مجازات عاملان این اقدامات می باشد؛ اما در این رابطه آنچه مطرح است این که واکنش سازمان های بین المللی نسبت به این اقدامات خنثی بوده و یا با تسلط صاحبان قدرت بر این سازمانها به اقدامات خود مشروعیت بخشیده اند. باتوجه به تجارب تلخ ناشی از جنگ ها، بویژه در پرتو توسعه فناوری نظامی و آثار هراس انگیز آن و این که فرایند انعقاد وتدوین معاهدات و تشکیل عرف الزام آور بطور معمول کندتر از تحولات بین المللی است و با در نظر داشتن نگاه ویژه ای که حقوق بشر دوستانه به حمایت از انسانها دارد همواره در غیاب عرف، قواعد معاهده ای و رویه قضایی، مقتضیات اخلاق و وجدان بشری قابلیت حکومت برمسائل حقوقی پدید آمده را خواهد داشت. برای مقابله با آثار و پیامدهای مخرب سلاحهای ممنوعه، علاوه برتسریع پروسه خلع سلاح هسته ای وکشتارجمعی در جهان، کاربرد و تهدید این سلاح ها در هر شرایطی، ممنوع گردد واز پشتوانه و ضمانت اجرای بین المللی برخوردار باشد، و از طرفی اجرای بدون تبعیض و رعایت دقیق قواعد حقوق بشر دوستانه در جریان عملیات نظامی لازمه حفظ معیارهای مدنیت و اصول انسانیت است، چرا که این قواعد و معیارها ناظر برانسانیت بطور کلی هستند.وهمچنین نظارت بر کارایی این گونه قوانین و روشن کردن وضعیت نقض کنندگان قواعد و مقررات و اقدام عملی و مناسب در برابر نقض کنندگان این گونه قوانین و کشورهایی که به نقض مقررات در این زمینه اقدام می نمایند بایستی بدن هیچگونه اغماضی با توجه به مقررات کیفری بین الملی موجود و در حال تکوین مجازات شوند و این مجازات بایستی شامل حال شخصیتهای حقیقی و حقوقی مقصر گردد. پی نوشت : ۱-صلاحی ، سهراب ، ۱۳۹۱،ص۱۷۹ ۲- میرمحمدی ، مصطفی، ۱۳۸۲، ص۴۵ ۳-چاندرا مظفر ،۱۳۹۳، http://irib.com.my شرق شناس و کارشناس مسائل خاورمیانه در دانشگاه کالیفرنیا ۴- http://www.tasnimnews.com/Home/Single/۱۴۲۷۷۴ سایت خبری تحلیلی تسنیم ،(۲/۷/۱۳۹۲) ، سلاح شیمیایی ممنوع،قابل دسترسی در ۵- ۶- نگاه نو ، آمریکا و گسترش سلاحهای کشتار جمعی، ۱۳۹۲ قابل دسترسی در http://fa.uscloseup.com/content/۴۸۵۵۱ ۷- کوهلر ، رابرت سی، ۱۳۸۶، ص۱۰۹ ۸- برای مطالعه بیشتر بنگرید : ۸ . J. C. Elder, and M. C. Tinkle, “Oxidation of Depleted Uranium Penetrators and Aerosol Dispersal at High Temperatures”, Los Alamos Scientific Laboratory, ۱۹۸۰, available at: http://www.osti.gov/energycitations/ product.biblio.jsp?osti_id=۶۶۴۱۳۱۸, last visited: June ۱۱, ۲۰۱۳ ۹-برای مطالعه بیشتر بنگرید: ۹ – UNEP Scientific Mission to Kosovo, “Depleted Uranium in Kosovo, Post-Conflict Environmental Assessment”, ۵ – ۱۹ November ۲۰۰۰, available at: www.iaea.org/newscenter/features/du/finalreport.pdf, last visited: July ۶, ۲۰۱۳ ۱۰- برای مطالعه بیشتر بنگرید: –۱۰ J. Pilger “We’ve moved on from the Iraq war – but Iraqis don’t have that choice”, ۲۶ May ۲۰۱۳, available at: http://www.guardian.co.uk/commentisfree/۲۰۱۳/may/۲۶/iraqis-cant-turn-backs-on-deadly-legacy; D. Jamail, “Iraq: War’s legacy of cancer”, ۱۵ Mars ۲۰۱۳, available at: http://www.aljazeera.com/indepth/features/ ۲۰۱۳/۰۳/۲۰۱۳۳۱۵۱۷۱۹۵۱۸۳۸۶۳۸.html, both visited at: July ۶, ۲۰۱۳. ۱۱- برای مطالعه بیشتر بنگرید: ۱۱ – M. Monleau, et al., “Genotoxic and Inflammatory Effects of Depleted Uranium Particles Inhaled by Rats”, Toxicological Sciences, vol. ۸۹, No.۱, ۲۰۰۶, ۲۸۷–۲۹۵; Dublineau, Isabelle et al. “Modifications of Inflammatory Pathways in Rat Intestine Following Chronic Ingestion of Depleted Uranium”, Toxicological Sciences, vol.۹۸ No.۲, ۲۰۰۷, ۴۵۸-۴۶۸; Diane M. Stearns et al., “Uranyl Acetate Induces hprt Mutations and Uranium–DNA Adducts in Chinese hamster Ovary EM۹ Cells”, Mutagenesis, vol. ۲۰, No. ۶, ۲۰۰۵, ۴۱۷–۴۲۳ at ۴۲۲; Céline Thiébault et al., ‘Uranium Induces Apoptosis and Is Genotoxic to Normal Rat Kidney (NRK-۵۲E) Proximal Cells’, Toxicological Sciences, Vol. ۹۸, No .۲ , ۲۰۰۷, ۴۷۹–۴۸۷. ۱۲- زمانی قاسم و سید رضا رفیعی ، ۱۳۹۲ ، ص۴۰ ۱۳- نصیری، پروین و علیرضا کوهپائی ، ۱۳۸۳ ، ص۱۸و۲۲ ۱۴- همان منبع ،ص۲۶ ۱۵- زمانی ودیگران ، همان ، ص۴۶ -۱۶ www.pazhoheshkade.ir-۱۳۹۲ ۱۷- www.alef.ir/vdccmxqsm۲bqpp۸.ala۲.html?۱۵tx ۱۸- کوهلر ، همان ، ص ۱۱۰ ۱۹- IRAQ Body Count ۲۰- Opinion Research See more at: http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=۱۳۹۰۰۹۲۵۰۰۰۲۲۷#sthash.kXEEOIev.dpuf- ۲۱ – سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی ،تلفات انسانی جنگ ، ۱۳۹۰، ۲۲- همان منبع http://www.mashreghnews.ir/fa/news/۸۵۷۴۴ ۲۳- مشرق نیوز ، تعدادکشته های پرهزینه ترین جنگ تاریخ آمریکا ، ۱۳۹۰ ، -۲۴ StopWar http://www.bashgah.net/fa/content/print_version/۸۵۳۱۹ (Tue Jan ۲۷ ۲۲:۵۵:۳۹ ۲۰۱۵) باشگاه اندیشه ، کارنامه هشت ساله یک اشغالگر،(۱۳۹۳) ۲۲- – “اساف دوراکوویچ ” دانشمند زیست شناس آمریکایی ۲۵ ۲۶- موعود ، http://mouood.org/component/k۲/item/۹۲۵-۱۶۰ ۲۷- همان ۲۸- استاد دانشگاه در مالزی و رییس بنیاد جهانی برای عدالت http://irib.com.my ۲۹- چاندرا مظفر ، ۳۰- Webster, Paul C, “Roots of Iraq’s maternal and child health crisis run deep” / www.thelancet.com Vol ۳۸۱ March ۱۶, ۲۰۱۳, p.۸۹۲ ۳۱- Al Hil&#۶۴۲۵۷;. Thamer Kadum, Riyadh Lafta, Gilbert Burnha,” Health services in Iraq”, www.thelancet.com Vol ۳۸۱, ,( March ۱۶, ۲۰۱۳) ,p۱۸۳۴ ۳۲- Iraq Body Count. http://www.iraqbodycount.org (accessed Nov ۱۶, ۲۰۰۴). ۳۳- Marc Herold -۳۴ Epstein E. News analysis, how many Iraqis died? San Francisco Chronicle, May ۳, ۲۰۰۳: http://sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/۲۰۰۳/۰۵/۰۳/ MN۹۸۷۴۷.DTL (accessed Nov ۱۶, ۲۰۰۴). -۳۵ Ritter S. The war on Iraq has made moral cowards of us all. Guardian, Nov ۱, ۲۰۰۴: http://www.guardian.co.uk/comment/story/ ۰,,۱۳۴۰۵۶۲,۰۰.html (accessed Nov ۱۲, ۲۰۰۴). ۳۶- Bushra I brahim Al-Rubeyi ۳۷- Al-Rubeyi,p۱۸۳۴ ۳۸ – IFHS ۳۹- Morbidity and mortality among families in Iraq -www.thelancet.com Vol ۳۷۱ January ۱۹, ۲۰۰۸ -p.۱۷۷/ For the Rehabilitation under &#۶۴۲۵۷;re report see http://www. medact.org / For the Iraq Family Health Survey see http://www.emro.who.int/ iraq/ifhs.htm ۴۰ – USAID ۴۱ -Webster ,Paul C ,” Reconstruction e&#۶۴۲۵۶;orts in Iraq failing health care” /www.thelancet.com Vol ۳۷۳ February ۲۱, ۲۰۰۹ / p۶۱۷ ۴۲ -Al Hil&#۶۴۲۵۷;. Thamer Kadum, Riyadh Lafta, Gilbert Burnham,” Health services in Iraq”, www.thelancet.com Vol ۳۸۱, ,( March ۱۶, ۲۰۱۳) :p۹۳۹ ۴۳- Webster ,Paul C , Reconstruction e&#۶۴۲۵۶;orts in Iraq failing health care, ۲۰۰۹ / p۶۱۷ ۴۴ – UNICEF ۴۵ -Webster ,Paul C , Reconstruction e&#۶۴۲۵۶;orts in Iraq failing health care, ۲۰۰۹ / p۶۱۸ ۴۶- Al Hil&#۶۴۲۵۷;, , Health services in Iraq,۲۰۱۳,p۹۳۹ ۴۷-Webster ,Paul C , Reconstruction e&#۶۴۲۵۶;orts in Iraq failing health care, ۲۰۰۹ / p۶۱۹-۲۰ ۴۸ -Chwastiak. Michele, “ Pro&#۶۴۲۵۷;ting from destruction: The Iraq reconstruction, auditing and the management of fraud” -www.elsevier.com/locate/cpa۲۴, (۲۰۱۳) : p۳۳ ۴۹- Webster, Paul C, “Roots of Iraq’s maternal and child health crisis run deep”.۲۰۱۳,p۸۹۲ www.islamtimes.org/vdcawwne۰۴۹nwe۱.k۵k۴.htm l ۵۰- کیمبرلی ، مارگارت ، جنایات جنگی پنهان آمریکا در عراق،۱۳۹۲، قابل دسترسی در ۵۱- میرمحمدی ، مصطفی ، (۱۳۸۲) ، جنگ سلطه و نقض اصول حقوق بین الملل ، صص۵۹-۵۷ ۵۲- ضیایی بیگدلی، محمد رضا ، حقوق بـین المللی عـمومی،صـص ۴-۲۶۳ احمدترجانی زاده ، همان ، ص۷۹ ۵۳- ۵۴- صادقی حقیقی ، دی دخت ،(۱۳۸۳)، هجمه نظامی آمریکا به عراق و اشغال آن از منظر حقوق بین الملل، ص ۵۷ ۵۵- کیمبرلی ، همان منابع: فارسی: کتب ومقالات: ۱- زمانی ، قاسم و سید رضا رفیعی ، (۱۳۹۲)،کاربرد سلاح های حاوی اورانیوم ضعیف شده از منظر حقوق بشر دوستانه بین المللی،مجله حقوقی بین المللی، ،شماره ۴۹۰ ۲- نصیری ، پروین و علیرضا کوهپائی ، (۱۳۸۳) ، بررسی اثرات کاربرد های نظامی اورانیوم ضعیف شده،دانشکده علوم پزشکی تهران(دانشکده بهداشت-گروه بهداشت حرفه ای). ۳- میرمحمدی ، مصطفی ، (۱۳۸۲) ، جنگ سلطه و نقض اصول حقوق بین الملل ، مجله رواق اندیشه ، ش ۱۶ ۴-صادقی حقیقی ، دی دخت ،(۱۳۸۳)، هجمه نظامی آمریکا به عراق و اشغال آن از منظر حقوق بین الملل، فصلنامه فقه وحقوق خانواده ، شماره ۳۶ ۵-ترجانی زاده ، احمد ،(۱۳۸۲)، جنگ عراق: نقض حقوق بین الملل، مجله اطلاعات سیاسی اقتصادی ، شماره ۱۹۱و۱۹۲ ۶-ضیایی بیگدلی ، محمد رضا ، (۱۳۸۶) ، حقوق بین الملل عمومی ، تهران: گنج دانش ۷- صلاحی ، سهراب ،(۱۳۹۱)، بازخوانی دلایل اشغال عراق از منظر حق توسل به زور و بررسی آثار آن در پرتو حقوق بین الملل کیفری ، فصلنامه حقوق ، دوره ۴۲ ، شماره ۴ سایت های اینترنتی : ۱- موعود ، (۱۰/۳/۱۳۹۰)، ۱۶۰هزار عراقی مبتلا به سرطان و تومور های بدخیم هستند، قابل دسترسی در http://mouood.org/component/k۲/item/۹۲۵-۱۶۰ ۲- مظفر ، چاندرا ، (۱۳۹۳) ، ۱۰ فاجعه حمله انگلیس و آمریکا به عراق ، نمایندگی صدا وسیما در جنوب شرق آسیا قابل دسترسی در http://irib.com.my ۳- کیمبرلی ، مارگارت ، (۱۳۹۲)، جنایات جنگی پنهان آمریکا در عراق ، قابل دسترسی در www.islamtimes.org/vdcawwne۰۴۹nwe۱.k۵k۴.html http://www.mashreghnews.ir/fa/news/۸۵۷۴۴۴- مشرق نیوز ، تعدادکشته های پرهزینه ترین جنگ تاریخ آمریکا ، ۱۳۹۰ ، http://www.bashgah.net/fa/content/print_version/۸۵۳۱۹ (Tue Jan ۲۷ ۲۲:۵۵:۳۹ ۲۰۱۵)۵- باشگاه اندیشه ، کارنامه هشت ساله یک اشغالگر،(۱۳۹۳) See more at: http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=۱۳۹۰۰۹۲۵۰۰۰۲۲۷#sthash.kXEEOIev.dpuf-۶- سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی ،تلفات انسانی جنگ ، ۱۳۹۰ http://www.tasnimnews.com/Home/Single/۱۴۲۷۷۴ ۷- سایت خبری تحلیلی تسنیم ،(۲/۷/۱۳۹۲) ، سلاح شیمیایی ممنوع،قابل دسترسی در ۸- نگاه نو ، آمریکا و گسترش سلاحهای کشتار جمعی، ۱۳۹۲ قابل دسترسی در http://fa.uscloseup.com/content/۴۸۵۵۱ -۹ www.pazhoheshkade.ir-۱۳۹۲ ۱۰- www.alef.ir/vdccmxqsm۲bqpp۸.ala۲.html?۱۵tx انگلیسی : ۱ . J. C. Elder, and M. C. Tinkle, “Oxidation of Depleted Uranium Penetrators and Aerosol Dispersal at High Temperatures”, Los Alamos Scientific Laboratory, ۱۹۸۰, available at: http://www.osti.gov/energycitations/ product.biblio.jsp?osti_id=۶۶۴۱۳۱۸, last visited: June ۱۱, ۲۰۱۳.- ۲ – UNEP Scientific Mission to Kosovo, “Depleted Uranium in Kosovo, Post-Conflict Environmental Assessment”, ۵ – ۱۹ November ۲۰۰۰, available at: www.iaea.org/newscenter/features/du/finalreport.pdf, last visited: July ۶, ۲۰۱۳ ۳ – J. Pilger “Weve moved on from the Iraq war – but Iraqis dont have that choice”, ۲۶ May ۲۰۱۳, available at: http://www.guardian.co.uk/commentisfree/۲۰۱۳/may/۲۶/iraqis-cant-turn-backs-on-deadly-legacy; D. Jamail, “Iraq: Wars legacy of cancer”, ۱۵ Mars ۲۰۱۳, available at: http://www.aljazeera.com/indepth/features/ ۲۰۱۳/۰۳/۲۰۱۳۳۱۵۱۷۱۹۵۱۸۳۸۶۳۸.html, both visited at: July ۶, ۲۰۱۳. ۴ – M. Monleau, et al., “Genotoxic and Inflammatory Effects of Depleted Uranium Particles Inhaled by Rats”, Toxicological Sciences, vol. ۸۹, No.۱, ۲۰۰۶, ۲۸۷–۲۹۵; Dublineau, Isabelle et al. “Modifications of Inflammatory Pathways in Rat Intestine Following Chronic Ingestion of Depleted Uranium”, Toxicological Sciences, vol.۹۸ No.۲, ۲۰۰۷, ۴۵۸-۴۶۸; Diane M. Stearns et al., “Uranyl Acetate Induces hprt Mutations and Uranium–DNA Adducts in Chinese hamster Ovary EM۹ Cells”, Mutagenesis, vol. ۲۰, No. ۶, ۲۰۰۵, ۴۱۷–۴۲۳ at ۴۲۲; Céline Thiébault et al., ‘Uranium Induces Apoptosis and Is Genotoxic to Normal Rat Kidney (NRK-۵۲E) Proximal Cells’, Toxicological Sciences, Vol. ۹۸, No .۲ , ۲۰۰۷, ۴۷۹–۴۸۷. ۵- Webster, Paul C, “Roots of Iraq’s maternal and child health crisis run deep” / www.thelancet.com Vol ۳۸۱ March ۱۶, ۲۰۱۳ ۶- Al Hil&#۶۴۲۵۷;. Thamer Kadum, Riyadh Lafta, Gilbert Burnha,” Health services in Iraq”, www.thelancet.com Vol ۳۸۱, ,( March ۱۶, ۲۰۱۳) ۷- Iraq Body Count. http://www.iraqbodycount.org (accessed Nov ۱۶, ۲۰۰۴). ۸- Epstein E. News analysis, how many Iraqis died? San Francisco Chronicle, May ۳, ۲۰۰۳: http://sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/۲۰۰۳/۰۵/۰۳/ MN۹۸۷۴۷.DTL (accessed Nov ۱۶, ۲۰۰۴). ۹- Ritter S. The war on Iraq has made moral cowards of us all. Guardian, Nov ۱, ۲۰۰۴: http://www.guardian.co.uk/comment/story/ ۰,,۱۳۴۰۵۶۲,۰۰.html (accessed Nov ۱۲, ۲۰۰۴). ۱۰- Morbidity and mortality among families in Iraq -www.thelancet.com Vol ۳۷۱ January ۱۹, ۲۰۰۸ -p.۱۷۷/ For the Rehabilitation under &#۶۴۲۵۷;re report see http://www. medact.org / For the Iraq Family Health Survey see http://www.emro.who.int/ iraq/ifhs.htm ۱۱- Webster ,Paul C ,” Reconstruction e&#۶۴۲۵۶;orts in Iraq failing health care” /www.thelancet.com Vol ۳۷۳ February ۲۱, ۲۰۰۹ ۱۲-Webster, Paul C, “Roots of Iraq’s maternal and child health crisis run deep” / www.thelancet.com Vol ۳۸۱ March ۱۶, ۲۰۱۳, ۱۳ -Chwastiak. Michele, “ Pro&#۶۴۲۵۷;ting from destruction: The Iraq reconstruction, auditing and the management of fraud” -www.elsevier.com/locate/cpa۲۴, (۲۰۱۳)

محقق: حسین افسر ، دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق جزا وجرم شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس- استاد راهنما : دکترسهراب صلاحی – بهار 94