مقایسه ارث زن و مرد در ادیان الهی (غیر از اسلام)

یهود، مسیحیت و اسلام ادیان مشهور الهی‌اند؛ و چون از دیدگاه شیعه، دین زرتشت نیز صاحب کتاب آسمانی بوده، درنتیجه در زمره ادیان الهی قرار دارد. مقایسه ارث زن و مرد در نظام حقوقی اسلام، در قسمتهای بعدی به همراه نظام حقوقی ایران صورت خواهد گرفت و در این قسمت به دیدگاههای سه دین دیگر یعنی یهود، مسیحیت و زرتشت می‌پردازیم.
1- دین زرتشت
عمده‌ترین تفاوتهای موجود بین ارث زن و مرد، اعم از محرومیتهای زن و امتیازات او در دین زرتشت به‌قرار زیر است:
1-1- بر طبق مقررات رسمی احوال شخصیه زرتشتیان، هنگامی‌که زن و شوهر در پی حادثه‌ای باهم بمیرند و یا اگر تنها یکی از آنها فوت کند، تقسیم ارث بین اولاد آنها بر اساس جنسیت متفاوت خواهد بود. به‌این‌ترتیب که نسبت به ارثیه پدر، هر پسر دو برابر سهم یک دختر بهره‌مند خواهد شد و نسبت به ارثیه مادر دختر و پسر بطور مساوی سهم خواهند برد. در این حکم از یک‌سوی شاهد نوعی محرومیت جزئی زن (دختر) از ارثیه پدر خود هستیم و از سوی دیگر مشاهده می‌کنیم که مرد (پسر) از امتیازی معادل زن (دختر) در بهره‌مندی از ارث مادر برخوردار است.
1-2- در صورت انحصار وراث متوفی در چند برادر و خواهر، اگر متوفی مرد باشد سهم هر برادر دو برابر سهم هر خواهر خواهد بود. حال‌آنکه اگر متوفی زن باشد، سهم هر برادر مساوی سهم هر خواهر است.
1-3- در صورت انحصار وراث متوفی در عمو و عمه، اگر متوفی مرد باشد، سهم عمو دو برابر سهم عمه است، ولی اگر متوفی زن باشد، عمو و عمه باهم بطور مساوی ارث خواهند برد.
1-4- اگر متوفی مرد و ورثه او منحصر در خاله و دایی باشند، دایی دو برابر خاله ارث خواهد برد، ولی در همین صورت اگر متوفی زن باشد، سهم‌الارث دایی و خاله مساوی است.
1-5- در صورت انحصار وراث در عمو و دائی، خویشاوندان پدری، یعنی عموها ترجیح داده‌شده و همه ارثیه را مالک می‌شوند.
1-6- در فرض انحصار وراث در پدربزرگ و مادربزرگ، سهم پدربزرگ از میراث متوفای مرد دو برابر سهم مادربزرگ است، حال‌آنکه سهم آن دو، از میراث متوفای زن بطور مساوی خواهد بود.
به‌این‌ترتیب مشاهده می‌گردد که در آئین زرتشت زن در تحت عناوین متعدد درصورتی‌که متوفی مرد باشد، با محرومیت جزئی از ارث مواجه است و بهره‌ای معادل نصف مرد دارد. البته در این دین، زن و مرد، تحت عنوان «پدر و مادر» از ارث برابر برخوردارند.
همچنین زن و شوهر درصورتی‌که تنها وارث باشند، بطور مساوی از ارث بهره‌مند می‌گردند و هر دو نصف دارایی را به ارث می‌برند؛ اما درصورتی‌که متوفی شوهر باشد و از خود اولاد نیز داشته باشد، سهم‌الارث همسر او یک‌ششم و اگر متوفی زوجه باشد و اولاد هم داشته باشد، سهم‌الارث شوهر او، برابر با سهم پسر و دختر متوفی خواهد بود.
در آیین زرتشت به موارد نادری نیز از امتیازات «زن» در بهره‌مندی از ارث مواجه می‌شویم که از آن جمله می‌توان به دو مورد زیر اشاره کرد:
الف- در صورت انحصار ورثه در دختر، پسر و همسر، هرگاه متوفی مرد باشد «یک‌ششم» ترکه سهم زوجه و مابقی آن، به نسبت پسر دو برابر دختر، تقسیم می‌گردد; ولی اگر متوفی زن باشد «یک‌هشتم» ترکه سهم زوج و بقیه بطور مساوی بین پسر و دختر تقسیم می‌شود. در این مورد ملاحظه می‌گردد که در شرایط برابر برای زن 6/1 و برای مرد 8/1 از ترکه اختصاص‌یافته است.
ب- در قانون مدنی زرتشتیان در زمان ساسانیان (بند 10 از فصل 24) آمده است: «اگر دختری بعد از فوت پدر بدنیا آید، خرج عروسی او از ماترک پدر موضوع می‌شود.»
محور تفاوت مبتنی بر جنسیت، در تقسیم ارثیه را در دین زرتشت می‌توان، در این اصل خلاصه کرد که مرد در بهره‌مندی از ارثیه زن از سهم برابر با زن برخوردار است، ولی زن در بهره‌مندی از ارثیه مرد، سهمی معادل نصف مرد دارد یعنی با محرومیت جزئی مواجه است; جز در دو موردی که از امتیاز برخوردار شده است.
2- دین یهود
تفاوتهای اساسی ارث زن و مرد و بطور مشخص، محرومیتهای کلی و جزئی زن در دین یهود به شرح زیر است:
2-1- درصورتی‌که متوفی فرزند باشد، یعنی پدر و مادر او زنده باشند. پدر به‌تنهایی در طبقه دوم وراث قرار می‌گیرد، ولی مادر با محرومیت کلی از ارثیه فرزندش مواجه است و اگر وراث منحصر در پدر یا مادر باشند نیز، تنها پدر از ترکه فرزند ارث می‌برد و مادر اصولاً در هیچ‌یک از طبقات وراث قرار نمی‌گیرد.
2-2- درصورتی‌که پدر (متوفی) دارای فرزند پسر و یا حتی نوادگان پسری باشد، دختر بهره‌ای از ارثیه پدر نخواهد داشت. ولی دخترانی که در زمان حیات پدر به خانه شوهر نرفته‌اند، مادامی‌که شوهر نکرده‌اند، برادران موظفند تمام مخارج و لوازم تعلیم و تربیت آنها را تکفل نمایند؛ و در هنگامی‌که می‌خواهند به خانه شوهر بروند به آنان جهاز بدهند که جهاز هر یک از دختران، نباید کمتر از یک‌دهم سهم‌الارث پسران باشد و پدران می‌توانند، برحسب وصیت، سهم‌الارث دختران خود را نسبت به پسران، نصف تعیین کنند.
البته این قاعده، در مقررات اصلاحی بعدی کلیمیان اصلاح گردیده و به‌موجب آن دختر، چه ازدواج‌کرده باشد، چه ازدواج‌نکرده باشد، نصف وراث ذکور از ماترک والدین خود ارث می‌برد.
2-3- اگرچه زوجه، در طبقه اول وراث از زوج قرار دارد، ولی این امر در صورتی است که زوجه اولادی نداشته باشد. ولی اگر دارای اولاد باشد، تنها حق دارد که مهریه و جهیزیه خود را که درواقع اموال خود اوست، مالک گردد و درصورتی‌که اولاد نداشته باشد، علاوه بر مهر و جهیزیه، یک‌چهارم ترکه زوج را به ارث می‌برد.
البته ظاهر عبارت شرح تورات، محرومیت کلی زوجه از ارث زوج است، در آنجا که می‌گوید: «این افراد از خویشاوندان خود ارث می‌برند، ولی آن خویشاوند وارث آنان نمی‌شود» و ازجمله این افراد «شوهر نسبت به همسرش» را نام می‌برد.
در مقررات اصلاحی ارث کلیمیان جهان، اصلاحاتی در چگونگی ارث، به نفع زوجه و به ترتیب زیر صورت گرفت:
الف – درجایی که زوجه اولاد دارد، سهم‌الارث زوجه، برابر سهم یک دختر که نصف سهم یک پسر است، خواهد بود، مشروط به این‌که میزان مهریه او بیشتر از سهم یک دختر نباشد که در این صورت فقط مهریه را می‌گیرد؛ و اگر مهریه کمتر از سهم دختر باشد، بقیه را می‌گیرد.
ب – هرگاه متوفی والدین و برادر و خواهر داشته باشد، سهم زوجه برابر با سهم یک فرزند ذکور بعلاوه مهر و جهیزیه خود است؛ و اگر فقط والدین داشته باشد، سهم زوجه برابر با یک‌چهارم ترکه است بعلاوه جهیزیه و مهر. ولی در مورد سهم زوج از ترکه زوجه مقررشده که هرگاه زوجه اولاد داشته 2/1 ترکه سهم زوج و اگر زوجه اولاد ندارد 10/9 ترکه سهم زوج است و بقیه به پدر زوجه یا وارث پدر او می‌رسد. همچنین در موردی که تنها وارث زوج است، نصف ترکه به زوج و بقیه به خویشاوندان پدری زوجه می‌رسد. ولی اگر تنها وارث زوجه باشد، 4/1 ترکه زوج بعلاوه جهیزیه و مهر به زوجه و بقیه سهم پدر یا اقوام پدری زوج خواهد شد.
2-4- درصورتی‌که پدربزرگ و مادربزرگ تنها وارث باشند، همه ترکه به پدربزرگ می‌رسد و مادربزرگ سهمی ندارد.
بعلاوه خویشاوندان منسوب به پدر متوفی بر خویشاوندان مادری او به شرح زیر برتری داده‌شده‌اند:
2-5- اگر برادران مادری و پدری تنها وارث باشند، فقط برادران پدری از ارثیه بهره‌مند می‌شوند.
2-6- اگر عمو و دائی وارث باشند، تنها عمو ارث می‌برد.
2-7- اگر عمه و خاله تنها وارث باشند، فقط عمه ارث می‌برد.
2-8- اگر عمو و عمه تنها وارث باشند، تنها عمو ارث می‌برد; اگرچه هر دو خویشاوند پدری‌اند.
2-9- اگر خاله و دایی تنها وارث باشند، فقط دایی ارث می‌برد; اگرچه هر دو خویشاوند مادری‌اند.
بنابراین، در دین یهود با فهرست طولانی از محرومیتهای زن در ارث روبه‌رو هستیم که محور آنها عبارتند از: ملاک قرار دادن نسبت پدری در بهره‌مندی از ارث و محروم کردن منسوبان مادری. ترجیح مردان برزنان در میان منسوبان مادری و محرومیت کلی مادر و جزئی زوجه از ارث. اگرچه در برخی مقررات متأخر یهودیان برخی اصلاحات در این موارد صورت گرفت، ولی وضعیت کلی همچنان به قوت خود باقی است.
3- دین مسیحیت
در دین مسیح، تفاوت قابل‌توجهی، در تقسیم ارث بین زن و مرد که ناشی از جنسیت باشد، مشاهده نمی‌گردد. در این دین دختر و پسر، برادر و خواهر، پدر و مادر، پدربزرگ و مادربزرگ، عمه و عمو و نوادگان دختر و پسر، همه از ارث مساوی برخوردارند و جنسیت تأثیری در تعیین سهم‌الارث آنان ندارد. زوج و زوجه نیز درصورتی‌که تنها وارث باشند، از بهره مساوی برخوردارند. ولی درصورتی‌که همراه آنان وارث دیگری از قبیل اولاد وجود داشته باشد، تفاوتهایی در سهم‌الارث زوجین در شرایط برابر مشاهده می‌گردد که با توجه به رژیم کلی حاکم بر ارث زن و مرد در دین مسیح، قابل‌توجه نیست.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه