پیشینه قانون‌گذاری مبارزه با مواد مخدر- قسمت اول
پیشینه قانون‌گذاری مبارزه با مواد مخدر- قسمت اول
پیشینه قانون‌گذاری مبارزه با مواد مخدر- قسمت اول
ایران جزء کشورهایی است که سابقه‌ای طولانی در مواد مخدر دارد و گیاه شاهدانه (کانابیز) گیاهی بسیار قدیمی است که ایرانیان آن را کشت نموده و پزشکان ایرانی برای مداوای بیماران خود، چنین موادی را تجویز می‌کردند و کمتر به‌عنوان نشاط و شادی مورداستفاده قرار می‌دادند؛ بنابراین سوءمصرف مواد مخدر را باید مربوط به دوران بعدی دانست که استعمارگران ابتدا، حاکمان ایرانی و سپس مردم را به بلای خانمان‌سوز اعتیاد گرفتار کردند تا بهره‌های سیاسی و اقتصادی خود را ببرند. در قرن هفدهم، تجار خارجی، این مواد را به‌عنوان هدیه به حاکمان صفوی داده‌اند و مصرف مواد مخدر در زمان حکومت قاجاریه، امری تشریفاتی و تجملاتی به‌حساب می‌آمد و مردم عادی به دلیل گران بودن مواد مخدر، از آن محروم بودند تا این‌که کشاورزان به کشت گیاهان مخدر روی آوردند و اعتیاد به مواد مخدر و تجارت آن، امری عمومی شد و سرانجام دولت براثر فشارهای داخلی و خارجی، وارد کار شد و اقدامات مختلفی را انجام داد که عمده آنها به خاطر فشارهای بین‌المللی یا داخلی بود و نفع مردم دو جامعه کمتر موردتوجه قرار می‌گرفت.
ابتدا با تصویب قانون تحدید تریاک در سال 1289 شمسی که یک سال بعد از کنوانسیون 1909 شانگهای صورت گرفت، تریاک در انحصار دولت درآمد. مدتی نگذشت که سوداگران مرگ، واردکردن مواد مخدر خطرناک (کوکائین و مرفین) به ایران را آغاز کردند و این امر سبب شد که قانونی زیر عنوان «قانون منع واردات مواد مخدر» در سال 1301 به تصویب برسد. این دو قانون، کار آیی خوبی نداشت و گسترش کشت خشخاش و تولید تریاک، دولت ایران را در عرصه بین‌المللی به‌عنوان دولتی فاسد و زیان‌بار معرفی کرد و جامعه ملل فشارهایی را بر ایران وارد ساخت و ایران نیز تحت این فشارها، قانون انحصار دولتی تریاک را در سال 1308 به تصویب رسانید. این قانون نه‌تنها خواسته جامعه جهانی را برطرف نکرد بلکه عاملی برای تشویق به تولید تریاک و قاچاق آن شد زیرا گرچه مقررشده بود که از سال 1308 مصرف داخلی تریاک سالانه یک‌دهم کاهش یابد و در یک دوره ده‌ساله، ترک اعتیاد صورت گیرد و تریاک صرفاً برای مصارف پزشکی استفاده شود اما تولید تریاک از 291 تن در سال 1308 به 448 تن در سال 1317 افزایش یافت و شیره‌کش خانه‌های رسمی رو به فزونی گذاشت و با حذف مالیاتهای سنگین، بهای تریاک کاهش یافت کشاورزان به‌قدری خشخاش کشت نمودند که به‌زودی انبارهای دولتی پر شد و عرضه بر تقاضا پیشی گرفت. ماده 275 قانون مجازات عمومی مصوب 1304 نیز مجازات خفیفی را برای مصرف مواد مخدر در نظر گرفته و مقرر می‌داشت: «هر کس متجاهراً استعمال مسکرات یا افیون یا شیره تریاک یا مرفین یا چرس بنماید به حبس تأدیبی از 8 روز تا سه ماه یا به تأدیه غرامت از ده تومان تا پنجاه تومان محکوم خواهد شد.» این اقدامات دولت که ضعیف ناکافی می‌نمود، جو داخلی و خارجی را متقاعد نکرد و مردم خود دست‌به‌کار شده و انجمن مبارزه با تریاک و الکل را در سال 1322 تشکیل دادند و دولت نیز مجبور شد در سال 1324 به کنوانسیون بین‌المللی ژنو مصوب 1925 ملحق شود و کمیسیونی را با عنوان «کمیسیون مبارزه با تریاک» تشکیل داده که شامل سه کمیسیون فرعی می‌شد: کمیسیون منع کشت خشخاش، کمیسیون درمان و کمیسیون مبارزه با قاچاق. در این کمیسیون علاوه بر مقامات رسمی، نمایندگان سازمانهای مردمی (انجام مبارزه با تریاک و الکل) نیز عضویت داشتند. همچنین هیأت وزیران، مصوبه‌ای را برای منع کشت خشخاش و مبارزه با قاچاق و درمان معتادان در سال 1325 تصویب کرد. در سال 1326 تصویب‌نامه دیگری، کشت خشخاش را مجاز اعلام کرد و صادرات تریاک را افزایش داد که متعاقباً به‌موجب لایحه قانونی تهیه وسایل مبارزه با قاچاق و تشویق مخبران و کاشفان مصوب 1326، مقررات آن تعدیل شد. فشارهای داخلی و خارجی مجدداً قانون‌گذار را بر آن داشت تا در سال 1331 قانون منع تهیه و خریدوفروش و مصرف نوشابه‌های الکلی و تریاک و مشتقات آن را به تصویب برساند که به‌موجب آن مقرر شد معتادان تا شش ماه با تجویز پزشک، تریاک مصرف کنند و سپس ترک اعتیاد نمایند. همچنین شش ماه پس از تصویب قانون، خریدوفروش و تهیه تریاک و مشتقات آن ممنوع شد. متعاقباً در سال 1334 قانون دیگری بانام «قانون منع کشت خشخاش و استعمال تریاک» به تصویب رسید و شدت عمل زیادی نسبت به کشت خشخاش از خود نشان داد و در سال 1336 دولت ایران به پروتکل تحدید و تنظیم کشت خشخاش و تولید تجارت بین‌المللی و تجارت عمده و مصرف تریاک، ملحق گردید. کشت گسترده خشخاش در کشورهای همسایه که درآمد فراوانی را به دنبال داشت، دولت ایران را وادار کرد در سال 1347 قانون دیگری را زیر عنوان «قانون اجازه کشت محدود خشخاش» به تصویب برساند تا این عمل با مجوز دولت و به شکل انحصاری، به اجرا درآید.
منبع؛ زراعت، دکتر عباس، حقوق کیفری مواد مخدر، چاپ اول، 1388، انتشارات ققنوس، ص 30 تا 32