فرهنگ و آسیب شناسی فرهنگی
فرهنگ و آسیب شناسی فرهنگی
فرهنگ و آسیب شناسی فرهنگی
منصوره حسینی-حقوقدان
فرهنگ پیوند دهنده ساختار و کارکرد اجتماعی است و به عنوان ارزش ها، باورها، هنجارها ، و رفتارها و اشیاء مادی که شیوه‌های زندگی مردم را تشکیل می‌دهد، تعریف می شود . فرهنگ شامل آنچه ما انسان ها فکر می کنیم ، و آنچه داریم ، می شود .فرهنگ پلی است از گذشته ما و نیز راهنمایی است برای آینده ما .
ز آنجا که فرهنگ ، قوام دهنده و نظام بخش کارکردها و ساختارهای اجتماعی است و رفتار هر یک از افراد جامعه از آن تاثیر می پذیرد ؛ بنابر این باید با دقت مورد بررسی قرار گیرد تا از راه آن بتوان به کالبد شکافی و تبیین رفتار فردی و گروهی در جامعه پرداخت . انسان زمانی انسان شد که فرهنگ آفرید . فرهنگ مجموعه پاسخ های انسان است به پرسش ها و نیازهای گوناگون ناشی از ضروریات زندگی در جامعه و طبیعت . در واقع ، فرهنگ حاصل رفتار و کردار انسان هایی است که در جامعه زندگی می کنند . فرهنگ دارای ویژگی های خاصی است که در زیر به شماری از آن ها اشاره می شود ؛ بدین معنا که هیچ یک از جنبه های مادی و غیر مادی از راه توارث بر خلاف زندگی حیوانی که با وراثت ارگانیکی انتقال می یابد ، حاصل نمی گردد ؛ بلکه انسان ها ، فرهنگ را از پیشینیان خود کسب می کنند .
۱. هر فرهنگی قابل انتقال است : فرهنگ به مفهوم وسیع کلمه ، عبارت است از یک سری فعالیت های انسان که غیر غریزی و آموختنی است و از نسلی به نسل دیگر از طریق فرایندهای آموزشی انتقال می یابد و در روند انتقال ، تغییر و دگرگونی پیدا می کند .
۲. فرهنگ موجب انسجام اجتماعی می شود : هر جامعه ای به واسطه فرهنگ خاص خود به افراد جامعه انسجام می بخشد و نوعی هم گرایی و یک پارچگی فرهنگی را پدید می آورد .
۳. فرهنگ وسیله ای برای کنترل و نظم اجتماعی است : فرهنگ با انتقال تجربه ها و الگوهای فرهنگی ، قالب های رفتاری را در ذهن افراد جامعه حک می کند و زمانی که این قالب ها حک شد ، آثار تجربه ها ، عمیق ، مداوم و مستمر می گردد . فرایند حک شدن از طریق جامعه پذیری و فرهنگ پذیری انجام می شود . جامعه پذیری فرایندی است که در نتیجه آن ، فرد شیوه های زندگی در جامعه را یاد می گیرد ، شخصیتی کسب می کند و آمادگی آن را می یابد تا به عنوان عضو رسمی جامعه شناخته شود .فرهنگ پذیری یعنی جامعه پذیری متعالی و ژرف ؛ در واقع ، فرهنگ پذیری فرایندی است که فرد تمام زمینه های فرهنگ جامعه خود را می شناسد و به طور عمقی و ژرف آن را می پذیرد و خود را با آن ساز گار می گرداند .
فرهنگ با ساز و کارهای جامعه پذیری و فرهنگ پذیری ، وسیله ای است که رفتار و تمایلات و کردار اعضای جامعه را یکنواخت می کند و از طریق مجازلت هائی که اعمال می کند ، باعث کنترل و ایجاد نظم در جامعه می شود .
فرهنگ پذیری وقتی در شرایط استعماری قرار بگیرد و مورد تهاجم واقع شود و فرهنگ غالب سعی در انهدام ارزش های اجتماعی و رد زندگی سنتی آن کند ، بدان فرهنگ زدایی یا قومیت کشی گویند . ویلیام ریورز می نویسد : در اثر تضاد میان فرهنگ غربی ( فرهنگ غالب ) و فرهنگ بومیان آمریکایی ( فرهنگ مغلوب ) ، لذت زندگی از میانشان رخت بر بسته است .به این اعتبار فرهنگ زدایی که بر اثر آن فرد فاقد هنجارهای قابل استناد برای رفتار خویش می گردد ؛ منجر به بروز آسیب های اجتماعی مانند : الکلیسم ، اعتیاد به مواد مخدر ، رشد روسپی گری ، افزایش خودکشی و دیگر ناهنجاری های اجتماعی می گردد .
یکی دیگر از آسیب های اجتماعی که در آسیب شناسی فرهنگ مورد مطالعه قرار می گیرد پدیده ضد فرهنگ است . ضد فرهنگ به خرده فرهنگی گفته می شود که ارزش ها ، هنجارها و شیوه زندگی آن اساساً با فرهنگ حاکم در تضاد می باشد . ضد فرهنگ ها به طور آشکار با فرهنگ مسلط مخالفت می کنند . یک فرهنگ برای تداوم خود نیاز به درجه ای از یک پارچگی و هم گرایی دارد . و چنانچه خرده فرهنگ ها و ضد فرهنگ ها بیش از حد رشد کنند ، باعث متلاشی شدن فرهنگ مسلط می شوند . منبع : استوار ، هدایت الله ، آسیب شناسی اجتماعی ، نشر آوای نور ، تهران ، ۱۳۹۳ .
فرهنگ پیوند دهنده ساختار و کارکرد اجتماعی است و به عنوان ارزش ها، باورها، هنجارها ، و رفتارها و اشیاء مادی که شیوه‌های زندگی مردم را تشکیل می‌دهد، تعریف می شود . فرهنگ شامل آنچه ما انسان ها فکر می کنیم ، و آنچه داریم ، می شود .فرهنگ پلی است از گذشته ما و نیز راهنمایی است برای آینده ما .
ز آنجا که فرهنگ ، قوام دهنده و نظام بخش کارکردها و ساختارهای اجتماعی است و رفتار هر یک از افراد جامعه از آن تاثیر می پذیرد ؛ بنابر این باید با دقت مورد بررسی قرار گیرد تا از راه آن بتوان به کالبد شکافی و تبیین رفتار فردی و گروهی در جامعه پرداخت . انسان زمانی انسان شد که فرهنگ آفرید . فرهنگ مجموعه پاسخ های انسان است به پرسش ها و نیازهای گوناگون ناشی از ضروریات زندگی در جامعه و طبیعت . در واقع ، فرهنگ حاصل رفتار و کردار انسان هایی است که در جامعه زندگی می کنند . فرهنگ دارای ویژگی های خاصی است که در زیر به شماری از آن ها اشاره می شود ؛ بدین معنا که هیچ یک از جنبه های مادی و غیر مادی از راه توارث بر خلاف زندگی حیوانی که با وراثت ارگانیکی انتقال می یابد ، حاصل نمی گردد ؛ بلکه انسان ها ، فرهنگ را از پیشینیان خود کسب می کنند .
۱. هر فرهنگی قابل انتقال است : فرهنگ به مفهوم وسیع کلمه ، عبارت است از یک سری فعالیت های انسان که غیر غریزی و آموختنی است و از نسلی به نسل دیگر از طریق فرایندهای آموزشی انتقال می یابد و در روند انتقال ، تغییر و دگرگونی پیدا می کند .
۲. فرهنگ موجب انسجام اجتماعی می شود : هر جامعه ای به واسطه فرهنگ خاص خود به افراد جامعه انسجام می بخشد و نوعی هم گرایی و یک پارچگی فرهنگی را پدید می آورد .
۳. فرهنگ وسیله ای برای کنترل و نظم اجتماعی است : فرهنگ با انتقال تجربه ها و الگوهای فرهنگی ، قالب های رفتاری را در ذهن افراد جامعه حک می کند و زمانی که این قالب ها حک شد ، آثار تجربه ها ، عمیق ، مداوم و مستمر می گردد . فرایند حک شدن از طریق جامعه پذیری و فرهنگ پذیری انجام می شود . جامعه پذیری فرایندی است که در نتیجه آن ، فرد شیوه های زندگی در جامعه را یاد می گیرد ، شخصیتی کسب می کند و آمادگی آن را می یابد تا به عنوان عضو رسمی جامعه شناخته شود .فرهنگ پذیری یعنی جامعه پذیری متعالی و ژرف ؛ در واقع ، فرهنگ پذیری فرایندی است که فرد تمام زمینه های فرهنگ جامعه خود را می شناسد و به طور عمقی و ژرف آن را می پذیرد و خود را با آن ساز گار می گرداند .
فرهنگ با ساز و کارهای جامعه پذیری و فرهنگ پذیری ، وسیله ای است که رفتار و تمایلات و کردار اعضای جامعه را یکنواخت می کند و از طریق مجازلت هائی که اعمال می کند ، باعث کنترل و ایجاد نظم در جامعه می شود .
فرهنگ پذیری وقتی در شرایط استعماری قرار بگیرد و مورد تهاجم واقع شود و فرهنگ غالب سعی در انهدام ارزش های اجتماعی و رد زندگی سنتی آن کند ، بدان فرهنگ زدایی یا قومیت کشی گویند . ویلیام ریورز می نویسد : در اثر تضاد میان فرهنگ غربی ( فرهنگ غالب ) و فرهنگ بومیان آمریکایی ( فرهنگ مغلوب ) ، لذت زندگی از میانشان رخت بر بسته است .به این اعتبار فرهنگ زدایی که بر اثر آن فرد فاقد هنجارهای قابل استناد برای رفتار خویش می گردد ؛ منجر به بروز آسیب های اجتماعی مانند : الکلیسم ، اعتیاد به مواد مخدر ، رشد روسپی گری ، افزایش خودکشی و دیگر ناهنجاری های اجتماعی می گردد .
یکی دیگر از آسیب های اجتماعی که در آسیب شناسی فرهنگ مورد مطالعه قرار می گیرد پدیده ضد فرهنگ است . ضد فرهنگ به خرده فرهنگی گفته می شود که ارزش ها ، هنجارها و شیوه زندگی آن اساساً با فرهنگ حاکم در تضاد می باشد . ضد فرهنگ ها به طور آشکار با فرهنگ مسلط مخالفت می کنند . یک فرهنگ برای تداوم خود نیاز به درجه ای از یک پارچگی و هم گرایی دارد . و چنانچه خرده فرهنگ ها و ضد فرهنگ ها بیش از حد رشد کنند ، باعث متلاشی شدن فرهنگ مسلط می شوند . منبع : استوار ، هدایت الله ، آسیب شناسی اجتماعی ، نشر آوای نور ، تهران ، ۱۳۹۳ .
بازدید: ۶۴