فرهنگ صحیح آپارتمان‌نشینی از منظر اسلام (قسمت 3)

فرهنگ صحیح آپارتمان‌نشینی از منظر اسلام ^{(قسمت 3)}

 معضلات و آسیبهای آپارتمان‌نشینی از جمله مسایلی است که انسانهای زیادی را درگیر خودکرده و مشکلاتی را برای آنها پیش آورده است. از این‌رو باید از متون اسلامی برای حل آنها راهکارهایی عملیاتی ارائه کرد. به گفته آقای قرائتی اسلام نظرات فراوانی درباره مسکن دارد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: «انتخاب مکان»، «با چه پولی خانه بسازیم»، «مساحت خانه چقدر باشد»، «مقدار زیربنا چقدر باشد»، «دیوارکشی و اهمیت آن»، «جای دستشویی و حمام و اتاق‌خواب کجا باشد»، «سفیدکاری و گچ‌بری»، «ارتفاع سقف از زمین»، «تجملات خانه»، «خریدوفروش خانه»، «خانه‌سازی برای دیگران اعم از فرزندان و خویشان و در بیابان برای کاروانسراها و مسافرین»، «اجاره دادن خانه»، «اشراف داشتن بر منزل دیگران»، «ناودان خانه‌ها»، «دولت و خانه‌سازی»، «محکم سازی خانه»، «خانه مسؤولین مملکتی باید چگونه باشد»، «آپارتمان»، «امنیت در خانه و محدوده آن»، «محل نماز در خانه» و بالاخره «خانه ابدی».

 ویژگیهای فیزیکی خانه

1- وسعت خانه

وسعت خانه زمینه‌ساز اجرای برنامه‌های اسلام در جامعه است که برخی از آنها عبارت‌اند از [12]:

الف) امکان تحقق تفریح و شادابی با فراخ بودن منزل:

در روایت آمده است که «العیش السعه فی المنزل»، یعنی بستر تحقق عیش و شادی وسعت منزل است. در برخی روایات نیز بستر برترین لذتها که یک مسلمان به دنبال آن است، خانه فراخ معرفی‌شده است.

ب) راحتی مؤمن در خانه:

در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) آمده است که فراخ بودن منزل، راحتی را برای مؤمن به دنبال دارد. مؤمن در این دنیا به دنبال نوعی راحتی است تا بتواند در سایه امکانات آن به وظایف شرعی خود نسبت به اهل‌وعیال، آشنایان و همسایگانش در بهترین حالت عمل نموده، حقوق آنها را به نحو احسن و اکمل ادا نماید. از طرفی مؤمن باید خانه‌ای بسازد که در آن‌همه لوازم و اقتضائات زندگی به‌گونه‌ای فراهم گردد که کمترین آسیب به طبیعت و محیط پیرامونش وارد آید.

ج) ایجاد سعادت دنیوی با خانه وسیع:

یکی از ابعاد و بسترهای تحقق سعادت مطلوب اسلامی مسکن بزرگ و واسع است که در روایات به آن اشاره‌شده است.

د) پوشاندن بدیها و حفظ حریم خصوصی:

روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) درصدد بیان این امر مهم است که خانه باید مانع از دیده شدن حالات خصوصی انسان باشد؛ زیرا انسان در خلوت خود رفتارها و حالاتی دارد که آنها را در عرصه جامعه بروز نمی‌دهد و باید از دید مردم پوشیده بماند. پوشیدگی و مطابقت باعفت، مانند قرارگیری مستراح در مخفی‌ترین نقطه بنا و دور از دید بودن اتاقهای خواب و آشپزخانه، فقط با فراخ بودن مسکن قابل طراحی است و در ابعاد کوچک‌تر، شدنی نیست و فقط می‌توان از تبعات نامطلوب آنها کاست.

ه) سعادت اخروی با وسعت منزل:

امام علی (علیه‌السلام) در روایتی اشاره دارد بر این‌که اگر مؤمن در دنیا به دنبال آخرت خود باشد، باید خانه وسیع برای خود فراهم سازد تا در آن مهمانی داده، صله‌رحم بجا آورد و حقوق الهی و مردم را در آن خانه ادا نماید.

در دین مبین اسلام، علاوه بر سطح برای منزل مطلوب، ارتفاع حداقلی و حداکثری نیز مطرح می‌شود که هم نیازهای انسان از جمله آرامش، حفاظت از گرما، سرما و خطرات را برطرف کند و هم از حد معقول فراتر نرود. آموزه‌های اسلامی مرتفع ساختن سقف و دیوارها را نهی کرده و ارتفاع را تا هفت یا هشت ذراع [هر ذراع تقریباً 47 سانتیمتر] مجاز دانسته شده است. در برخی روایات آمده: اگر سقف بلندتر از هشت ذراع باشد، مَلَکی می‌گوید کجا می‌خواهی بروی‌ای فاسق.[13] در روایتی آمده اگر ارتفاع سقف از هفت ذراع بیشتر بود در قسمت بالای دیوار آیه‌الکرسی نوشته شود تا شیاطین در آن لانه نکنند.

البته امروزه آن‌چه در آپارتمانها نمود دارد، پایین بودن ارتفاع سقف است که هم از لحاظ ایمنی خطرناک است و هم باعث خفگیهای ناشی از گازگرفتگی و تنگی بیش‌ازپیش خانه می‌شود. فراخ بودن خانه فقط از حیث منظور افقی نیست؛ بلکه از حیث عمودی نیز باید فراخ بودن رعایت شود. پایین بودن ارتفاع از لحاظ بهداشتی نیز از دو جنبه آسیب وارد می‌کند: 1. تهویه هوا که در صورت پایین بودن سقف، به‌خوبی صورت نمی‌گیرد. 2. بهداشت روانی؛ خانه‌هایی که از لحاظ افقی و عمودی تنگ هستند، اضطراب زا است و اهالی را با استرس و اضطراب همراه می‌کند. حالا که گریزی از آپارتمان‌نشینی نیست، نباید کاری کرد که معضلات آن افزایش یابد. باید از برخی مزایا مثل قیمت پایین خانه چشم پوشید. خانه را هم از لحاظ سطح و هم از حیث ارتفاع باید وسیع طراحی کرد تا معضلات اجتماعی و آسیبهای روانی و معنوی را کاهش داد.

2- حیاط

در روایات اسلامی تأکید فراوانی بر وجود حیاط وسیع و فراخ شده است.[14] ایجاد باغ و کاشت درخت و پذیرایی از مهمانان نیاز به حیاط وسیع دارد. ایجاد سرویس بهداشتی در حیاط، رفت‌وآمد در حیاط برای فراهم کردن وسایل پذیرایی از مهمانان اهمیت فراوانی در آموزه‌های اسلامی دارد. بازیهای پر جنب‌وجوش کودکان و نیز خاک‌بازی نیازمند حیاطی نسبتاً وسیع است.

بنابراین در آپارتمان‌سازی باید به این مهم توجه ویژه شود. طراحان و معماران و به دنبال آنها مسؤولین شهرداری باید با تعبیه بالکنها و ایوانهای وسیع و قابلیت کاشت برخی گلها و گیاهان و نیز طراحی سرویس بهداشتی در بالکن را ایجاد کنند تا از مخاطرات آپارتمانها بکاهند.

3- تعداد طبقات

ساختن خانه چندطبقه مورد تأیید آموزه‌های اسلامی نیست.[15] اصل در خانه‌سازی یک طبقه بودن آن است، ولی به‌ضرورت می‌توان طبقه‌ای دیگر بر آن افزود تا نیازها تأمین شود. درصورتی‌که طبقه اول برای تأمین نیازهای اهل خانه کافی باشد و نیازها در سطح افقی تأمین شود، ساخت طبقات بیشتر نشانه تجملات و اشرافی گریهای مذموم خواهد بود. درصورتی‌که طبقه دوم برای رفع احتیاجات ساخته شد، در روایت واردشده که زنان را در طبقات بالا و جایی که برای جاهای دیگر اشراف دارد قرار ندهید. به نظر می‌رسد وجود خانه‌های مستقل روی‌هم مورد تأیید دین مبین اسلام نباشد و به‌طورکلی آپارتمان‌نشینی به شکل امروزی آن مورد تأیید آموزه‌های اسلامی نیست. معایب زیادی که برای آپارتمان در قسمت آسیبها ذکر شد همگی نشان از این دارد که آپارتمان‌نشینی نمی‌تواند مورد تأیید دین مبین اسلام باشد.

4- استفاده از عایقهای صوتی

یکی از مشکلات آپارتمانها، آزار و اذیتهای صوتی و نیز به خطر افتادن حریم شخصی از طریق انتقال صداها است. برای این کار بهتر است طراحان و معماران عایقهای صوتی مناسبی در دیوارها، سقفها و درهای واحدهای آپارتمانی تعبیه کنند تا هم کودکان آزادانه به بازی خود بپردازند و هم اعضای خانواده از به خطر افتاده حریم خصوصی خویش نگران نباشند.

5- تعداد اتاقها

تعداد اتاقها از دیدگاه اسلام باید به مقدار موردنیاز باشد؛ یعنی نه آن‌قدر کم باشد که اعضای خانواده در فشار و تنگنا قرار گیرند و نه آن‌قدر زیاد که اهالی خانه را برای نگهداری، نظافت و تعمیر آن به مشقت بیندازد. داشتن اتاق مجزا برای والدین و نیز جدا بودن اتاق فرزندان از والدین (نه برای فرزندی یک اتاق) مورد تأکید روایات است که تأمین آنها از لحاظ تربیتی آثار فراوانی دارد. تعیین اتاقی برای پذیرایی از مهمانان، تعیین نمازخانه یا جایی مخصوص نماز در خانه و مواردی از این ‌دست نیز در صورت توان مالی از مطلوبیتهای معماری اسلامی است. این امر می‌تواند در طراحی واحدها و مجتمعهای آپارتمانی موردتوجه قرار بگیرند. عده‌ای ایجاد اتاق اختصاصی برای هر یک از زن و مرد را از برخی روایات استنباط کرده‌اند. همچنان که در سیره عملی برخی ائمه (علیهم‌السلام) مثل امام باقر و امام حسین (علیهم‌السلام) دیده‌شده است؛ گویا آیات 33 و 34 سوره مبارکه احزاب نیز مؤید این مطلب است.[16] بنابراین خوب است در طراحی خانه، ضمن توجه به وسعت آن، اتاق مخصوصی برای هرکدام از زن و مرد خانه نیز تعبیه شود. منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه- ادامه دارد.

پی‌نوشت:

[12]. شاخصهای معماری و شهرسازی اسلامی، 47 ـ 89.

[13]. وسائل‏الشیعه، ج 5، ص 310.

[14]. قرائتی و مفاتیح الحیات: ص 174.

[15]. سایت عصر انتظار

[16]. شاخصهای معماری و شهرسازی اسلامی، 71.