فرهنگ صحیح آپارتمان‌نشینی از منظر اسلام (قسمت 4)

فرهنگ صحیح آپارتمان‌نشینی از منظر اسلام ^{(قسمت 4)}

معضلات و آسیبهای آپارتمان‌نشینی از جمله مسایلی است که انسانهای زیادی را درگیر خودکرده و مشکلاتی را برای آنها پیش آورده است. از این‌رو باید از متون اسلامی برای حل آنها راهکارهایی عملیاتی ارائه کرد. به گفته آقای قرائتی اسلام نظرات فراوانی درباره مسکن دارد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: «انتخاب مکان»، «با چه پولی خانه بسازیم»، «مساحت خانه چقدر باشد»، «مقدار زیربنا چقدر باشد»، «دیوارکشی و اهمیت آن»، «جای دستشویی و حمام و اتاق‌خواب کجا باشد»، «سفیدکاری و گچ‌بری»، «ارتفاع سقف از زمین»، «تجملات خانه»، «خریدوفروش خانه»، «خانه‌سازی برای دیگران اعم از فرزندان و خویشان و در بیابان برای کاروانسراها و مسافرین»، «اجاره دادن خانه»، «اشراف داشتن بر منزل دیگران»، «ناودان خانه‌ها»، «دولت و خانه‌سازی»، «محکم سازی خانه»، «خانه مسؤولین مملکتی باید چگونه باشد»، «آپارتمان»، «امنیت در خانه و محدوده آن»، «محل نماز در خانه» و بالاخره «خانه ابدی».

ساختار شهری

مسجد محوری

مجتمعهای آپارتمان را با محوریت مساجد بسازیم طوری که دسترسی همه اعضای مجتمعهای آپارتمانی به مسجد به‌آسانی صورت بگیرد. مسجد کارکردهای فراوانی دارد که در صورت محوریت دادن به آن به آبادی خانه‌ها و پویایی مجتمعهای آپارتمانی کمک شایانی می‌شود.[17]

مسجد محوری می‌تواند نشاط، آرامش،[18] مهارت، سعادت، امید، وحدت، آگاهی، معنویت، کرامت، صمیمیت و مسؤولیت پذیری را بر محلات و مجتمعهای آپارتمانی حاکم سازد.

1- تداعی محله

مجتمعها را طوری بسازیم که محلات قدیمی را برای اعضای آن تداعی کند؛ تا صمیمیتها گسترش‌یافته، همکاریها بهتر صورت بگیرد. برای این کار می‌توان مسجد یا نمازخانه‌ای که تأمین‌کننده مسجد محوری نیز باشد، در یکی از طبقات در نظر گرفت. ایجاد کتابخانه، ورزشگاه، آموزشگاه و… در داخل مجتمعهای آپارتمانی نیز می‌تواند محله بودن مجتمعهای آپارتمانی را برای ساکنان تداعی کند.

2- دسترسی آسان به امکانات شهری

بسیاری از مشکلات آپارتمانها زمانی ظاهر می‌شود که آپارتمان‌نشینان مجبور برای استفاده از خدمات شهری به مناطق دیگر مراجعه کنند. مدرسه، ادارات، فروشگاهها و مراکز خرید، محل کار، کتابخانه، ورزشگاه، پارکهای بازی و مسایلی از این دست نوعاً دور از مجتمعهای آپارتمانی قرار دارند؛ درحالی‌که با توجه به تراکم جمعیت در مجتمعهای آپارتمانی این‌گونه امکانات باید نزدیک مجتمعها باشد. این کار باعث می‌شود ساکنین آپارتمان در حل مشکلات موجود همکاری کنند و با حضور بیشتر (به‌جای رفت‌وآمد بیشتر) از مشکلات فرهنگی مجتمع بکاهند. دیدارهای زیاد در این اماکن صمیمیتها را گسترش می‌دهد و بر محبتها می‌افزاید.

3- تدوین قانون برای ساختمان و ساختار شهری

نهادهای قانون‌گذار می‌توانند با تدوین قوانین، آیین‌نامه‌های اجرایی و پیوستهای فرهنگی آسیبهای اجتماعی، فرهنگی، تربیتی و دینی را کاهش دهند. تعیین حداقل متراژ، تعیین نقشه‌های اسلامی، محدودسازی برخی بناها از جمله آشپزخانه و سرویس بهداشتی به تبعیت از یک الگوی صحیح (بدون محدودسازی خلاقیتها و سلایق شخصی در کل نقشه)، تعیین محدوده تعداد طبقات و تعداد واحدهای هر طبقه، تعیین الگوی عملی پوشانندگی در ورودی واحد آپارتمان و… از جمله وظایف مهم نهادهای کلان نظام است.

در صورت عمل این نهادها به وظایف خود در مورد آپارتمان‌نشینی بسیاری از آسیبهای آن در کوتاه‌مدت و بلندمدت از بین می‌رود. با انجام این اقدامات می‌توانیم امیدوار باشیم که کارکردهای اصلی خانه که مورد تأکید آموزه‌های اسلامی است در واحدهای آپارتمانی نیز تداوم داشته باشد.

چیدمان داخلی

1- مبلمان

استفاده از مبل و صندلی امروزه در آپارتمانها شایع است. در واقع روی صندلی نشستن و غذا خوردن به‌عنوان یک فرهنگ در آپارتمان‌نشینی به رسمیت شناخته‌شده است. هرچند این فرهنگ وارداتی باعث می‌شود که آپارتمان‌نشینان بتوانند راحت از مهمان پذیرایی کنند؛ اما در آموزه‌های اخلاقی اسلام روی کرسی (اعم از صندلی و مبل) نشستن از اخلاق متکبران و سلاطین است. وقتی این مسأله به فرهنگ تبدیل شود، مشکلات اخلاقی بعدی را نیز به همراه خواهد داشت. در روایتی از ابن عباس نقل‌شده است: پیامبر (ص) بر روی زمین می‌نشست، روی زمین غذا می‌خورد، شیر گوسفندان را می‌دوشید و دعوت بردگان را برای خوردن نان جو اجابت می‌کرد. [19]

«بنابراین بهتر است آپارتمان‌نشینان خود را به نشستن روی زمین عادت دهند تا احساس زندگی و پذیرایی سرپایی را از خود دور کنند. روی زمین نشستن علاوه بر این‌که نشان از تواضع افراد دارد، حالت صمیمی بیشتری نیز بین افراد حاکم می‌کند».

باید به دو مطلب توجه کرد. اول این‌که استفاده از مبل و صندلی در ادارات و اماکن عمومی به دلیل موقت بودنشان با خانه که جای قرار و سکون و آرامش است، نباید مقایسه شود. دوم این‌که در آیاتی از قرآن کریم در وصف حالت بهشتیان آنها را تکیه داده به انواع زیبایی از مبلها توصیف کرده است که قابل‌تعمیم به این دنیا نیست؛ چراکه بهشتیان حالاتی دارند که از نظر اخلاقی در این دنیا نشانه تکبر است، ولی در آخرت پاداشی است که از سوی پروردگار عالمیان برای آنها در نظر گرفته‌شده است. البته ایجاد سکو در ورودی منازل جهت پوشیدن کفش، جوراب و شلوار مطلوبیت دارد؛ چراکه ایستاده پوشیدن این موارد در دین مبین اسلام و فقه اسلامی مکروه است.[20]

2- دکوراسیون

در روایات فراوانی بر زیبایی و سادگی خانه تأکید شده است. سادگی دکوراسیون روح انسان را از بسیاری از آشفتگیها رها می‌سازد، درحالی‌که شلوغی آن انسان را به آشفتگی فکری و روانی مبتلا می‌کند.

عدم استفاده از تصاویر ذی‌روح (انسان و حیوان)، عدم استفاده از طلا و جواهرات و تزیین دیوارها با رنگهای مناسبی مثل سفید و کرمی از سفارشات مؤکد روایات درباره محیط داخلی است. محیط آپارتمان در اغلب موارد کوچک و تنگ است؛ اگر جای تنگ و کوچک با تزیینات شلوغ شود، بر آسیب‌زایی‌اش افزوده می‌شود. می‌توان با رنگها مناسب و استفاده از آیینه‌های بزرگ مقداری از آسیب‌زایی این فضا را کاست.

البته باید در استفاده از آیینه‌های بزرگ به شاخصهای دیگری مثل حیا و عفت نیز توجه کرد و سعی کرد طوری آیینه‌ها تعبیه شوند که اعضای خانواده در دید غریبه‌ها نباشند.

وجود مبلمان بر شلوغی و تنگی خانه می‌افزاید و تختخواب، اگرچه فی‌نفسه نهی خاص و صریحی از روایات و آموزه‌های اسلامی بر آن نشده است ممکن است تأیید هم شده باشد، اما در محیط آپارتمانی چند آسیب مهم دارد؛ الف) به‌طور ویژه تختهای دونفره حیا گریزی را تشدید می‌کنند؛ چراکه بچه‌ها، غریبه‌ها و بیگانه‌ها به‌طور مرتب جای خواب پدر و مادر و زن و شوهر را می‌بینند. دیدن جای خواب یک زن و شوهر از یک‌سو حیای صورت آن دو را از بین می‌برد و از سوی دیگر بر بیننده نیز اثر روانی سوء برجای می‌گذارد.

این کار برای فرزندان بلوغ زودرس را به همراه دارد که اثرات منفی آن بر همه متخصصین روشن است؛ بنابراین در مقابل دید دیگران بودن رختخواب و تختخواب در آموزه‌های اسلامی نهی شده است. ب) فضای زیادی از یک یا دو اتاق را اشغال می‌کند و بخشی از خانه را از کار آیی ساقط می‌کند.

ج) خیلی از تختخوابها و تشکهای مورد استفاده در تختخوابها غیر استاندارد است، درحالی‌که روی پتو یا تشک پشمی بر روی زمین خوابیدن هم از لحاظ طبی مفید است و هم ضررهایی مثل کمردرد و… را ندارد. شهید پاک‌نژاد در مورد خوابیدن بر روی تختخوابهای فنردار می‌نویسد: «چه بسیار دررفتگیهای بین مهره که به علت خوابیدن بر آنها پیش‌آمده و شخص را به درد کمر یا سیاتیک مبتلا ساخته است». [21]- منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه

پی‌نوشت:

[17]. مسجد و سبک زندگی، 75 ـ 114.

[18]. تحلیل کارکردهای دین در جامعه سنتی و مدرن، 129.

[19]. وسائل الشیعه، کتاب العشره.

[20]. شاخصهای معماری و شهرسازی اسلامی، ص 73.

[21]. برای خواب بهتر.

ادامه دارد