ضمان، نفی خیارات و جریمه دیرکرد؛ همه برای مستأجر

برخی ایرادهای قرارداد اجاره به شرط تملیک در سیستم بانکداری:

ضمان، نفی خیارات و جریمه دیرکرد؛ همه برای مستأجر

عنوان: عقد اجاره به‌شرط تملیک در بانکداری بدون ربا (ماهیت فقهی، چالشهای فقهی)

پدیدآور: محمود اکبری

مقطع تحصیلی: کارشناسی ارشد

استاد راهنما: حسینعلی سعدی

دانشگاه: دانشگاه امام صادق علیه‌السلام

تاریخ دفاع: 1395

چکیده

یکی از عقود بانکداری بدون ربا در بخش تخصیص منابع عقد اجاره به‌شرط تملیک است که از این طریق جایگزین اعطای تسهیلات به شیوه مرسوم در بانکهای ربوی می‌شود، این عقد با کاربرد وسیعی که دارد می‌تواند قسمت عمده‌ای از نیازهای موجود در واحدهای مختلف اقتصادی را مرتفع نماید. مسأله تحقیق این رساله، چالشهای وضع موجود قرارداد «اجاره به‌شرط تملیک» در بانکداری بدون ربا است و بعد از بررسی این چالشها، وضعیت مطلوب با ارائه راهکار فقهی ترسیم می‌شود. وضعیت موجود قرارداد اجاره به‌شرط تملیک در بانک، از لحاظ فقهی و حقوقی در “ماهیت” و “احکام و آثار آن” مورد بحث است، علاوه بر آن، قانون عملیات بانکی و متن قرارداد اجاره به‌شرط تملیک در بانک، نیز از لحاظ فقهی اشکالات و چالشهایی دارد. درباره ماهیت «اجاره به‌شرط تملیک»، اگرچه برخی می‌پندارند که عقد جدیدی است که با عقود معهود در ابواب فقه معاملاتی و حقوقی منطبق نیست ولی بر اساس تحقیق رساله حاضر، بایستی گفت ماهیت این عقد، همان اجاره است که در آن شرط تملیک لحاظ شده و به خاطر شرط تملیک ضمن عقد، احکام و آثار جداگانه دارد. بر اساس این تحقیق ماهیت این قرارداد، با چالشهایی همچون نقض قاعده العقود تابعه للقصود و صوری شدن، ابهام نوع شرط مندرج در قرارداد اجاره به‌شرط تملیک و مبهم بودن نوع شرط فعل تملیک، روبرو است. به این موارد در این رساله پاسخ داده می‌شود؛ اما متن قرارداد بانکی نیز علاوه بر بعضی از اشکالات فقهی (حکم فسخ و کیفیت انحلال قرارداد، ضمان مستأجر، اسقاط همه خیارات، جریمه دیرکرد و …)، با چالش عدم سازگاری باقاعده عدالت و اهداف شریعت (تعهدات یک‌طرفه مستأجر و مسؤولیت بی‌قیدوبند ایشان در برابر همه هزینه‌ها و دعاوی با سلب هرگونه حق اعتراض) و خلأ قانونی در برخی از موارد و احکام، مواجه است. ضمن این‌که وضعیت ظاهری این قرارداد، از حیث واضح بودن، نیز می‌تواند بهتر از آن‌چه هست باشد. به نظر می‌رسد با توجه به گسترش این‌ قرارداد‌ و خالی بودن منابع‌ فقهی‌ و تألیفات‌ حقوقی‌ حول این عقد، جای یک تحقیق مستقل فقهی بر اساس مبانی فقهی و اصول و قواعد شرعی در چالشهای قرارداد اجاره به‌شرط تملیک خالی بوده که تلاش در این رساله تحقیق و بررسی و پاسخ دادن به این موارد، در حد توان است.

کلیدواژگان: اجاره به‌شرط تملیک، قاعده العقود تابعه للقصود، بانکداری بدون ربا، شرط ضمن عقد، ضمان مستأجر، قاعده عدالت

منبع: سایت ایران داک