آیین نامه ساماندهی فعالیت پایگاه های اطلا ع رسانی بنا به پیشنهاد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلا می و با استناد به اصل یکصد و سی وهشتم قانون اساسی جمهوری اسلا می ایران و باتوجه به مصوبات شورای عالی انقلا ب فرهنگی و به منظور انتظام امور و فعالیت های اطلا ع رسانی و توسعه خدمات دسترسی به اینترنت درکشور به تصویب هیات دولت رسیده است. این آیین نامه مقرر می دارد همه سایت های اینترنتی و وبلا گ ها باید ثبت شوند و گردانندگان این سایت ها و وبلا گ ها باید نام و آدرس و شماره تلفن را در <سایت ساماندهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلا می> اطلا ع دهند.

مهلت ثبت نام صاحبان سایت های اینترنتی و وبلا گ ها از دهم دی ماه ۱۳۸۵ شروع شده و تا مدت دو ماه، این مدت ادامه دارد. با انقضای این مدت، سایت های ثبت نام نشده، غیرمجاز محسوب شده و صاحبان و گردانندگان آن سایت های اینترنتی و وبلا گ ها در صورتی که از خطوط قرمز عدول کنند مجازات شده و درقدم اول سایت ها و وبلا گ های آنها مسدود می گردد. در گفت وگو با دکتر محمود آخوندی، استاد برجسته حقوق و نویسنده کتاب پنج جلدی آیین دادرسی، موضوع و محتویات آیین نامه ساماندهی سایت های اینترنتی و وبلا گ های ایرانی مورد بحث قرار گرفته است، ایشان درجه پروفسوری خویش را از دانشگاههاروارد کسب کرده اند، همچنین مدرک دکترای ایشان نیز از یکی از دانشگاه های معتبر سوئیس اخذ شده است.

اعمال مفاد این آیین نامه و میزان تعارض آن با اسناد بین المللی حقوق بشری و تجربه سایر کشورها و ایران در حوزه چاپ و نشر مطالب مکتوب نیز تجزیه و تحلیل شده است. این حقوقدان معتقد است که ممکن است اجرای این آیین نامه با برخی از اصول و بنیادهای اعلا میه جهانی حقوق بشر تعارض پیدا کند و اساسابا آیین نامه نمی توان چنین اقداماتی را به انجام رسانید. گفت وگو با پروفسور آخوندی در پی می آید.اخیرا آیین نامه ساماندهی فعالیت پایگاه های اطلا ع رسانی (سایت های) اینترنتی توسط دولت تدوین و تصویب و ابلا غ شده است و مطابق این آیین نامه باید پایگاه ها اطلا ع رسانی شوند و پایگاه های اطلا ع رسانی ثبت نشده، غیرمجاز شناخته شده و مسدود خواهند شد. این آیین نامه در دوره ای تصویب و ابلا غ می شود که فناوریاطلا عات و ارتباطات انقلا ب صنعتی سوم را رقم زده است. پیش از این هم ما در کشور کنترل و نظارت بر چاپ و نشر در عرصه های مکتوب را تجربه کرده ایم و همچنان ممیزی هایی توسط ارگان های دولتی و به طور مشخص وزارت فرهنگ و ارشاد اسلا می اعمال می شود. آقای دکتر آخوندی، کشورهای غربی در حوزه چاپ و نشر آثار مکتوب به چه نحو عمل می کردند و عمل می کنند تا جوامع شان از لحاظ اخلا قی و سایر مسائل دچار آسیب و تنش نشود؟

تاجایی که من اطلا ع دارم، مسائل مربوط به اطلا ع رسانی و پایگاه ها و سایت های اطلا ع رسانی، یک پدیده کاملا جدید است. اگر منظور از ساماندهی این پایگاه ها این باشد که به دارندگان این ابزارها کمک رسانی بشود، آنها را مورد حمایت قرار بدهیم و حقوق آنها را به رسمیت بشناسیم، امر مطلوبی است. اما اگر خداینکرده، هدف این باشد که آزادی بیان را سلب کنیم و سعی کنیم مطالبی را که در سایت های اینترنتی و وبلا گ ها می نویسند، تحت نظارت قرار بدهیم، در این صورت آزادی بیان به مخاطره می افتد. فکر می کنم آزادی بیان، بزرگترین موهبتی است که انسان می تواند داشته باشد و از بزرگترین و مهمترین اصول حقوقبشر نیز به شمار می آید. اگر آزادی بیان نداشته باشیم، هیچ آزادی دیگری نمی تواند وجود داشته باشد. معمولا سایت ها ساماندهی خاصی ندارند و قانونگذار و قوه مجریه، کمتر در این امور مداخله می کنند. البته در بعضی از کشورها قواعدی تنظیم شده است. مثلا در کشور چین که بر نشر مطالب نظارت کرده و اقدام به سانسور می کنند، به نحوی در حقیقت جلوی آزادی بیان را می گیرند. به نظر من در عرصه کتاب هم می توان گفت که بهتر است جامعه باید خودش نظارت کند. وقتی مطلبی در جامعه خواننده داشته باشد، نویسنده سعی می کند آن نوع مطلب را بنویسد.

وقتی که تکنولوژی جدید عرضه می شود، گسترش اطلا عات با سرعت بیشتری تحقق پیدا می کند و ممکن است چنین گسترشی به بنیان های اخلا قی، مذهبی و باورهای اجتماعی جامعه صدمه وارد کند. در آن جوامع آیا نظارت و رویه ای هست که بخواهد کنترل کند که مطالب غیراخلا قی و ضدمدنی به عرصه عمومی نیاید؟

مفهوم اخلا ق و عرف، در جوامع مختلف متفاوت است. هر جامعه ای از اخلا ق، فهم خاصی دارد. آنچه را که در کشور ما خلا ف اخلا ق یا خلا ف موازین عرفی دانسته می شود، در بسیاری از کشورها منطبق با موازین عرفی است. به عنوان مثال، در کشور سوئیس، هر زمان هوا آفتابی باشد دختران جوان، دم پنجره می آیند ویا در بالکن های مشرف به خیابان، لباس های خودشان را در می آورند و به اصطلا ح حمام آفتاب می کنند. این عمل در آن کشور، خلا ف اخلا ق نیست، بلکه جامعه آن را می پسندد و معترض آن هم نمی شود. اما چنین عملکردی در کشور ما، خلا ق موازین اخلا قی شمرده می شود. در موازین اخلا قی، ما یک مقدار از آنچه که در جامعه وجود دارد، بالا تر می رویم و وارد مسائلی می شویم که جزو موازین اخلا قی نیست. چون اخلا ق باکمک قانون و آیین نامه اصلا ح نمی شود. جلو رشد فرهنگ ها را نیز با آیین نامه یا با قانون نمی توان گرفت. ما باید بپذیریم که همه جا فرهنگ خوب، فرهنگ ضعیف و یا بد را از بین می برد. هر اندازه بخواهیم چاره جویی بکنیم، این چاره جویی ها موقتی خواهد بود.

اگر در کشورهای غربی، نویسنده ای بخواهد در زمینه مورد علا قه اش که ممکن است با اخلا قیات جامعه در تعارض باشد، کتاب بنویسد، به هیچ عنوان محدود نیست؟

در آن کشورها هم اگر مطلبی برخلا ف موازین سیاسی یا این که بر خلا ف امنیت داخلی و امنیت خارجی نوشته بشود، شاید تنها مورد ایراد قرار بگیرد و برخی بخواهند به آن مطلب، جواب بدهند ولی مانع نوشتن و نشر مطلب نمی شوند.این وضع در مورد همه کشورها صدق می کند؟

بله؛ در کشورهای آزاد جهان غالبا محدودیتی برای نویسندگان قائل نمی شوند. اگر در کشورهای توسعه یافته، وضعیتی غیر از این حاکم باشد، علم هم پیشرفت نمی کند و اساسا قواعد حقوقی هم پیشرفت نمی کنند.

اگر کتاب و یا مطلبی منتشر شود که موازین اخلا قی و عرفی جامعه را به چالش بکشد، نحوه مطلوب برخورد با نشر و چاپ آن چگونه است؟ من معتقدم که آن کتاب باید منتشر شود و بعد به مطالب آن کتاب پاسخ داده شود. فرهنگ جامعه را با این شیوه می توانیم پیشرفت بدهیم و باید کاری کنیم که خود افراد جامعه، تمایل به خواندن آن نوع کتاب ها نداشته باشند. در غیر این صورت، ممنوعیت کتاب سبب موثر نخواهد بود. ممکن است چاپ مطالب غیراخلا قی، خواننده داشته باشد، بنابراین ناشر هم سعی می کند آن نوع مطالب را چاپ کند. چون فروش آن

مطالب، جنبه اقتصادی و سودآوری هم دارد. به هر رو، کشورهای دیگر هم مبانی شرعی خاص خود را دارند. اما اگر به اسم دفاع از مبانی مذهبی و دینی، اجازه نشر مطلب و کتاب ندهیم، این نوع اقدامات، بحث آزاد را از بین می برد. اگر بحث ممنوعیت باشد دیگر نمی توان درباره اعتقادات و باورهای مسیحی و یهودیت بحث کرد. اما باید دانست بحث کردن در این زمینه ها زمانی درمی گیرد که آزادی وجود داشته باشد.

این نوع پذیرش آزادی، موجب نمی شود که بنیادهای اخلا قی و مذهبی جامعه به شدت زیر سوال برود و شک و تردید نسبت به صحت آن بنیادها و آموزه ها بر ایمان و اعتقاد راسخ به آنها غلبه پیدا کند؟

به هرحال، چاره ای نیست. ممکن است این بحث ها آن بنیادهای اخلا قی و مذهبی را زیرسوال ببرد. همچنان که می بینیم در بسیاری از کشورهای جهان، پندارهای مذهبی دارد ضعیف می شود. اگر ممنوع هم بکنیم، وضعیت بدتر می شود. مثلا در ایران، کتابی به نام ۲۳ سال در مورد زندگی پیامبر اسلا م به قلم علی دشتی منتشر شد. ما به جای این که بیاییم به مطالب مطرح شده در آن کتاب، پاسخ بدهیم، آن را ممنوع کردیم. کسی که مطالب آن کتاب را می خواند الزاما از اعتقادات و باورهای دینی برنمی گردد که ما آن را ممنوع کنیم.

چند سال قبل از انقلا ب، آقای مطهری به منزل دکتر عبدالحسین زرین کوب رفته و به ایشان پیشنهاد داده و گفته بودند چون نوشته های شما خواننده بسیار دارد، کتابی در پاسخ به کتاب ۲۳ سال به قلم علی دشتی بنویسید. ظاهرا شما هم چنین نگرش و شیوه عمل را می پسندید؟

این نگرش، نگرش مطلوب است. با این حال، آنچه که می خواهیم جواب بدهیم باید منطقی تر و عاقلا نه تر صورت بگیرد. الا ن از هرکس می پرسیم، می گوید کتاب ۲۳ سال را خوانده است، اما کسی نمی گوید جواب آن مباحث و مطالب را هم شنیده ام و ایرادهای کتاب ۲۳ سال را فهمیده ام. برای این که کتاب ۲۳ سال را نقد بکنیم، نیاز هست که به متن آن کتاب، دسترسی داشته باشیم تا یک طرفه نزد قاضی و حاکم شرع نرویم.

فقط به طور کلی می گوییم آن کتاب، کتاب بدی است. اما در خود آن کتاب چه چیزی مطرح شده است، نمی دانیم. همین وضع را در مورد کتب دیگری هم داشتیم. مطالبی که در این کتاب هم نوشته شده است، ارزنده نیست و بحث های مستدلی ندارند. می شود به همه این مطالب و سوالا ت پاسخ داد، ابهامات احتمالی را رفع کرد و به افراد فهماند که این کتب مطلب جالب توجهی ندارد. اما الا ن ما فکر می کنیم که آن کتب، مطالب خیلی مهمی دارند و به همین دلیل، آن کتب را ممنوع کرده اند.
آقای دکتر، به نظر شما اگر ما قبلا جواب مستدلی برای مطالب کتاب <تاریخ طبری> ارائه می کردیم، مشکلا ت به وجود آمده بعدی، رخ نمی داد؟

بله؛ در کتاب تاریخ طبری، مطالبی گفته شده است که با آنچه ما می دانیم تفاوت دارد. اگر چه من شنیده ام اخیرا چاپ همان کتاب تاریخ طبری را هم ممنوع کرده اند. به نظر من، به جای این که آن کتاب را چاپ نکنیم، باید بیاییم ضعف های آن را تجزیه و تحلیل کنیم. در برابر هزار نسخه کتاب تاریخ طبری ما باید بتوانیم چندهزار نسخه کتاب چاپ کنیم و نقاط ضعف آن را توضیح بدهیم و باید بگوییم کدام مطلب آن کتاب، درست نیست و آنها را برملا کنیم. یعنی باید ایرادات آن کتاب را اعلا م کنیم. بعضی ها تصور می کنند چون نمی توانیم جواب بدهیم، پس از پاسخگویی آن عاجزیم و بهترین کار این است که آن را ممنوع کنیم. در واقع توصیه می کنند که دیگران، آن کتاب را نخوانند. نه این که به آن پرسش ها جواب بدهند و ایرادات و ابهامات را رفع کنند.

چند روز قبل، یک دانشجو سوالا تی را مطرح می کرد که آیا در بهشت، ویلا هم هست یا نه؟ آپارتمان نشینی وجود دارد یا نه؟ آیا همه بناها و ساختمان های آن به صورت قصر است؟ این که می گویند قصرطلا یی، آیا از همین قصرهایی است که در این دنیا می سازند و با همین مبلمان است؟ من معتقدم که اینها مسائلی است که در مورد آنها باید به جوانان جواب بدهیم و آنها را راهنمایی کنیم. اگر ما راهنمایی نکنیم، جوانان مان گمراه می شوند. سرکوب کردن و بازدارندگی هم نتیجه مطلوب نخواهد داشت. واقعا ظرف چند سال و چند دهه اخیر، باورهای دینی ما چقدر کاهش یافته است؟ به چه علت چنین چیزی رخ داده است؟ اگر واقعا باورهای ما ضعیف است، باید ضعیف بودن آنها را بپذیریم و اگر واقعا هم قوی بوده است، باید آنها را تقویت کنیم.

معمولا با گذر زمان آداب و رسومی به دین و مذهب الحاق شده است که در عصر فعلی، قابل دفاع نیستند و حتی ممکن است در تناقض جدی با آموزه های مذهبی و دینی باشد. نکته جالب این است که در اولین مراسم اربعین حسینی، بعد از سقوط رژیم بعثی عراق، مردم عراق آزادانه به تجلیل از امام شهید خودشان پرداختند. اما یکی از مجلا ت اروپایی، عکسی دو صفحه ای از صحنه قمه زدن پدری بر سر پسر خودش را به طرز منتقدانه ای چاپ کرده بود تا این تصور را القا کند این همان کسانی هستند که از دست صدام نجات یافته اند و این بلا را سرفرزندان خودشان درمی آورند. اگر در جامعه ما هم بحث نشود که چنین آداب و رسومی تاثیر مخرب دارد، می توانیم با شیوه عقلا یی آنها را ریشه کن کنیم؟

به نظر من جامعه خودش باید با این آداب و رسوم برخورد کند. جامعه هم به صورتی که باید و شاید برخورد کند، برخورد نمی کند. اما برای برخورد با این آداب و رسوم و نقد آنها لا زم است که آزادی بیان داشته باشیم. یعنی باید بگوییم. مثلا پدیده قمه زنی نادرست است و یا باید بگوییم زنجیر زنی، پایگاه اسلا می ندارد. یا این شبیه خوانی ها و این نوع عزاداری ها به صورتی که هست، مبنای مذهبی ندارد. همه اینها عرف است ما به خاطر نوع مذهب مان هم، تعطیلا ت رسمی داریم ولی در شبکه های تلویزیونی ما نباید وعاظ و سخنرانان، بحث ها و مطالبی را مطرح کنند که با دنیای امروز تطابق ندارد. چون نوجوان یا جوان ما، همه اینها را می فهمد. اما اگر آنها به منابع دیگری دسترسی نداشته باشند، به ناچار سراغ ماهواره و یا رادیوهای خارجی می روند و مخاطب آنها می شوند.

بخشی از علت اعمال ممیزی های کتاب و مطالب مکتوب به این موضوع مرتبط است که مطالب و مباحثی در ضدیت با دین اسلا م عرضه نشود. اگر در مقام مقایسه برآییم متوجه می شویم که بسیاری از باورهای ادیان دیگر از جمله مسیحیت چندان قابل دفاع نیست. این که یک انسان را فرزند خدا و یا حتی مطابق باور برخی زیرشاخه های مذهبی آن خود خدا بدانیم، قابل قبول نیست. چون خداوند، موجودی دارای جسم و شکل و شمایل نیست که چنین نسبت هایی به او بدهند و قابلیت دفاع هم داشته باشد.

با این وضع، در آن کشورها که کتاب ها و فیلم های متعدد به آموزه های دینی و مذهبی مسیحی حمله می شود، چه نوع برخوردی صورت می گیرد؟

در آن جوامع، دولت ها سعی می کنند جامعه شان را غیرمذهبی معرفی کنند. یعنی معتقدند افراد، باید خودشان بیندیشند و راه راست را پیدا بکنند و نه این که فشار بیاورند و بگویند شما باید چنین اعتقاداتی داشته باشید. به عنوان نمونه، در قانون اساسی ما گفته شده هرکس به قانون اساسی اعتقاد ندارد، نباید نماینده مجلس، امام جمعه و استخدام شود. به نظرم این یک نوع تحمیل عقیده است. چون قانون اساسی هم به هرحال قانون است و مصوبه بشر. ممکن است در قانون اساسی هم اشتباه وجود داشته باشد. من شخصا

به بعضی از اصول موجود در قانون اساسی اعتقاد ندارم. در ضمن، نحوه احراز این اعتقاد هم دشوار است. اصلا چگونه می شود که اعتقاد را احراز کرد. ما که نمی توانیم اعتقاد را احراز کنیم و با مشخص کردن آن به ارزیابی آن بپردازیم. امکان دارد فرد بگوید به قانون اساسی اعتقاد دارد ولیکن واقعا اعتقاد نداشته باشد. مبنای سنجش اعتقاد چه خواهد بود؟ به خاطر دشواری این کار، ظاهر افراد را در نظر می گیریم که کاری اشتباه است. به باطن افراد هم نمی توانیم پی ببریم. به همین دلیل، افراد بدبین می شوند. یعنی ممکناست فردی که اعتقاد به قانون اساسی نداشته باشد، بگوید به قانون اساسی اعتقاد دارد، آیا صرف چنین اظهارنظری کافی به نظر می رسد؟ من خودم به عنوان حقوقدان با قوه قضاییه و دادگستری ارتباط دارم و با چالش ها و مشکلا ت موجود در جامعه آشنا هستم. مثلا چند روز پیش، یک قاضی متهمی را محکوم کرده بود به این که به عنوان مجازات، در نماز جماعت شرکت بکند و حتما یک وعده از نماز را در روز در مسجد و باجماعت بخواند. آن قاضی حتی افتخار هم می کرد که چنان حکمی داده است. فرد متهم هم باید از طرف امام جماعت گواهی می گرفت که به طور مرتب در نماز جماعت شرکت کرده است.

من به آن قاضی گفتم این حکم باعث می شود اساس نماز، متزلزل بشود. چون در نماز آنچه مهم است، نیت و تقرب به خدا است. مگر نمازخواندن به دستور قاضی و حاکم دادگاه می تواند ارزش داشته باشد. آنچه که در نماز خواندن، مهماست آن نشستن و برخاستن نیست. بلکه نیت، مهم است و شرایطی که نمازگزار باید داشته باشد. اگر ما آن شرایط را داشته باشیم و نماز را در داخل خانه خودمان بخوانیم و هیچ کس هم نبیند، به مراتب بهتر و مطمئن تر از نمازی است که با جماعت خوانده شود. یا مثلا در وقت اداری می بینیم برخی کارمندان، فقط برای ظاهرسازی می روند وضو می گیرند و با آستین های بالا زده، دست های خود را با فاصله زیادی از بدن خود نگه می دارند تا ظاهرا لباس شان خیس نشود ولی در عمل این کار را انجام می دهند تا دیگران بدانندمی خواهند نماز بخوانند. به نظر من، درحال حاضر دیگر نمی توان جامعه را محدود نگه داشت. من معتقدم یک مقدار باید آزادی بدهیم. چرا که وبلا گ نویسی هم می تواند به رشد فرهنگ کمک بکند. مگر ما چند نفر وبلا گ نویس داریم که مطالب مبتذل و خلا ف اخلا ق تهیه می کنند؟ به نظر من، تعداد اینها در مقایسه با کل وبلا گ نویسان ایران، محدود است.

منبع:
نویسنده : دکتر محمود آخوندی
www.vekalat.org