پرسش: خانواده دختر به هنگام عقد و یا پیش از آن، مبلغی را به عنوان «شیربها» از داماد مطالبه می کنند تا جهیزیه دختر را از این طریق فراهم نمایند. حکم این کار در قانون چیست؟ ضمناً آیا خانواده دختر حق دارد پولی را که بابت شیربها گرفته، در کار دیگری هزینه کند؟

پاسخ: شیربها که به عنوان یک سنت در بعضی از مناطق ایران مرسوم است (و البته نه در کل ایران) در قوانین ما هیچ حکمی ندارد. یک تکلیف یا حق قانونی نیست تا بتوان شرایط آن را به لحاظ قانونی مورد بررسی قرار داد.
با این حال، اگر بخواهیم این سنت یا رسم را از همان زاویه و از منظر یک توافق یا قرارداد خصوصی ارزیابی کنیم، به نظر می رسد خانواده دختر حق نداشته باشد مبلغ شیربهایی که داماد به منظور تأمین جهیزیه دختر به آنها می دهد را صرف اموری غیر از این کار بکند، به نحوی که به کیفیت جهیزیه دختر مورد نظر لطمه بخورد. این نظر را براساس قواعد اخلاق و منطق می گوییم، وگرنه باز هم تأکید می‌کنیم که قانون درباره اصل شیربها حرفی نزده تا بتواند یا بخواهد درباره حواشی آن حکمی بدهد.
اجازه بدهید، چیزی را که در آن سوی قانون و در محیط جامعه، ذهن ها را به خود مشغول کرده با شما در میان بگذاریم. خانواده ای را در نظر بگیرید؛ شبی که برای دخترشان خواستگار می آید، چگونه از «شیربها» سخن می‌گویند؛ حتی اگر شیر خشک به دخترشان داده باشند و از شیر مادر خبری نبوده باشد، باز هم می گویند «این رسم خانوادگی ماست و نمی شود که این همه برای دخترمان زحمت بکشیم و همین طور خشک و خالی بفرستیم برود و…»!

همین خانواده اما، وقتی نوبت به پسرشان می رسد، طوری صحبت می کنند که گویی خانواده عروسِ آینده شان از نقطه ای دیگر از کره زمین آمده اند و از چیز عجیب و غریبی به نام «شیربها» سخن می‌گویند.

آنها با تعجب به خانواده دختر می گویند «این رسم و رسوم دیگر چیست! حالا دیگر در قرن بیست و یکم کسی از این حرفها نمی زند. بگذارید این جوانها با آرامش زندگی شان را شروع کنند و این قدر مانع تراشی نکنید.. ما پدر و مادرها نباید سخت‌گیری کنیم…»
حالا فرض کنیم با تمام این حرف و حدیثهای مادی، این دو کبوتر بدون اینکه وزنه ای به پایشان بسته شده باشد، سبکبال پرواز کردند و رفتند به‌سوی آشیانه؛ وقتی پسرشان درگیر جمع وجور کردن زندگی اش می شود و به طور طبیعی وقت کمتری برای خانواده‌اش می گذارد، جنجال دیگری به راه می افتد و حرف و حدیث هایی نظیر اینکه «این پسرِ ما هم بدجوری بی‌دست و پاست، ببین چه جوری تحت سلطه این دختر هست، بدون اجازه او آب نمی خورد و…»

در حالی که همین داستان برای دختر و دامادشان، حکم دیگری دارد «آره! پسر خوبی هست، حسابی به دخترم احترام می گذارد و وقتی دخترم حرفی می زند یا خواسته ای دارد، هرگز نه نمی گوید، خیلی مؤدب هست و…» راستی، با این همه تناقض در گفتار و کردار به کجا می‌رویم؟!
 مطالبه شیربها
پرسش: آیا شیربها قابل مطالبه است؟ اگر زنی بخواهد طلاق بگیرد، آیا شوهر می‌تواند شیربهایی را که به خانواده زن خود داده، پس بگیرد و از لحاظ قانون، این شیربها به چه کسی بعد از طلاق تعلق می گیرد؟
پاسخ: شیربها امریست عرفی و رژیم حقوقی مشخصی برایش نیست تا بتوان درباره جزییات آن، حکمی از دلِ قانون پیدا کرد. با این حال، به‌نظر می رسد وجهی که به این عنوان به خانواده دختر پرداخت می شود در بعضی موارد قابل استرداد نباشد، حتی هبه (بخشیدن). چون اگر پول باشد که عِوَض آن جهیزیه داده شده است و استرداد جهیزیه در زمان جدایی، الزاماً دلیلی برای استرداد آن مبلغ به عنوان شیربها نیست. اگر صلح کرده باشد، بلاعوض هم ارزیابی شود، باز هم موردی برای پس گرفتن آن نخواهد بود، چرا که طبق ماده757 قانون مدنی: «صلح بلاعوض نیز جایز است»
با این همه، برای یافتن راه‌حلی برای یک مسأله عرفی، تکیه بر همان عرف و توافق اولیه، راه‌گشاتر از استناد به قوانین نانوشته و رژیم حقوقی نامشخصی است که هیچ حکمی درباره یک اقدام عرفی ندارد.
البته مطابق نظر جمعی از قضات دادگاههای حقوقی تهران که در مورخه 15/10/67 اعلام و در «اندیشه های قضایی» منتشرشده: دعوی والدین زوجه دایر بر مطالبه وجه به‌عنوان شیربها علیه داماد، مادام که درخصوص آن شرط و تعهدی نشده باشد به علت فقدان موجب قانونی و شرعی مسموع نیست و اگر شوهر چیزی به عنوان شیربها برای ازدواج داده لیکن وصلت منظور صورت نگرفته و یا در صورت تحقق ازدواج بدون اراده و یا تقصیر او بهم خورده باشد با اتخاذ وحدت ملاک از ماده 1037 قانون مدنی می تواند از دادگاه شیربهای پرداختی را استردادکند.

منبع: کتاب مجموعه پرسش و پاسخ های حقوقی در امور خانواده 4