نگاهی به زندگینامه احمد متین دفتری( قسمت 4و پایانی)

نگاهی به زندگینامه احمد متین دفتری( قسمت 4و پایانی)

(1275-1350 ق) حقوقدان، نویسنده و مترجم. نام پدرش در بعضی مآخذ محمودخان و در بعضی محمدحسین ذکرشده است، در حالی‌که محمدحسین نام جد وی می‏باشد. متین در تهران به دنیا آمد. در شش‌سالگی به لقب سابق پدرش، اعتضاد لشکر و به گفته خویش اعتضاد خاقان، ملقب شد و شغل پدر را که همان لشکر نویسی بود اختیار نمود. او بعدها ملقب به متین‏الدوله گردید.

وی پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، تحصیلات متوسطه را در مدرسه آلمانی تهران به پایان برد و زبانهای فرانسه و انگلیسی و آلمانی را آموخت. سپس به استخدام وزارت امور خارجه درآمد. متین دفتری، در 1305 ش، به وزارت دادگستری وارد شد و پس از چندی به اروپا رفت و موفق به دریافت درجه‏ دکترای حقوق گردید. وی در 13188 ش نخست‌وزیر شد. در 1330 متین دفتری از طرف مجلس سنا به‌اتفاق دو سناتور دیگر مأمور نظارت در اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت و خلع‌ید از شرکت غاصب انگلیسی شد. احاطه وی به مسایل بین‌المللی موجب شد قانون مزبور بدون دردسر به مرحله اجرا درآید. او در معیت دکتر مصدق به سازمان ملل رفت و نفوذ وی در بین نمایندگان سازمان ملل تأثیر شگرفی بر جای گذاشت. در 1331 وقتی لایحه مصادره اموال قوام‏السلطنه دشمن دیرین او را پس از تصویب مجلس شورای ملی به مجلس سنا بردند در کمیسیون دادگستری که ریاست آن با متین دفتری بود به‌سختی ایستادگی نمود و آن را مخالف قانون اساسی دانست. همان استقامت او موجب انحلال مجلس سنا در دوره مصدق گردید. بعد از کودتای 288 مرداد که حکومت کشور به دست سپهبد زاهدی به راه دیکتاتوری کشیده شد، متین دفتری در مقام مقابله با دولت برآمد و از انتخابات دوره هیجدهم مجلس شورای ملی و دوم سنا انتقاد کرد و نامه سرگشاده‏ای به انجمن نظام انتخابات دوره دوم مجلس سنا نوشت و سرانجام طی نامه‏ای که به جراید فرستاد انتخابات را تحریم نمود ولی پس از انجام انتخابات متین دفتری این بار به‌عنوان سناتور انتصابی به سنا رفت و از این تاریخ تا به هنگام مرگ دیگر آن شور و هیجان سابق را نداشتند، فقط در تنقیح لوایح دولت می‏کوشید، گاهی نیز در مخالفت با دولتها برمی‏آمد.

در حکومت منصور در 1343 که منجر به افزایش بهای نفت و بنزین شد او مردانه ایستاد ولی پس‌ازآن سکوت اختیار کرد؛ به همین سبب تا آخر عمر شغل سناتور انتصابی را برای خود حفظ نمود. در اواخر عمر برای حفظ خویش، از مدیحه‌سرایی و تجلیل از مقام سلطنت خودداری نمی‏کرد و بیشتر دل‌خوش به ریاست کمیسیون دادگستری مجلس سنا و ریاست کمیسیون بین‏المجالس و ریاست جمعیت طرفداران سازمان ملل در ایران و مسافرتهای متعدد مجانی بود.

دکتر احمد متین دفتری در تیرماه 1350 در تهران درگذشت و در باغچه علی جان حضرت عبدالعظیم به خاک سپرده شد. متین دفتری مردی به تمام معنی دانشمند و محقق بود، در مسایل حقوقی خاصه امور بین‏المللی تبحر داشت، به‌طوری‌که دانش او در این زمینه مورد تأیید خارجیان بود. با غالب رجال بزرگ هم‌عصر خود در دنیادوستی و مراوده داشت، دقیقه‏ای از مطالعه غافل نبود، به تدریس در دانشگاه عشق می‏ورزید، حتی در دوران نخست‏وزیری خود هم در کلاس درس حضور می‏یافت. سه مجلد آیین دادرسی مدنی و بازرگانی نشانگر تبحر و احاطه او به درس دانشگاهی‌اش می‏باشد. وقتی در 1349 او را بازنشسته و استاد ممتاز نمودند به‌اندازه‌ای متأثر و غمگین شد که مرتباً می‏گفت استاد ممتاز یعنی تشییع‌جنازه در زمان حیات. متین دفتری از تمکن مالی برخوردار بود، ولی فوق‏العاده خسیس و صرفه‏جو بود و ازاین‌رو همه ساله به ثروت او اضافه می‏شد وقتی بین او و حایری‏زاده اختلاف‌نظر حاصل شد و از تربیون مجلس شورای ملی و از میز خطابه مجلس سنا به لجن‌مال کردن یکدیگر پرداختند حایری‏زاده به او نسبت سوءاستفاده داد و حتی او را متهم کرد یکی از ساختمانهای او در خیابان لاله‏زار نو دستخوشی است که از کمپانی اشکودار برای ساختن کاخ دادگستری گرفته است. ولی چنین چیزی صحت ندارد، او ذاتاً مردی ممسک بود و از طریق توارث نیز مال زیادی برده بود ولی از جوانی به علت سخت بودن در معامله به ثروت خود افزود. خوب به خاطر دارم او کتابهای دانشگاهی خود را برای این‌که پورسانتی به کتاب‌فروش ندهد شخصاً در دانشکده به دانشجویان عرضه می‏نمود و در پشت کتاب نیز امضا می‏نمود اگر دانشجویی کتاب بدون امضای او را در دست داشت مواخذه می‏شد.

متین دفتری از زمره رجالی است که دشمنان پروپاقرصی داشت و تا آخر عمر از این دشمنیها بی‏بهره نبود، گرچه تولد و شکوفایی او در دوره دیکتاتوری رضاشاه بود ولی همیشه با دیکتاتوری و قانون‌شکنی مبارزه می‏کرد یا حداقل تظاهر به این موضوع می‏نمود. پس از شهریور 200 که تب حمله انتقاد به رضاشاه بالا گرفت. متین دفتری هم که مدتی وزیر و نخست‏وزیر آن عصر بود از تهمت و افترا مصون نماند. مخصوصاً حزب توده برای انتقام‏گیری از بازداشت 53 نفر که در دوره وزارت دادگستری او انجام‌یافته بود چه نسبتها که به او نداد. سازمان پرورش افکار و یا به قول متین دفتری افسانه دستنبد زدن به قاضی زنجان را آن‌چنان بزرگ و مهیب نمودند که هیچ کانون وکلایی قادر به دفاع از آن نبود. روی‌هم‌رفته دکتر احمد متین دفتری مردی باسواد و حقوق‌دان، باهوش، باپشتکار و درعین‌حال جاه‌طلب، پول‌دوست، به اقتضای زمان مطیع، متظاهر و خودپسند بود. او تصور می‏کرد همه به او دین دارند و دامنه توقعات او از مردم بسیار زیاد بود. او به سه زبان دنیا یعنی فرانسه و انگلیسی و آلمانی تسلط داشت. زبان فارسی و عربی را به‌خوبی آموخته بود، بسیار شیرین و دل‌نشین چیز می‏نوشت، به همان میزان که در نوشتن مسلط بود در نطق و بیان عاجز و قاصر بود. او در جوانی با یکی از دختران مصدق‏السلطنه عموی پدر خود عقد نکاح بست و صاحب دو پسر و یک دختر گردید. یکی از پسرانش علم حقوق خواند، دیگری زیست‏شناسی را تعقیب کرد، یگانه دخترش هم نقاش قابلی بود. تألیفات متعددی دارد ازجمله کلید استقلال اقتصادی ایران، کاپیتولاسیون، محاکمات فوری، دخالت مستقیم دولت در اقتصاد، آیین دادرسی مدنی و بازرگانی سه جلد، حقوق جزای خصوصی، روابط بین‏المللی از قدیم‏ترین ایام. ضمناً همه‌ساله قسمتی از خاطرات خود را نوشته با نثر خوب به‌عنوان پیام نوروزی تهیه و به دوستان هدیه می‏نمود.حین‌الفوت 73 سال داشت. دکتر متین دفتری سالها پروانه وکالت دادگستری داشت به همین دلیل پس از فوت مرحوم سید هاشم وکیل، وکلای دادگستری او را به ریاست کانون انتخاب کردند، لیکن پرتو وزیر وقت دادگستری با او از در مخالفت درآمد و نگذاشت او در رأس کانون باقی بماند. منبع: وب‌سایت علمی دانشجو- برگرفته از کتاب: اثر آفرینان (جلد اول- ششم)