فرهنگ آزادی

سرمقاله

فرهنگ آزادی

محمدرضا خسروی

ماریو بارگاس یوسا نویسنده شناخته شده آمریکای لاتین که ایرانیها با بسیاری از آثار او آشنا هستند، در مورد پدیده جهانی شدن نظر بسیار جالبی دارد که عیناً در دنباله همین مطلب نقل خواهم کرد، شاید در نگرش برخی افراد و حتی در نگاه روشنفکران جامعه بتواند تحولی ایجاد کند. این نویسنده برنده جایزه نوبل ادبیات، حرکت به سمت جهانی شدن را پیام‌آور آزادی بیشتر برای انسانها می‌داند. او می‌گوید دفاع از هویت فرهنگی ریشه در ترسی دارد که ملتها یا بیشتر دولتها از ابرفرهنگها یا ابرقدرتها در دل دارند یا شاید ناشی از ترسی باشد که از کم رنگ شدن سابقه‌های درخشان ملّی در اثر از میان رفتنِ مرزهای فکری و فرهنگی احساس می‌شود، اما طرف دیگر قضیه را نیز باید نگاه کرد، جهانی شدن همان نیست که مثلاً شکلهای سنّتی زندگی را محو می‌کند .

این هم هست که در حصار هویت فرهنگی اغلب حقوق فرد نادیده گرفته می‌شود و حالا برای توضیح بیشتر دفاع از اندیشه جهانی شدن و آسیبهای هویت فرهنگی، سخن را یکسره به یوسا وا می‌نهم تا در آن تأمل کنید، تأمل کردنی: «هویت فرهنگی مفهومی خطرناک است. از دیدگاه اجتماعی صرفاً مفهومی مشکوک و ساختگی است، اما از دیدگاه سیاسی، ارجمندترین دستاورد آدمی یعنی آزادی را تهدید می‌کند. من انکار نمی‌کنم که مردمی که زبانی مشترک دارند و در یک سرزمین به دنیا آمده‌اند و زندگی می‌کنند مشکلاتی یکسان دارند و مذهب و آداب و رسومشان یکی است، ویژگی‌های مشترکی هم دارند اما این مخرج مشترک هرگز نمی‌تواند ویژگی‌های تک‌تک ایشان را بیان کند و فقط آن صفات و خصایل منحصر به فرد را که مایه تمایز یک عضو گروه از سایر اعضا است، به مرتبه‌ای تحقیرآمیز و ثانوی تنزل می‌دهد. هویت جمعی افسانه‌ای ایدئولوژیکی و شالوده ناسیونالیسم است که در نظر بسیاری از انسان شناسان این مفهوم حتی در قدیمی ترین اجتماعات مصداق نمی‌یابد. اما جهانی شدن این امکان را سخاوتمندانه در دسترس همه شهروندان این سیّاره می‌گذارد تا از طریق کنش مبتنی بر اراده و اولویتها و انگیزه‌های واقعی خود هویت فرهنگی خویش را شکل بخشند.

امروز شهروندان همچون گذشته و در بسیاری از نقاط جهان ناچار نیستند هویتی را حرمت بگذارند که ایشان را در نوعی کار اجباری پای‌بند نگاه می‌دارد. هویتی که به واسطه زبان، ملت و آداب و رسوم به آنها تحمیل شده است.

از این دیدگاه، جهانی شدن را باید خوشامد گفت زیرا آفاق آزادی را به گونه‌ای نمایان وسعت می‌بخشد.»