نگاهی به تاریخچه سازمان همکاری های اسلامی

نگاهی به تاریخچه سازمان همکاری های اسلامی

دنیای حقوق: سازمان همکاریهای اسلامی، دومین سازمان بین دولتی پس از سازمان ملل متحد با عضویت کشورهایی از چهار قاره است. سازمان صدای جمعی جهان اسلام و تضمین برای حفاظت و حمایت از منافع جهان اسلام در روح ترویج صلح بین‌المللی و هماهنگی میان افراد مختلف جهان است؛ اما در برخی موارد همچون نشستی که چندی پیش در ریاض برگزار شد تحت تأثیر نفوذ برخی دولتها ازجمله ریاض قرار می‌گیرد و در اتخاذ موضع‌گیری دچار انحراف می‌شود.

این سازمان که 57 عضو دارد، بر اساس تصمیم اجلاس تاریخی که در رباط، پادشاهی مغرب در 25 سپتامبر 1969 برگزار شد به‌عنوان یک نتیجه از آتش‌سوزی جنایی مسجدالاقصی در اشغال بیت‌المقدس تأسیس شد.

در سال 1970 میلادی، اولین نشست کنفرانس اسلامی وزیران امور خارجه سازمان همکاریهای اسلامی در جده برگزار شد که برای ایجاد دبیرخانه دائمی در شهر جده عنوان شد.

«ایاد بن امین مدنی »، دبیر کل سازمان همکاریهای اسلامی، از سال 2014 میلادی تاکنون است.

اسامی 57 کشور عضو به تفکیک قاره:

آسیا: آذربایجان، ازبکستان، افغانستان، اندونزی، بنگلادش، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان، قزاقستان، مالدیو، مالزی

خاورمیانه: اردن، امارات، ایران، بحرین، سوریه، عراق، عربستان سعودی، عمان، فلسطین، قطر، کویت، لبنان، مصر، یمن

آفریقا: الجزایر، اوگاندا، برونئی، بنین، بورکینافاسو، توگو، تونس، جیبوتی، چاد، ساحل‌عاج، سنگال، سودان، سومالی، سیرالئون، کامرون، کومور، گابون، گامبیا، گینه، گینه بیسائو، لیبی، مالی، مراکش، موریتانی، موزامبیک، نیجر، نیجریه

اروپا: آلبانی، ترکیه

آمریکای لاتین: سورینام، گویان

اعضاء ناظر: روسیه، بوسنی و هرزگوین، آفریقای مرکزی، تایلند، قبرس

سازمان کنفرانس اسلامی از زمان نخستین اجلاس سران در سال 1969 (رباط – مغرب) تاکنون 10 اجلاس در سطح سران و 34 اجلاس عادی در سطح وزیران خارجه برگزار کرده است. اجلاس وزیران خارجه، هرسال و اجلاس سران، هر سه سال یک‌بار، برگزار می‌شود. میزبانی هر کشور باید از سوی اجلاس رسمی مورد تأیید قرار گیرد.

کشور میزبان برای یک دوره زمانی که تا برگزاری اجلاس بعدی به طول خواهد انجامید، ریاست سازمان را بر عهده خواهد داشت. در اجلاس وزیران خارجه و سران، موارد موجود در دستور کار سازمان که شامل امور سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اداری و مالی است، موردبررسی قرار می‌گیرد و تصمیمات سازمان درباره آنها طی قطعنامه‌هایی منتشر می‌گردد. تعداد کل قطعنامه‌های اجلاسهای عادی، بیش از 100 مورد است.

همچنین در پایان اجلاس سران یا وزیران خارجه، بیانیه‌ای مشتمل بر نکات اصلی طرح‌شده در اجلاس و خلاصه تصمیمات انتشار می‌یابد. اجلاس سران عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری در سازمان است اما اجلاس وزیران خارجه، عملاً مرکز عمده تصمیم‌گیری به شمار می‌آید.

اهداف سازمان

اهداف سازمان کنفرانس اسلامی هفت مورد است که به ترتیب زیر در منشور آن مشخص‌شده است:

1 – ارتقاء همبستگی اسلامی میان کشورهای عضو.

2 – حمایت از همکاری میان کشورهای عضو درزمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علمی و دیگر موارد اساسی و مشورت میان کشورهای عضو در سازمانهای بین‌المللی.

3 – تلاش در جهت محو تبعیض نژادی و خاتمه بخشیدن به استعمار در تمام اشکال آن.

4 – اتخاذ تدابیر لازم برای پشتیبانی از صلح و امنیت بین‌المللی مبتنی بر عدالت.

5 – هماهنگ کردن تلاشها به‌منظور حفاظت از اماکن مقدس و آزادسازی آنها و پشتیبانی از مبارزه ملت فلسطین و کمک به این ملت درجه‌ات باز پس گرفتن حقوق [خود] و آزاد نمودن سرزمینش.

6 – پشتیبانی از مبارزه تمام ملل اسلامی درراه حفاظت از کرامت، استقلال و حقوق ملی‌شان.

7 – ایجاد جوی به‌منظور ارتقاء همکاری و تفاهم میان کشورهای اسلامی و دیگر کشورها.

آئین‌نامه‌ای نیز در مورد شیوه جریان امور و تصمیم‌گیری در جلسات رسمی سازمان تهیه‌شده است که تصمیم‌گیری در سازمان بر پایه آن صورت می‌گیرد. همچنین تصمیم‌گیری در سازمان، بر اساس رأی‌گیری اکثریت است اما در عمل، تصمیمات سازمان طی جلسات رسمی، با اجماع اتخاذ می‌شود.

ریشه‌های فکری سازمان کنفرانس اسلامی

گستره عضویت سازمان کنفرانس اسلامی عموماً شامل کشورهایی است که از یک‌رشته وجوه مشترک یا نزدیکیهای تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی و… برخوردارند. محور رسمی تجمع آنها، نقطه اشتراکی است که در اعتقادات دینی دارند. تاریخ اسلامی نیز منع الهام اندیشمندان مسلمان و مایه حرکت در میان نیروهای سیاسی جوامع اسلامی است. درواقع، بر مبنای مقایسه‌ای ساده میان اوضاع وخیم مسلمانان در عصر حاضر و اقتدار و عظمت آنان در طول نزدیک به 13 قرن، نظری واحد در جوامع اسلامی پدید آمده است که علت ضعف کنونی کشورهای اسلامی را در تفرقه و پراکندگی آنها می‌داند و راه اساسی رهایی از نابسامانیهای فعلی را در تمسک به «اتحاد اسلامی» و رشد فرایند «همبستگی اسلامی» می‌بیند. اعتقاد به «اتحاد» که از زمان ظهور اسلام در جزیره‌العرب به‌عنوان یک اندیشه بر جوامع اسلامی حاکم بود، از ارزشهای سیاسی ریشه می‌گیرد که پایه‌ای دینی دارد. درواقع، قرآن کریم، یگانه راهنمای جاودانه مسلمانان، شامل اشارات و تصریحاتی است که ارزشهای سیاسی خاص را دراین زمینه منعکس می‌سازد.

تاریخچه تشکیل سازمان کنفرانس اسلامی

با شروع جنگ جهانی دوم، دوره پی گیری افکار پان اسلامی است که در آنها احیای خلاقیت اسلامی نیز موردتوجه بود، به پایان رسید و جهان اسلام، وارد دوره جدیدی از حیات سیاسی خود شد. واقعیات این دوره، اثرات عمیقی بر افکار سیاسی مسلمانان برجای گذاشت. اهم این واقعیتها عبارت بودند از:

– شکست مسلمانان در جنگ 1948 در فلسطین و تأسیس دولت صهیونیستی؛

– تأسیس کشور اسلامی پاکستان در بخشهای مسلمان‌نشین هند؛

– آغاز عصر استعمارزدایی و استقلال تدریجی کشورهای اسلامی در منطقه؛

– ظهور ناسیونالیسم به‌عنوان یک نیروی مهم سیاسی؛

براین اساس، نیروهای اسلام‌گرا در جهان اسلام خواهان تشکیل جبه‌های متحد از کشورهای اسلامی، در نظام موجود بین‌المللی بودند. حضور این نیرو، با تشکیل سازمان کنفرانس اسلامی، به نتیجه مشخص و ملموسی انجامید اما تلاشهای معاصر جهت تحقق این هدف، به دهه 1950 بازمی‌گردد. تشکیل «کنفرانس عمومی اسلامی» که با کوشش مصر، عربستان و پاکستان در 1952 صورت پذیرفت، یکی از اولین اقدامات کشورهای اسلامی دراین رابطه بود.

شکست 1967 میلادی اعراب از اسرائیل و نیز هم‌زمان با آن، آتش‌سوزی در مسجدالاقصی (در 21 اوت 1969)، زمینه را برای عملی ساختن طرح برپایی کنفرانس سران اسلامی فراهم ساخت و موجی از خشم و بدبینی نسبت به یهودیان در جهان اسلام پدید آورد.

با برپایی این کنفرانس در رباط (مغرب) بود که این حرکت صورت عملی به خود گرفت. در پایان این کنفرانس، اعلامیه‌ای منتشر شد که در آن آمده بود که «دولتها و ملتهای آنها مصمم‌اند هرگونه راه‌حلی در مورد مسئله فلسطین را که متضمن بازگشت قدس به وضع پیش از ژوئن 1967 نباشد، رد کنند» و نیز اجلاسهای بعدی را تنظیم کردند که در اجلاس سوم وزیران خارجه که (مارس 1972) در جده برگزار شد، منشور سازمان مورد تصویب قرار گرفت و به‌این‌ترتیب سازمان کنفرانس اسلامی، رسماً موجودیت یافت.

تاریخچه اجلاس سران سازمان همکاری‌های اسلامی

سازمان کنفرانس اسلامی از زمان تشکیل خود در سال 1969 تاکنون 11 اجلاس سران و چند نشست فوق‌العاده برگزار کرده اما از زمان آغاز موج بیداری اسلامی نشستهای آن به حالت تعویق درآمده است.

اجلاس اول: مراکش 1969

اولین نشست سران کشورهای اسلامی که درواقع زمینه‌ساز شکل‌گیری سازمان کنفرانس اسلامی به‌صورت رسمی شد، در سپتامبر سال 1969 در کشور مراکش برگزار شد، باوجوداینکه پیش‌ازاین سال نیز درخواستهایی برای تشکیل کنفرانسی از کشورهای اسلامی مطرح بود، اما اجماعی در مورد آن صورت نمی‌گرفت، چراکه برخی از کشورها ازجمله مصر این طرح را توطئه‌ای آمریکایی برای نفوذ برجهان عرب و شکستن ناسیونالیسم عربی معرفی می‌کردند، اما جنگ اعراب و اسرائیل و تشدید جنایات رژیم صهیونیستی علیه فلسطینیها ازجمله آتش‌سوزی مسجد‌الاقصی خشم مسلمانان جهان را برانگیخت و زمینه‌ساز تقویت وحدت اسلامی در مبارزه با دشمنان شد. به دنبال این جریانات به دعوت شاه مغرب کنفرانس فوق‌العاده‌ای با شرکت 24 کشور برای بررسی خطرهایی که مقدسات اسلامی را تهدید می‌کند در مراکش تشکیل گردید که مقدمات تشکیل سازمان کنفرانس اسلامی را مهیا کرد.

اجلاس دوم: پاکستان 1974

دومین نشست سران کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی که اولین نشست بعد از تصویب رسمی تشکیل این اجلاس به شمار می‌رود، در روزهای 22 تا 24 فوریه سال 1974 در شهر لاهور پاکستان برگزار شد، دراین نشست محورهای زیادی موردبررسی قرار گرفت که موضوع فلسطین و اشغالگری صهیونیستها ازجمله مهم‌ترین محورهای آن به شمار می‌رود، اعضای این نشست با تأکید بر دین مشترک و مبارزه مشترک و همبستگی میان یکدیگر برای توسعه جمعی، آرمان فلسطین را آرمان تمامی کشورهای اسلامی دانسته و گفتند که اجازه نمی‌دهند برای تحقق منافع منطقه‌ای یا منافع دیگر علیه این آرمان از زور استفاده شود. آنها کشورهای اسلامی را مسؤول اتفاقات فلسطین دانستند.

این نشست با تأکید بر قداست شهر قدس و مسجدالاقصی تأکید کرد که کشورهای اسلامی هیچ توافق یا پروتکلی را که اجازه ادامه اشغالگری صهیونیستها بر قدس را بدهد، امضا نمی‌کنند و هرگونه مذاکرات برای تحقق سازش در منطقه را مشروط به عقب‌نشینی اسرائیل از قدس می‌دانند. اجلاس سوم: مکه 1981

سومین نشست سران کنفرانس اسلامی در روزهای 25 تا 28 ژانویه در شهر مکه مکرمه برگزار شد، این نشست بعد از مذاکرات سه‌روزه خود مصوباتی داشت که درزمینه‌های مختلف قابل‌بررسی است، برنامه کاری اسلامی برای مقابله با دشمن صهیونیستی، برنامه حمایت از قدس و خاورمیانه، مصوبه نشست در مورد اوضاع افغانستان، تأکید بر همبستگی اسلامی، مصوباتی در مورد جنگ ایران و عراق از دیگر موارد توافق شده دراین نشست بود، بیانیه نشست در مورد جنگ تحمیلی بدون اشاره به مسؤولیت عراق در تجاوز نظامی به جمهوری اسلامی، خواستار توقف فوری درگیریها و آتش‌بس میان دو طرف شد.

اجلاس چهارم: مراکش 1984

این نشست در روزهای 16 تا 19 ژانویه سال 1984 در شهر «دار البیضا» در مراکش برگزار شد، این نشست بار دیگر بر مواضع گذشته خود در موضوع اشغالگری رژیم صهیونیستی و حمایت از قدس شریف و جنگ ایران و عراق تأکید کرده و همچنین موضع‌گیریهایی نیز در مورد تجاوز هوایی آمریکا به سوریه و بلندیهای جولان و ائتلاف آمریکا و رژیم صهیونیستی اتخاذ کرده و آن را عامل تهدیدکننده منطقه دانست.

اجلاس پنجم: کویت 1987

این نشست در روزهای 26 تا 29 ژانویه سال 1987 در کویت برگزار شد، بیانیه پایانی این اجلاس با اشاره به اسامی کشورها و سازمانهای شرکت‌کننده در آن با تأکید بر حمایت مجدد از آرمان فلسطین سیاست آمریکا در حمایت نامحدود از رژیم صهیونیستی را محکوم کرده و خواستار ارتباط با گروه‌های اروپایی برای احترام بیشتر به قوانین و منشورهای بین‌المللی دراین زمینه شد. این اجلاس همچنین از اعضای شرکت‌کننده خواست تا از هر ارتباط مستقیم و غیرمستقیم با رژیم صهیونیستی اجتناب کنند. کشورهای اسلامی حاضر دراین نشست اشغالگری اسرائیل در جنوب لبنان را نیز محکوم کرده و خواستار خروج فوری صهیونیستها از جنوب لبنان شدند.

اجلاس ششم: سنگال 1991

ششمین اجلاس سازمان کنفرانس اسلامی در روزهای 9 تا 11 دسامبر سال 1991 در داکار برگزار شد، این نشست نیز علاوه بر تأکید بر مواضع قبلی درزمینهٔ آزادسازی سرزمینهای اشغالی به‌ویژه بلندیهای جولان و ضرورت حمایت از آرمان فلسطین و قدس شریف جنایات صهیونیستها در جنوب لبنان را محکوم کردند، اشغالگری عراق در کویت از دیگر محورهای مذاکرات این نشست بود و اعضا اقدام عراق در اشغال کویت را محکوم کردند.

اجلاس هفتم: مراکش 1994

اجلاس هفتم سازمان کنفرانس اسلامی نیز برای سومین بار در مراکش و شهر دار البیضا برگزار شد، این نشست بین روزهای 13 تا 15 دسامبر سال 1994 برگزار شد و اعضای شرکت‌کننده با تأکید بر حمایت از آرمان فلسطین و قدس اشغالی، عقب‌نشینیهایی را در تقابل با دشمن صهیونیستی از خود نشان داده و حمایت خود را از روند سازش بر اساس رویکرد «زمین در برابر صلح» و سایر طرحهای دیگر اعلام کردند. این نشست البته توطئه صهیونیستها در تقسیم حرم ابراهیمی در شهر الخلیل را محکوم کرده و خواستار پایداری شهروندان سوری و لبنانی در جولان سوریه و جنوب لبنان علیه اشغالگری صهیونیستها شد. حمایت از تمامیت ارضی بوسنی و محکومیت تجاوز صربها به این کشور از دیگر بندهای بیانه پایانی این نشست بود.

اجلاس هشتم: ایران 1997

هشتمین اجلاس سران کنفرانس اسلامی در روزهای 9 تا 11 دسامبر سال 1997 در تهران برگزار شد، موضوعاتی نظیر قدس شریف و آرمان فلسطین، بوسنی و هرزه گوین، جامو و کشمیر، افغانستان، سومالی، تجاوز آمریکا به لیبی در سال 1986، همبستگی با ایران و لیبی در مورد قانون داماتو، تأکید بر خلع سلاحهای کشتارجمعی در منطقه و ضرورت رهایی از زباله‌های هسته‌ای و مسموم دراین اجلاس به بررسی گذاشته شد.

اجلاس نهم: قطر 2000

اجلاس بعدی سران کشورهای اسلامی در دوحه قطر و در روزهای 12 و 13 نوامبر برگزار شد، بیانیه پایانی نشست نیز با اشاره به کشورها و سازمانهای عضو و ناظر شرکت‌کننده در نشست بر ضرورت قطع روابط کشورهای عضو که با اسرائیل ارتباط دارند، تأکید کرده و جنایات صهیونیستها در فلسطین اشغالی و قدس شریف و هتک حرمت مسجدالاقصی در بستن دربهای آن را محکوم نمودند. بیانیه با حمایت از ملت سوریه در اراضی اشغالی از رژیم صهیونیستی خواست تا به تعهدات خود در قبال منشورهای بین‌المللی عمل کند.

بیانیه مذکور با تبریک پیروزی ملت لبنان در بیرون راندن دشمن صهیونیستی از جنوب سرزمینهای خود خواستار تعین تکلیف ربوده‌شده‌های لبنانی از زندانهای رژیم صهیونیستی شد.

نشست فوق‌العاده قطر: مارس 2003

در سایه افزایش تهدیدات غرب درباره حمله به عراق، سازمان کنفرانس اسلامی در روز 5 مارس سال 2003 و نزدیک به یک ماه قبل از حمله آمریکا به این کشور نشست فوق‌العاده‌ای را ترتیب داد، دراین نشست کشورهای عضو هرگونه حمله احتمالی به عراق را محکوم کردند و بر ضرورت حمایت از امنیت عراق تأکید کردند، آنها همچنین اعلام کردند که هیچ‌یک از کشورهای عضو نباید در حمله احتمالی به عراق شرکت کنند.

بررسی اوضاع خطرناک فلسطین اشغالی و افزایش جنایات و تجاوزهای صهیونیستها در اشغال شهرها و محدود کردن ارتباطات ملت فلسطین با دنیای خارج دومین محور مذاکرات در نشست فوق‌العاده دوحه بود. توقف ساخت دیوار نژاد پرستانه حائل، توقف شهرک‌سازی صهیونیستی و پایان دادن به اشغال شهرهای فلسطین از دیگر مطالبات کشورهای اسلامی دراین نشست بود.

اجلاس دهم: مالزی 2003

دهمین اجلاس سران کشورهای اسلامی در 16 و 17 اکتبر در مالزی برگزار شد، این نشست مصوبه‌هایی را در مورد آرمان فلسطین، قدس شریف و همچنین مناقشه جامو و کشمیر و اشغال اراضی سوریه و لبنان از سوی دشمن صهیونیستی و همچنین منازعه اعراب و اسرائیل داشت، کشورهای اسلامی تهدیدات رژیم صهیونیستی علیه یاسر عرفات را محکوم کرده و ادامه خشونتهای صهیونیستها علیه ملت فلسطین و شهرک‌سازی صهیونیستی را محکوم کردند. این کنفرانس که پیش‌تر مواضع تندی علیه حمله خارجی به عراق اتخاذ کرده بود، از تشکیل شورای حکومت انتقالی در عراق استقبال کرده و از اشغالگران خواست تا به آزادیهای مدنی و دینی و فرهنگی عراقیها احترام بگذارند.

نشست فوق‌العاده مکه: 2005

این نشست در روزهای 7 و 8 دسامبر سال 2005 در مکه مکرمه برگزار شد و در آن اوضاع فلسطین اشغالی و عراق، جامو و کشمیر، سومالی، قبرس و سودان به بررسی گذاشته شد، هم‌زمان با افزایش اقدامات تروریستی در عراق، این نشست اقدامات تروریستی دراین کشور را محکوم کرده و همچنین تصاویر موهن و اهانت به پیامبر اعظم اسلام را نیز محکوم کرده و نسبت به آن ابراز نگرانی کرد.

اجلاس یازدهم: سنگال 2008

این نشست در روزهای 13 و 14 مارس سال 2008 در داکار برگزار شد، حمایت از آرمان فلسطین و درگیریهای عربی- اسرائیلی، محکومیت حمله نظامی رژیم صهیونیستی به نوار غزه، نگرانی از اوضاع انسانی در غزه و دعوت از کمیته چهارجانبه و جامعه جهانی برای حل این مشکلات، تأکید بر ابتکار عربی برای حل بحران لبنان و محکومیت شدید جنایات صهیونیستها در حمله به لبنان از دیگر موضوعات مطرح‌شده دراین نشست بوده است.

این نشست همچنین اقدامات آمریکا در تحمیل تحریمهای یک‌جانبه علیه سوریه را نیز محکوم کرده و قانون مجازات سوریه را باطل اعلام کرده و بر همبستگی خود با ملت سوریه تأکید کرد. اعلام همبستگی با دولت و ملت سودان، تأکید بر حاکمیت و تمامیت ارضی سومالی از دیگر محورهای این نشست بود.

تعویق اجلاس دوازدهم در مصر

دوازدهمین اجلاس سران کشورهای اسلامی قرار بود در 15 مارس سال 2011 در شرم‌الشیخ مصر برگزار شود که با توجه به انقلاب مردمی دراین کشور و ناآرام بودن مصر این اجلاس برگزار نشد.

نشست فوق‌العاده مکه: 2012

اجلاس فوق‌العاده سازمان همکاریهای اسلامی بنا به دعوت ملک عبدالله بن عبدالعزیز شاه عربستان سعودی 24 و 25 مرداد 1391 (14 و 15 آگوست) در مکه مکرمه در حال برگزاری است.

دراین اجلاس سران بیش از 40 کشور از مجموع 57 کشور عضو سازمان همکاری اسلامی حضور داشتند.

«محمود احمدی‌نژاد»، رئیس‌جمهور پیشین کشورمان، نیز دراین مکان در کنار پادشاه عربستان نشسته بود.

منبع: خبرگزاری میزان