نگاهی به زندگینامه احمد متین دفتری( قسمت 3)

نگاهی به زندگینامه احمد متین دفتری( قسمت  3)

(1275-1350 ق)، حقوقدان، نویسنده و مترجم. نام پدرش در بعضى مآخذ محمود خان و در بعضى محمدحسین ذکرشده است، درحالی‌که محمدحسین نام جد وى مى‏باشد. متین در تهران به دنیا آمد. در شش‌سالگی به لقب سابق پدرش، اعتضاد لشکر و به گفته خویش اعتضاد خاقان، ملقب شد و شغل پدر را که همان لشکر نویسی بود اختیار نمود. او بعدها ملقب به متین‏الدوله گردید. وى پس از اتمام تحصیلات ابتدایى، تحصیلات متوسطه را در مدرسه‏ى آلمانى تهران به پایان برد و زبانهاى فرانسه و انگلیسى و آلمانى را آموخت. سپس به استخدام وزارت امور خارجه درآمد. متین دفترى، در 1305 ش، به وزارت دادگسترى وارد شد و پس از چندى به اروپا رفت و موفق به دریافت درجه‏ى دکتراى حقوق گردید. وى در 13188 ش نخست‌وزیر شد.

متین دفترى در این زمینه در یادداشتهاى خود چنین متذکر شده است. «در اواخر دوره چهاردهم مجلس شوراى ملى در ایامى که اختلافات ایران و شوروى در آذربایجان برپاشده بود آقاى قوام به نخست‏وزیرى منصوب شد. ایشان قبل از تشکیل کابینه به این فکر افتادند که هیأت بزرگ و برجسته‏اى مرکب از بعضى رجال به مسکو اعزام دارند و آن موقع تصمیم نداشت شخصاً به این مسافرت برود لذا به این‌جانب مراجعه و اظهار کرد میل دارم شما که در امور بین‏المللى وارد مى‏باشید و تخصص در چنین مسایل دارید ریاست این هیأت را قبول و به اتحاد جماهیر شوروى مسافرت کنید و بعد براى این‌که این هیأت به دولت انتساب نزدیک‌تری داشته باشد تکلیف قبول وزارت مشاور را نمود و این‌جانب هم‌نظر به اوضاع باریک آن روز که در منتهاى وخامت و تیرگى بود با این نظر موافقت و مشغول مطالعه سوابق کارهاى مربوط به مأموریت مسکو گردیدم. روز 25 بهمن 1324 من و سایر اعضای کابینه به اعلیحضرت همایونى معرفى شدیم و فرمانى دایر بر وزارت مشاور من صادر گردید. مظفر فیروز و بعضى اشخاص دیگر که نقشه‏هایى داشتند از شرکت من در کابینه نگران شده و یقین داشتند با بودن دکتر متین دفترى در کابینه عرصه بر آنها تنگ خواهد شد و نخواهند توانست قوام را هر طور بخواهند بگردانند. بدین‌جهت به قوام این‌طور تلقین کردند که اگر دکتر متین دفترى چندى در دولت بماند کارها را قبضه خواهد کرد و جاى شما را خواهد گرفت؛ اما حقیقت این بود که عمال نفت جنوب میل داشتند کسانى به مسکو بروند که مورد اعتماد خودشان باشند و با دکتر متین دفترى مخالف بودند، براى این‌که از او در زمان نخست‏وزیرى‏اش صدمه خورده و براى انتقام هنگام اشتغال ایران به زندان متفقینش انداخته بودند و این نکته روزى به ثبوت رسید که در حبس متفقین از من استنطاق کرده بودند چرا در زمان نخست‏وزیرى به کمپانى فشار مى‏آوردى و مى‏خواستى امتیاز 1933 را ملغى کنى. دست‏نشاندگان مصطفى فاتح به قوام فشار آوردند که دکتر متین دفترى را به مجلس معرفى نکند. قوام که از هر طرف گرفتار عمال اجنبى شده بود بودن ذره‏اى استقامت از آقاى سید محمدصادق طباطبایى رئیس مجلس شوراى ملى خواهش کرد که دکتر متین دفترى را ملاقات و به ایشان اطلاع دهند که فراکسیون حزب توده در مجلس مخالف شرکت ایشان در کابینه است و در موقع معرفى به مجلس جنجال برپا خواهند کرد چه خوب است از وزارت استعفا دهید.» متین دفترى باوجودی که عده‏اى چون طباطبایى و سهام‏السلطان و مظفر فیروز به او تکلیف استعفا کردند نپذیرفت و قوام نیز او را به مجلس معرفى نکرد. در انتخابات دوره پانزدهم که کلاً به دست حزب دموکرات قوام‏السلطنه انجام گرفت متین دفترى یکى از نه کاندیداى دکتر مصدق براى مجلس بود. براى جلوگیرى از رویه حزب و بى‏طرفى در انتخابات متین دفترى به‌اتفاق عده‏اى از رجال در دربار متحصن شدند ولى این تحصن نتیجه‏اى نداد و انتخابات تهران مطابق میل قوام‏السلطنه انجام گرفت. متین دفترى باوجودی که قوام‏السلطنه و حزب دموکرات ازیک‌طرف و رزم‏آرا رئیس ستاد ارتش از طرف دیگر مخالف انتخاب وى به نمایندگى مجلس بودند در همان دوره از صندوق مشگین شهر سر درآورده و در زمره وکلاى دوره پانزدهم قرار گرفت. هنگام طرح اعتبارنامه او عباس نراقى وکیل کاشان و عضو فراکسیون دموکرات ایران که یکى از پنجاه‌وسه نفر محکومین توده‏اى دوره وزارت دادگسترى متین دفترى بود به مخالفت پرداخت و یکى از وکلاى آذربایجان از او دفاع کرد. سرانجام اعتبارنامه او به تصویب رسید. متین دفترى براى ساقط کردن کابینه قوام‏السلطنه دست به اقدامات دامنه‏دارى زد، نطق مفصلى راجع به جریان انتخابات تهران نمود. باید او را یکى از عوامل سقوط قوام به‌حساب آورد. در 1328 شاه تصمیم به تشکیل مجلس مؤسسان و تغییر در قانون اساسى به نفع خود نمود. براى این‌که کار خود را موجه قلمداد کند عده زیادى از رجال صدر مشروطیت که در آن تاریخ حیات داشتند و هم‌چنین تنى چند از رجال حقوق‌دان را به کاخ خود دعوت کرد و منظور و مقصود خود را براى تشکیل مجلس مؤسسان و تغییر مواد قانون اساسى مطرح کرد و سران قوم همه نظر شاه را تأیید کردند. تنها متین دفترى در آن جلسه به مخالفت پرداخت و شاه را از شبیخون زدن به قانون اساسى بر حذر داشت و سرنوشت شاه را با عاقبت محمدعلی شاه مقایسه نموده بود. سخنان متین دفترى در آن جلسه به‌اندازه‌ای تند و شدید بود که سرانجام شاه به او گفته بود «خفه شود فضولى نکن». اولین انتخابات مجلس سنا که توسط طبقه باسواد و به طریق دودرجه‌ای انجام گرفت متین دفترى سناتور دوم تهران شد. در اوایل 1329 که شایعه نخست‏وزیرى سپهبد رزم‏آرا در اذهان قوت گرفت او به مخالفت برخاست و روزى که شاه فرمان نخست‏وزیرى او را توشیح کرد به ملاقات شاه رفت و از سوء تدبیر شاه در انتخاب رزم‌آرا و ظهور دیکتاتور جدید، شاه را مذمت و لعن و نفرین کرد. او به شاه گفته بود با این عمل جسد پدر خود را آتش زدى. در مجلس سنا در صف اول مخالفین رزم‏آرا قرار گرفت، باوجودی که دو برادرش از همکاران نزدیک رزم‏آرا بودند- سرتیپ دفترى ریاست شهربانى و دکتر عبدالله دفترى وزیر اقتصاد را بر عهده داشتند، متین دفترى با برنامه دولت به‌شدت مخالفت کرد و طى سخنان طولانى از سناتورها تقاضا نموده که به او رأى اعتماد ندهند و رزم‏آرا با تلاش فراوان و برخوردارى کامل از حمایت شاه رأى اعتماد ضعیفى در مجلس سنا به دست آورد. ادامه دارد- برگرفته از کتاب: اثر آفرینان (جلد اول-ششم)