نعمتهایی که با حساب‌وکتاب ما جور درنمی آید
نعمتهایی که با حساب‌وکتاب ما جور درنمی آید
نعمتهایی که با حساب‌وکتاب ما جور درنمی آید
محسن رفیعی- کارشناس حوزه
گرچه در هر یک از نعمتهای خدا، دنیایی از اعجاب و شگفتی نهفته است؛ امّا شکل اختصاص بعضی رزقها، شگفتی مضاعف دارد و کاملاً غافلگیرکننده و خارج از محاسبات عادی، نصیب انسان می‌شود. آری! روزیهای غافلگیرکننده!
انسان به‌عنوان شریفترین مخلوقات الهی، همانند دیگر موجودات، بر سر سفره نعمتهای خالق بی‌همتا نشسته؛ و حتّی قدرت شمارش نعمتهایش را ندارد! چنان‌چه خداوند در قرآن می‌فرماید: وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَهَ اللَّهِ لا تُحْصُوها إِنَّ اللَّهَ لَغَفُورٌ رَحیمٌ؛ و اگر نعمت[هاى] خدا را شماره کنید، آن را نمی‌توانید بشمارید. قطعاً خدا آمرزنده مهربان است. (نحل؛ 18)
وسعت و پیچیدگی خلقت انسان به‌خصوص با داشتن ابزارهای منحصربه‌فردی چون جسم و روح و عقل [به‌طور هم‌زمان] و قدرت اعجاب‌برانگیز اختیار و نیز، خلق شدن تمام نعمتهای این دنیا برای او [هُوَ الَّذی خَلَقَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ جَمیعاً؛ اوست آن کسى که آن‌چه در زمین است، همه را براى شما آفرید. (بقره-29)]، همه و همه؛ نشانگر وسعت نیاز انسان است. نیاز به بی‌نهایت! لذا فرمود: یا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمید؛ اى مردم، شما به خدا نیازمندید و خداست که بىنیازِ ستوده است. (فاطر؛ 15) خلاصه این‌که متکفّل روزی همه، خداست: إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّهِ الْمَتین؛ خداست که خود، روزىبخشِ نیرومندِ استوار است. (ذاریات؛ 58)
در بیکران روزی
خداوند به‌عنوان وجود بی‌همتا، در همه شئون، بی‌مانند و خارج از تصوّر است. شأن روزی دادن او نیز این‌چنین است. قرآن کریم از او با عنوان “بهترین روزی دهنده” نام می‌برد و می‌فرماید: وَ إِنَّ اللَّهَ لَهُوَ خَیْرُ الرَّازِقین؛ و راستى این خداست که بهترین روزىدهندگان است. (حج؛ 58) بهترین بودن خدا در بحث رزق، از تمام جهات است. مثلاً؛ از جهت وسعت، کیفیت، کمّیّت، تکرار، تنوّع، از لحاظ زمان، عدالت و از هر جهت دیگر، خداوند، بهترین و نیز دست‌نیافتنی است. رزقهای الهی فقط شامل مادیات نمی‌شود؛ بلکه روزیهای دیگر ارجحیت دارند؛ لذا می‌فرماید: وَ ما أُوتیتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَمَتاعُ الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ زینَتُها وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ وَ أَبْقى أَ فَلا تَعْقِلُونَ؛ و هر آن‌چه به شما داده‌شده است، کالاى زندگى دنیا و زیور آن است و [لى] آن‌چه پیش خداست بهتر و پایدارتر است؛ مگر نمىاندیشید؟ (قصص؛ 60)
روزیهای خاص
گرچه در هر یک از نعمتهای خدا، دنیایی از اعجاب و شگفتی نهفته است؛ امّا شکل اختصاص بعضی رزقها، شگفتی مضاعف دارد و کاملاً غافلگیرکننده و خارج از محاسبات عادی، نصیب انسان می‌شود. آری! روزیهای غافلگیرکننده! لازم است تأکید شود که منظور از رزق و روزی، تنها شامل رزق مادّی نمی‌شود و همه توفیقات، معارف و مقامات معنوی نیز داخل در معنای رزق هستند. حال به بیان برخی ویژگیها و رموز رزق محاسبه نشده می‌پردازیم.
جایگاه تلاش
خداوند برای هر رزقی اسبابی قرار داده که با تلاش کردن حاصل می‌شود. بدون تلاش، چیزی برای انسان نیست: وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى؛ و این‌که براى انسان، جز حاصل تلاش او نیست. (نجم؛ 39) این آیه شریفه به‌عنوان یک اصل کلّی، در دنیا و آخرت قابل استناد است. در همین رابطه پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله و علیه وآله می‌فرمایند: باکِروا فی طَـلَبَ الرِّزقِ وَ الحَوائِجِ فَاِنَّ الغُدُوَّ بَرَکَهٌ وَ نَجاحٌ؛ در پى روزى و نیازها، سحر خیز باشید؛ چرا که حرکت در آغاز روز، [مایه] برکت و پیروزى است. (نهج الفصاحه ص 371، ح 1078) حال؛ سؤال این است: آیا ما قادریم نتیجه تمام تلاش خود را محاسبه کنیم؟! واقعیت برآمده از تجارب همگان، چیز دیگری را اثبات می‌کند. واقعیت این است که بعضی از نتایج، کاملاً غیرمنتظره و خارج از محاسبات عادی ما واقع می‌شود. این است معنای روزی محاسبه نشده!
جایی برای غیب
مؤمنان حقیقی ضمن بهره‌برداری از سنّت عمومی الهی و تلاش در جهت کسب توفیقات مادّی و معنوی، همیشه جایی را برای روزیهای غیبی و غیرمنتظره باز می‌گذارند؛ تا این آیه قرآن را معنا کنند: الَّذینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاهَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ؛ آنان که به غیب ایمان مىآورند و نماز را بر پا مىدارند و از آن‌چه به ایشان روزى دادهایم انفاق مىکنند. (بقره؛ 3) ایمان به رزق محاسبه نشده نیز، قسمتی از همین ایمان به غیب است. چنان‌که می‌فرماید: وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُون؛ و روزى شما و آن‌چه وعده داده‌شده‌اید در آسمان است. (ذاریات؛ 22) بهره‌مندی از روزیهای غیبی، قواعد خاص خود را دارد.
رزق غیبی
رزق غیبی در قرآن کریم با این عبارت بیان می‌شود: وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ؛ و از جایى که حسابش را نمىکند، به او روزى مىرساند. (طلاق؛ 3) از لابه‌لای آیات قرآن و روایات اهل‌بیت (علیهم‌السلام) نکاتی یافت می‌شود که برخی از آنها بدین شرح است.
تقوا
مؤمن، ضمن تلاش حسابگرانه و منطقی، برای رسیدن به اهداف خیر فردی و اجتماعی خود، همچون کسی که از بیابان پُر از خاری عبور می‌کند تا خود را به مقصدش برساند، مواظب است تا لباسهایش با خارها پاره نشود؛ لذا لباسش را با دستش از روی زمین برمی‌چیند و با دقّت و احتیاط حرکت می‌کند. این، معنای تقواست! قرآن می‌فرماید: وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِب؛ و هر کس از خدا پروا کند، [خدا] براى او راه بیرون شدنی قرار مىدهد و از جایى که حسابش را نمىکند، به او روزى مىرساند. (طلاق؛ 2-3)
چشم به سفره خدا
قرآن کریم ضمن بر حذر داشتن پیامبر اکرم از چشم دوختن به نعمتهایی که به کافران داده‌شده، توجّه ایشان را به رزق الهی جلب نموده و می‌فرماید: وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَهَ الْحَیاهِ الدُّنْیا لِنَفْتِنَهُمْ فیهِ وَ رِزْقُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَ أَبْقى؛ و زنهار به‌سوی آن‌چه اصنافى از ایشان را از آن برخوردار کردیم [و فقط] زیور زندگى دنیاست تا ایشان را در آن بیازماییم، دیدگان خود مدوز و [بدان که] روزىِ پروردگار تو بهتر و پایدارتر است. (طه؛ 131) لذا پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) می‌فرمایند: مَنِ انْقَطَعَ اِلَى اللّهِ کَفاهُ اللّهُ کُلِّ مَؤُنَهٍ وَ رَزَقَهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ وَ مَنِ انْقَطَعَ اِلَى الدُّنْیا و َکَلَهُ اللّهُ اِلَیْها؛ هر کس از غیر خدا بِبُرد، خداوند، هزینه زندگى او را تأمین مىکند و از جایى که انتظار ندارد، روزىاش مىدهد؛ امّا هر کس چشم امیدش به دنیا باشد، خداوند، او را به دنیا وا‌می‌گذارد. (نهج الفصاحه ص 731، ح 2796) پس تنها کسی مستحق رزق غیبی است که چشم امید به غیر خدا ندوزد.
تعقیب و گریز رزق
امام علی (علیه‌السلام) در خطاب به امام مجتبی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: وَ اعلَم یا بُنَیَّ إِنَّ الرِزقَ رِزقانِ؛ رِزقٌ تَطلُبُهُ وَ رِزقٌ یَطلُبُکَ فإِن لَم تَأتِهِ أَتاکَ؛ ای فرزند من! روزی بر دو قسم است، یکی آن‌که تو در پی آنی و دیگری آن‌که او به دنبال تو می‌گردد که اگر تو به‌سوی او نروی او به‌سوی تو می‌آید. (نهج‌البلاغه؛ نامه 31)
کلام آخر
از مجموع آن‌چه بیان شد روشن می‌شود که مؤمنان در کنار همه محاسبات منطقی و با رعایت تقوا و توکّل فقط به خدا، جایی را نیز برای کمکها و نعمتهایی خالی می‌کنند که با حساب‌وکتاب آنها جور درنمی‌آید… و این است کادو و هدیه غافلگیرکننده خُدا! منبع: تبیان