نکاتی درباره پایان‌نامه
نکاتی درباره پایان‌نامه
نکاتی درباره پایان‌نامه (قسمت 5)
روش دلفی
یکی از روشهای پژوهش در حوزه علوم اجتماعی، روش دلفی است که در کتابهای مختلف به نامهای فن دلفی، مطالعه دلفی و رویکرد دلفی نیز شناخته می‌شود. از این روش برای پاسخگویی به سؤالاتی استفاده می‌شود که از شیوه‌های کمی و یا مطالعات تجربی و تحلیلی امکان پاسخگویی به آنها وجود ندارد. هدف از به‌کارگیری روش دلفی رسیدن به اجماع نظر و توافق یک گروه در یک زمینه خاص از طریق چند دور توزیع و جمع‌آوری پرسش‌نامه است. روش دلفی به شیوه‌های مختلفی مورداستفاده قرار می‌گیرد. این روش که توسط نورمن دالکی در دهه 1950 ابداع گردید، به‌عنوان یک روش پژوهش تلقی می‌شود؛ ولی در سالهای بعد، از این روش برای تأیید اعتبار نیز استفاده‌شده است (هارتمن، کراهن و اسکول موسکی، 2007)
روش دلفی مخصوصاً برای مسائلی باارزش است که نیازی به تکنیکهای تحلیلی دقیق ندارند. مثلاً زمانی که داده‌ها ناکافی یا فاقد قطعیت می‌باشند یا وقتی نمونه‌های واقعی موجود نیست و یا وقتی‌که جمع‌کردن افراد و بحث کردن در مورد مسأله ای مشکل است. در این بخش کاربرد این روش به‌منظور نظرخواهی از خبرگان و متخصصین برای تأیید اعتبار الگوهایی که از پژوهشهای مختلف منتج می‌شوند، تشریح می‌گردد.
الف_ فراهم کردن مقدمات دلفی
زمانی که از روش دلفی برای اخذ نظرات خبرگان و متخصصین در خصوص یک الگو استفاده می‌کنید، لازم است ابتدا الگو تدوین شود. براین اساس بر مبنای جداول تطبیق که خود محصول مطالعه‌ای به همین نام است و تجارب موجود در این زمینه و همین‌طور بر پایه مرور بر مطالعات قبلی، الگوی اولیه در یک زمینه خاص پیشنهاد می‌گردد.
پس از شکل‌گیری الگوی اولیه، پژوهشگر باید الگوی خود را در قالب پرسش‌نامه‌ای مطرح سازد. برای این‌که نظرات، از جامعیت و دقت مناسبی برخوردار شود، باید تمامی اطلاعات موردنیاز برای قضاوت در اختیار صاحب‌نظران قرار گیرد. لذا نباید تنها به ارسال پرسش‌نامه بسنده نمود، بلکه لازم است مختصری از مراحل کار، نحوه رسیدن به الگو و حتی باید تعدادی از الگوهای مشابه همراه پرسش‌نامه ارسال گردد.
ب_ انتخاب خبرگان و متخصصین
یک از مراحل که در کیفیت پاسخها مؤثر است، انتخاب صحیح افراد مجرب و آگاه درزمینهٔ موضوع موردمطالعه است. ابتدا باید معیارهای انتخاب افراد مشخص شود. این معیارها باید کاملاً با موضوع پژوهش و الگوی موردبررسی انطباق داشته باشد. مواردی که می‌تواند مورداستفاده قرار گیرند عبارت‌اند از زمینه تحصیلی مرتبط، برخورداری از تجارب مفید، تألیف و ترجمه کتاب و انتشار مقالات علمی درزمینهٔ موردپژوهش، اشتغال در حوزه‌ای که با موضوع پژوهش مرتبط است و …
نکته‌ای که باید موردتوجه قرارگیری، موضوع مشارکت افراد صاحب‌نظر است؛ یعنی درصورتی‌که افراد خبره از معیار فوق برخوردار بوده ولی علاقه‌ای برای همکاری ندارند و یا علاقه‌مند هستند، ولی زمانی برای پاسخ دادن به پرسش‌نامه ندارند، نمی‌توانند گزینه مناسبی برای روش دلفی شما باشند.
سؤالی که معمولاً مطرح است، این است که چه تعداد صاحب‌نظر باید برای اجرای روش دلفی انتخاب شود؟ هیچ قانونی صریحی برای انتخاب نمونه وجود ندارد و تعداد آن وابسته به نوع پژوهش، تجارب قبلی افراد، تخصیص زمان برای پاسخگویی است. در اینجا نمی‌توان از قواعد معمول نمونه‌گیری استفاده نمود؛ زیرا عنصر تعیین‌کننده در این روش، موضوع صاحب‌نظر، خبره و متخصص بودن در یک زمینه خاص است که دست پژوهشگر را برای انتخاب افراد، محدود می‌نماید. شواهد موجود نشان می‌دهد درروش دلفی، تعداد شرکت‌کنندگان معمولاً کمتر از 50 نفر و اکثراً بین 15 تا 20 نفر است.
پ_ اجرای نظرخواهی از خبرگان
پرسش‌نامه‌ها باید به شیوه مناسبی به شرکت‌کنندگان دلفی تسلیم شوند. پس از تکمیل پرسش‌نامه‌ها توسط افراد صاحب‌نظر، کار بررسی و ارزیابی نظرات توسط پژوهشگر ادامه می‌یابد. همان‌طور که ذکر شد، هدف این روش رسیدن به یک اجماع و وحدت نظر درزمینهٔ موضوع پژوهش است. درصورتی‌که پاسخها پراکنده و اختلاف‌نظر زیاد باشد، مرحله دوم روش شروع می‌شود. به‌این‌ترتیب که پژوهشگر بر اساس پس‌خوراندی که در این مرحله دریافت نموده است، به اصلاح و بازبینی پرسش‌نامه و ارسال مجدد به همان صاحب‌نظران قبلی اقدام می‌نماید.
سؤالی که مطرح است، این است که این کار باید تا چه زمانی ادامه یابد؟ پژوهشگران نظرات متفاوتی دارند و 2 تا 10 نوبت، در پژوهشهای مختلف ذکرشده است. گرچه با تکرار ارسال پرسش‌نامه صحت یافته‌ها افزایش می‌یابد، ولی تکرار آن بیش از 3 بار، برای صاحب‌نظران خسته‌کننده شده و از پاسخگویی امتناع می‌نمایند (احمدی، نصیریانی و اباذری، 1387)
درهرحال این کار تا زمانی ادامه می‌یابد که یافته‌های مطالعه اشباع گردد. به‌عبارت‌دیگر تکرار ارسال پرسش‌نامه و بازبینی، یافته جدیدی را برای پژوهشگر به دنبال نداشته باشد. این کار در نوبت اول و یا دوم نیز می‌تواند اتفاق بیافتد.
ت_ نهایی ساختن الگو
به‌طورمعمول، پس از چند نوبت تکمیل پرسش‌نامه و اصلاح آن، الگو نهایی شده و پژوهشگر از اعتبار علمی الگوی خود اطمینان کسب می‌نماید. نکته حائز توجه برای نهایی کردن الگو این است که معمولاً نیازی به کارهای پیچیده آماری نیست؛ زیرا اساساً درروش دلفی هدف تعمیم وجود ندارد.
در خصوص درصد موردقبول دررسیدن به اجماع و وحدت نظر در پاسخها، رویه ثابتی وجود ندارد. معمولاً یکسانی در بین 51 درصد تا 100 درصد پاسخها، به‌عنوان اجماع تلقی می‌شود، ولی توافق بر 75 درصد به‌عنوان مبنای اجماع، بیشتر تأکید شده است.
برای افزایش اعتبار یافته‌ها، پژوهشگران باید قبل از شروع روش دلفی، تعریف دقیقی از اجماع و درصدی را که به‌عنوان اجماع موردپذیرش قرار خواهند داد را تعریف نمایند.
منبع: شریف یار