پیشگیری بهتر از درمان

پیشگیری بهتر از درمان

احمدرضا ونکی

وقتی به بیمارستانها یا درمانگاهها مراجعه می‌کنیم معمولاً با یک پیام پزشکی که به دیوار آویزان گردیده روبرو می‌شویم که محتویات آن حکایت از بهتر بودن پیشگیری از درمان دارد.

در یک اجتماع در خصوص انحرافات و بزهکاریها ما با بیماران اجتماعی روبرو هستیم که به نظر می‌رسد پیام پزشکی فوق‌الذکر در خصوص ایشان نیز صادق باشد چه اینکه کم‌هزینه‌تر و ارزان‌تر بودن پیشگیری از جرم نسبت به درمان از طریق مجازات بسیار قابل‌توجه است.

در یک تقسیم‌بندی کلی پیشگیری از جرم به پیشگیری کیفری، پیشگیری وضعی یا وضعیت مدار و پیشگیری اجتماعی و یا رشد مدار تقسیم می‌گردد.

در پیشگیری کیفری، قطعیت، حتمیت و شدت مجازات که اهداف ارعابی مجازات را دنبال می‌کنند موجبات دو نوع پیشگیری عام و خاص را فراهم می‌آورند.

در پیشگیری کیفری خاص با مجازات شخص مجرم نامبرده همیشه ترس ناشی از اعمال مجازات قبلی را با خود همراه دارد و بیمناک بودن از تحمل دوباره مکافات باعث می‌گردد که مجدداً جرم را تکرار ننماید و اگر مجازات، طرد کننده‌ای همچون اعدام باشد با حذف چنین شخصی از اجتماع برای همیشه از تکرار جرم توسط ایشان جلوگیری می‌شود.

در پیشگیری کیفری عام، عموم مردم با مشاهده اعمال مجازات بر خاطیان دچار رعب شده و حاضر به ارتکاب اعمالی که موجب مجازات می‌شوند نخواهند شد.

حقایق موجود حکایت از عدم توفیق پیشگیری کیفری در ابعاد عام و خاص دارد. زندانهای ما مملو از افرادی است که علی‌رغم محکومیتهای قبلی و تحمل مجازات بازهم مرتکب جرم می‌شوند.

درواقع جرم ناشی از عواملی است که در طول زمان باعث شکل‌گیری شخصیت یک فرد شده‌اند. این شخصیت شکل‌گرفته که گاهی در شرایط بدی هم ایجاد گردیده دچار تباهی درونی است که گاروفالو آن را حالت خطرناکی نامیده و این حالت بالقوه در وضعیت خاص موجبات بروز اعمالی از اشخاص می‌شود که در اجتماع به آن اعمال انحراف و جرم می‌گویند. پس با این وصف پیشگیری کیفری نمی‌تواند مانع بروز رفتارهای مجرمانه افراد در جامعه باشد.

نوع دیگر از پیشگیری، پیشگیری وضعیت مدار است. دراین نوع از پیشگیری سعی بر غیرممکن کردن، مشکل کردن، جاذبه زدایی و بالا بردن ریسک ارتکاب در برآورد هزینه‌ها و عایدات جرم می‌شود. نصب دوربینهای مداربسته در فروشگاهها و اماکن عمومی، نصب روشنایی در محله‌های خلوت و کوچه‌ها، استفاده از نیروی کافی و کارآمد پلیس، احداث دیوارهای بلند، حمل کارت‌بانکی به‌جای پول و از این قبیل موارد ازجمله متدهای پیشگیری وضعی به شمار می‌آید.

مشهور است پیشگیری وضعی که متوجه فرصتهای قبل از ارتکاب جرم است آدمها را به بهشت نمی‌برد چه اینکه ظرفیتهای مجرمانه و حالت خطرناکی بزهکاران تحت تأثیر چنین پیشگیری قرار نمی‌گیرد بلکه فقط فرصتهای ارتکاب کاهش می‌یابد که به‌محض رفع مانع جرم واقع می‌شود.

از پیشگیری رشد مدار که متد پیشگیری کشورهایی مثل ژاپن است به‌عنوان بهترین نوع پیشگیری در جوامع مختلف یاد می‌شود. در پیشگیری رشد مدار افراد از اوان کودکی تحت تعلیم و تربیت مناسب قرارگرفته و در یک سیستم آموزشی و پرورشی علمی و پیشرفته گوهر جان را درمی‌یابند و مهارتهای زندگی را آموزش می‌بینند. دراین سیستم ظرفیتهای مجرمانه و حالت خطرناکی به پایین‌ترین حد خود می‌رسد تا جامعه‌ای عاری از جرم و انحراف را شاهد باشیم. خبرهای جدید در فضای مجازی حکایت از مشکلات بیکاری وکلای ژاپن دارد که به علت قانونمندی شهروندان گریبان گیر ایشان شده است.

منبع: گروه فوق‌ تخصّصی جامعه‌شناسیِ جنایی