نگاهی به محاکمه ی صدام و همدستانش

نگاهی به محاکمه ی صدام و همدستانش

دادگاه عالی عراق روز ۱۴ آبان (پنجم نوامبر) سرانجام اولین حکم خود را در رابطه با صدام صادر کرد که به موجب این حکم صدام در پرونده ی الدجیل گناهکار شناخته شده و به ”مرگ” با چوبه دار محکوم شد.

محاکمه ی صدام در حالی در تاریخ ۲۷/۰۷/۸۴ آغاز شد که وی در تاریخ ۱۱/ ۴/ ۸۳ در اولین جلسه ی دادگاه قضایی عراق حاضر شد و تفهیم اتهام گردید.

نزدیک به ۵۰۰ اتهام علیه صدام مطرح شد اما مقامات دادگاه تصمیم گرفتند تنها در ۱۲ مورد صدام را محاکمه کنند که در این میان اشاره به حمله به ایران نشده است.

دادگاه موارد کلی اتهامی صدام را اینگونه برشمرد: آزار و شکنجه ی زندانیان، مصادر اموال، تجاوز به نوامیس مردم، جرایم انسانی و غیر اخلاقی، محروم کردن مردم از حقوق قانونی شان، دستگیری و ترور نخبگان علمی و دینی، جنایات مربوط به حلبچه و کشتار عشیره بارزانی، جنگ علیه ایران، سرکوبی قیام شیعیان و کردها در سال ۱۹۹۱، از بین بردن زیر بنای اقتصادی عراق، ربودن ثروت های ملی، فساد اخلاقی، مالی و اداری.

اولین رونده ی رسیدگی به جنایات صدام، پرونده ی الدجیل بود.

قتل عام الدجیل در سال ۱۹۸۲ اتفاق افتاد و طی آن ۱۴۸ نفر از اهالی این شهر به دستور صدام کشته شدند.

دجیل شهری است در ۵۰ مایلی شمال بغداد که به عنوان یکی از مراکز فعالیت اپوزیسیون در زمان قدرت صدام مطرح بود. مصاحبه با شاهدان عینی قتل عام ۱۴۸ نفر از ساکنان این شهر از زمان سقوط صدام به این سو از جمله مصاحبه مه ۲۰۰۳ بوسیله آسوشیتدپرس زوایای این جنایت را بیشتر مشخص کرده است. در سال ۱۹۸۲ این شهر به عنوان یکی از مراکز مهم فعالیت حزب شیعی الدعوه بود که با جنگ صدام علیه ایران مخالفت جدی می کرد. زمانی که صدام و همراهان او در ۸ ژوییه ۱۹۸۲ برای شرکت در اجلاسی وارد دجیل شدند، مردان مسلح حزب الدعوه به روی صدام و همراهان وی آتش گشودند به طوری که درگیری بین آنها ساعت ها طول کشید.

در نهایت این هلی کوپترهای نظامی و تانک های ارتش عراق بودند که توانستند صدام و همراهان او را از خطر مرگ برهانند.

پس از این واقعه پلیس مخفی عراق خانواده های این شهر را یکجا جمع کردند، درختان میوه، باغات و خانه ها را تخریب کردند و حدود ۱۵۰ نفر از اهالی شهر از جمله نوجوانان را پس از یک محاکمه صوری اعدام کردند.

در پرونده ی الدجیل علاوه بر صدام، طه یاسین رمضان، معاون سابق رییس جمهور عراق، عواد حمد بندر، قاضی دادگاهی که برای برخی قربانیان در حکومت حزب بعث حکم مرگ داده بود، برزان ابراهیم التکریتی، برادر ناتنی صدام و چهار متهم دیگر به نام های عبدالله الروید، مزهر عبدالله، علی دایح و محمد عزاوی که در کشتار مردم الدجیل با رژیم صدام همکاری کردند، متهمان اصلی بودند.

دادگاه های صدام که در آنها پرونده ی الدجیل و بخشی از پرونده ی الانفال بررسی شد، با فراز و نشیب های بسیار و تغییرات گوناگونی همراه بوده است. اولین قاضی دادگاه ”رزگار محمد امین” از کردهای عراق بود که پس از چند جلسه به دلیل آنچه دخالت دولت در کارش و مسائل شخصی نامید، استعفا کرد. با استعفای وی قاضی رئوف رشید عبدالرحمن انتخاب شد که وی نیز از اهالی حلبچه عراق بود. رسیدگی به پرونده ی الدجیل ۴۰ جلسه طول کشید.

در این جلسات خلیل الدلیمی، ریاست تیم دفاعی را برعهده داشت و در تیم دفاعی رمزی کلارک، دادستان آمریکا در دهه ی ۱۹۶۰ و گروهی حدودا ۲۰ نفره از وکلاى عرب و غیر عربى حضور داشتند. هم چنین چند تن از وکیلان مدافع تیم دفاعی در جریان برگزاری جلسات ترور شدند.

جعفر الموسوی نیز دادستانی دادگاه صدام را برعهده داشت.

۵۵ روز پیش دادگاه عراق احکام متهمان الدجیل را اینگونه صادر کرد:

– طه یاسین رمضان معاون صدام به حبس ابد به علاوه ۱۰ سال حبس محکوم شد؛

– برزان تکریتی برادر ناتنی صدام به اتهام قتل و کشتار و وادار کردن مردم به مهاجرت به اعدام با چوبه ی دار و نیز ۱۰ سال حبس محکوم شد؛

– عواد بندر قاضی دادگاه انقلاب و معاون رییس دفتر صدام به اعدام محکوم شد؛

– محمد عزاوی به دلیل نبود مدارک کافی علیه وی آزاد شد؛

– علی دایح علی و عبدالله روید هر کدام به ۲۲ سال حبس محکوم شدند؛

– ناصر عبدالله کاظم به ۱۵ سال حبس محکوم شد؛

* اصلی ترین جنایات صدام

– ۱۶ ژوئیه ۱۹۷۹، زمان کوتاهی پس از به قدرت رسیدن، ۱۵ تن از سران حزب بعث به اتهام جاسوسی علیه وی توسط جوخه ی مرگ اعدام شدند؛

– ۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰، تهاجم نیروهای عراقی به ایران و آغاز جنگ هشت ساله علیه ایران که بیش از یک میلیون کشته برجای گذاشت. حمله ی شیمیایی به ایران و کشتن بیش از هزار تن در سال ۱۹۸۳، اقدام علیه قبیله ی کرد بارزانی به بهانه ی کمک به ایران و کشتن ۸۰۰۰ کرد و ایجاد گور دسته جمعی؛

– ۸۸-۱۹۸۶، حمله ای با عنوان انفال که شامل حملات شیمیایی علیه کردها و کشتن بیش از ۱۸۰ هزار تن شد؛

– ۲۸ مارس ۱۹۸۸، حمله ی شیمیایی به شهر کردنشین حلبچه و کشتن بیش از ۵۰۰۰ تن و ۲ اوت ۱۹۹۰، دستور حمله به کویت، شلیک موشک های اسکاد به عربستان سعودی، شکنجه و اعدام صدها کویتی و آتش زدن چاه های نفت کویت؛

– ۱۹۹۱، کشته شدن بیش از ۶۰ هزار تن در سرکوب شیعیان در جنوب عراق و کردها در شمال عراق در آستانه ی جنگ خلیج فارس؛

– ۲۰ فوریه ۱۹۹۶، قتل دو دامادش پس از بازگشت از اردن.

* زندگی نامه ی صدام

صدام که چند ماه پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ در حفره ای در تکریت دستگیر شد، به عنوان رییس جمهوری است که به دو دهه دیکتاتوری در صحنه ی سیاسی عراق مشهور شده بود و دارای دو مشخصه ی معروفترین رییس جمهور جهان و در عین حال منفورترین رهبر جامعه ی عرب بوده است.

صدام در ۲۸ آوریل سال ۱۹۳۷ در تکریت عراق به دنیا آمد. شاید کمتر کسی می توانست تصور کند که یک فارغ التحصیل رشته ی حقوق از دانشگاه بغداد، به دیکتاتوری شناخته شده در جهان برای بیش از ۲۰ سال تبدیل شود.

صدام پس از تحصیل در دانشگاه قاهره در سال ۱۹۶۲ به عراق بازگشته و در سال ۱۹۷۱ میلادی از دانشگاه بغداد در رشته ی حقوق فارغ التحصیل شد. وی پس از آن به شرکت در فعالیت های نظامی و نظامی گری علاقه مند شد و توانست که بین سالهای ۱۹۷۳ تا ۱۹۷۶ پس از گذراندن مقدمات مربوط، درجه ی ژنرالی را دریافت کند.

صدام که در خانواده ای بزرگ شد که دارای سه پسر و سه دختر بود، ضمن تقویت روحیه ی نظامی گری خود به تدریج وارد فعالیت های گسترده ی نظامی شد، به گونه ای که در سال ۱۹۵۹ در نقشه ی ترور عبدالکریم قاسم رهبر اسبق عراق شرکت کرد و نقش به سزایی در این زمینه از خود نشان داد.

اما اوج فعالیت های نظامی صدام طی دهه های ۶۰ و ۷۰ میلادی، سازماندهی گروه های نظامی بود که این گروه ها در نهایت به تشکیل حزب بعث این کشور و بر روی کار آمدن خونین این حزب بر قدرت در سال ۱۹۶۸ کمک های شایانی کردند.

صدام خود در سال ۱۹۵۷ به حزب بعث عراق ملحق شد و به عنوان معاون رییس این حزب مشغول به فعالیت شد. وی در ادامه ی فعالیت های نظامی خود به ایجاد شورای فرماندهی انقلابی در سال های ۱۹۶۸ و ۱۹۶۹ اقدام کرد که یکی از جمله مهمترین اقدامات نظامی صدام در تاریخ زندگی محسوب می شود.

اما صدام به آن چه که می خواست نهایتا رسید و در سال ۱۹۷۹ به عنوان رییس جمهور عراق برگزیده شد.

آن چه در خصوص صدام به عنوان نکته ی قابل توجه یاد می شود، کاخ های ریاست جمهوری و تجهیزات نظامی بوده است که در اطراف خود جمع آوری کرده بود. کانال های زیرزمینی که وی برای مواقع ضروری و در امان ماندن از چشمان مخالفان خود ایجاد کرده بود از دیگر عوامل قابل ذکر در این زمینه بوده است.

صدام هم چون بسیاری از سردمداران جهان عرب، پس از بر روی کار آمدن اکثر بستگان خود را در مناصب حکومتی گمارد و بدین ترتیب توانست با حکومتی قبیله یی بر عراق به مدت بیش از دو دهه اعمال حکومت کند.

درباره ی صدام گفته اند که وی نخستین چهره ی سیاسی پس از زمان حکومت نازی ها در آلمان بوده است که با استفاده از سلاح های شیمیایی، علیه مردم خود (حلبچه) اقدام کرده است. وی با استفاده از نفوذ بستگان خود که دارای مناصب حکومتی بودند، کنترل شدیدی بر اقوام کرد عراق که همواره به دنبال کسب استقلال بودند، اعمال می کرد.

صدام طی سالهای حکومت خود بر عراق، همواره با استفاده از منابع سرشار نفتی این کشور، به تقویت بنیه ی نظامی عراق پرداخته که از آن جمله می توان به استفاده از آنها به انضمام کمک های گسترده ی نظامی کشورهای اروپایی و غربی در جنگ تحمیلی علیه کشورمان اشاره کرد.

حکومت عراق در زمان صدام حضور در سه جنگ گسترده یعنی حمله به ایران، جنگ با کویت و نهایتا حمله ی آمریکا به عراق را تجربه کرد.

صدام در دهه ی پایانی حکومت دیکتاتوری خود ضمن فشار بر مردم عراق در انتخاباتی فرمایشی در اکتبر سال ۲۰۰۲، ۱۰۰ درصد آرای عمومی در جریان برگزاری رفراندوم عمومی در عراق، در سومین دوره ی ریاست جمهوری اش در این کشور را به دست آورد. با این حال تنها با گذشت کمتر از یک سال، حمله ی آمریکا به عراق و اشغال این کشور تمامی آرزوهای صدام را نقش برآب کرد و دیکتاتوری که با استفاده از کاخ ها و دالان های مخفی فراوان هرگز تصور به دام افتادن در دام را نمی کرد، با راهنمایی پیشمرگان کرد و برخی اهالی تکریت به دست نیروهای آمریکایی دستگیر شد.