شهروندان، حقوق شهروندی و مشارکت (قسمت 1)

دسته: حقوق شهروندی , مطالب برگزیده
بدون دیدگاه
چهارشنبه - ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۶


شهروندان، حقوق شهروندی و مشارکت (قسمت 1)

دکتر فریدون وردی نژاد

شهروندی و جامعه مدنی دو مفهومی است که همواره با یکدیگر همراه بوده اند، در همین راستا بسیاری از اندیشمندان، جامعه مدرن را جامعه مدنی می دانند، زیرا مهم ترین ویژگی جامعه مدرن، پیوستگی تفکیک ناپذیر آیین شهروندی و مشارکتهای مدنی است و در مرکز سیاسی-جغرافیایی به نام شهر اتفاق می افتد. در حالی که حرکت مردم در روند روبه رشد حیات مدنی به سمت تکوین جامعه مدنی است، از مفهوم(town) به مفهوم(city) می رسیم.هابرماس جامعه مدنی را حوزه ای می داند که درآن تصمیم گیری ها از طریق فرآیندهای جمعی و مشارکت فعالانه شهروندان در شرایطی آزاد و برابر صورت می گیرد. بنابراین قهرمان اصلی جامعه مدنی، شهروندی است که مشارکت از جمله حقوق اساسی وی به شمار می رود.

تعاریف:

شهر:

یک پدیده طبیعی (مجموعه ای از مواد، ساختمان ها، خیابان ها و …) و انسانی( شامل ظرفیت تفکرات افراد، فرهنگ و الگوهای زندگی و…) است.

شهر ترکیبی از عناصر مادی(مدنیت) و غیر مادی(اخلاقی) است(کمیته فرهنگ شهری،1383، ص 2،3).

کلان شهر:

به گونه‌ای از شهرهای جدید اطلاق می‌شود که جمعیت متراکم و ثروت بسیاری را در خود متمرکز نموده و عموما به مثابه مرکز اصلی تصمیم‌گیری و تعیین برنامه‌ریزی‌های گوناگون اقتصادی، اجتماعی در یک منطقه بزرگ و یا در یک کشور عمل می‌نماید(نظام نامه). بسیاری از برنامه‌‌ریزی‌های شهری و مسکونی از آن رو با مشکل روبه‌رو می‌شوند که دست‌اندرکاران آنها درک روشنی از کارکردهای اجتماعی شهر ندارند آنها تلاش می‌کند این کارکردها را صرفا با انداختن نگاهی سطحی به فعالیت‌ها و نیازهای موجود در صحنه شهرهای معاصر درک کنند در واقع پرسش این است که شهر را به مثابه یک نهاد اجتماعی چگونه باید تبین کرد؟ ابزار فیزیکی اساسی برای وجود شهر عبارتند از یک کالبد ثابت، مساکن پایدار، تاسیسات دائم برای گردآوردن، تبادل و ذخیره‌سازی و ابزار اجتماعی اساسی عبارتند از تقسیم‌ اجتماعی کارگر نه فقط زندگی اقتصادی بلکه فرایندهای فرهنگی را نیز تضمین می‌کند بنابراین شهر در معنای کامل آن عبارت است از یک گستره جغرافیایی، یک سازمان اقتصادی، یک فرایند صنعتی، صحنه‌ای برای کنش اجتماعی و نهادی زیباشناختی از وحدت جمعی.

شهروندی:

سطح برقراری ارتباط با نهادهای جامعه و توانایی تحلیل مسایل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی همراه با مراقبت از محیط زندگی خود می باشد(Richards, 2004, 8). مانند: دانستن اسامی مدیران شهری، پذیرش مسئولیت های اجتماعی و … شهروندی یکی از نقش های اجتماعی اصلی افراد در جامعه مدرن است.

نکات مشترک مورد تاکید در گفتمان های شهروندی به شرح ذیل است:

حقوق، وظایف و تکالیف شهروندی

مسئولیت شهروندی

مشارکت شهروندی

برابرسازی شهروندی

حمایت و ضمانت دولت برای تحقق شهروندی

نهادی شدن شهروندی(نجاتی حسینی1380).

شهروندی فعال:

شهروند فعال فردی است مشارکت جو که سرنوشت حیات شهر و محیطی که در آن زندگی می کند برای او در سلسله مراتب ارزشی جایگاه والایی داشته و او تلاش می کند تا با مشارکت فعال و داوطلبانه خود چنین سرنوشتی را بیشتر به سعادت و خوشبختی نزدیک کند(قاسمی، 1386).

حقوق شهروندی:

به نظر مارشال، شهروندی پایگاهی است که به تمامی افرادی که عضو تمام عیار اجتماع هستند داده شده است. این افراد همگی دارای جایگاه برابر و حقوق، وظایف و تکالیف متناسب با این پایگاه هستند(Friedmann, 2002).

رویکردهای مختلف به حقوق شهروندی

– در تئوری های جدید، حقوق شهروندی مفهوم عام و گسترده ای یافته است و شامل هر اقدام و عملی می‌گردد که سبب اعتلا و آرامش روحی و جسمی اشخاص شود. بنابر این حقوق شهروندی بخشی از حقوق(Right) گسترده و ریشه داری است که به نام حقوق بشر شناخته می شود.

– حقوق شهروندی مدرن جدای از حقوق بشر به شمار می آید. این استقلال بدین مفهوم است که باید با دید و نگاهی خاص این علم را تعریف و تشریح کرد زیرا کارکردهای آن متفاوت از حقوق بشر است. حقوق شهروندی، به روابط شهرنشینان با همدیگر و رابطه ایشان با ارگانهای دولتی دلالت دارد و از این لحاظ باید آن را تفسیر خاصی از “حقوق شهروندی” به مفهوم عام به شمار آورد.

– حقوق شهروندی رابطه دولت و شهروندان را مشخص می کند. حقوق شهروندی مورد نظر ما همان قواعدی است که مرتبط با شهرداری(دولت) می باشد. پس حقوق شهروندی درظرفیت مشارکت مردم اثر دارد. بنابراین قطعاً آگاهی از آن نیز بر میزان مشارکت اثرگذار است. (علیرضا علوی1379 )

در بارزترین تعاریف شهروندی، لغت نامه تفکر اجتماعی قرن بیستم، در باب شهروندی چنین آمده است: « نخست این که شهروندی رسمی است که در تمامی جهان، کم و بیش به معنای عضو کشوری بودن یا عضویت داشتن در محدوده دولتی ملی معنا می‌شود، دوم این که شهروندی بنیاد و جوهری است که بر پایه داشتن مجموعه‌ای از حقوق مدنی، سیاسی و به ویژه حقوق اجتماعی تعریف می‌شود.»(نظام نامه)

– حقوق شهروندی از دیدگاه حقوقی «Rule»:

قانون؛ تبلور حق است. گسترش زمینه های فرهنگی احترام به قانون، گامی در گسترش حقوق شهروندی می باشد تا شهروندان بیاموزند و اعتقاد پیدا کنند که قانون فی نفسه مقوله ای مقدس و محترم است زیرا ضامن حقوق آنها است و تامین کننده مصالح عمومی. تساوی مردم در مقابل قانون بد، بهتر از نبودن قانون یا اجرای غلط قانون خوب است (وکیلیان،1382). قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی. مصوب 15/2/1383 مشتمل بر 15 بند، نمونه بارز این دیدگاه است. مخاطب آن قوه قضاییه، محاکم عمومی، انقلاب و نظامی و دادسراها است و جهت رعایت حقوق انسانی متهمان و محکومین نگاشته شده است.

حقوق شهروندی در بعد بین المللی

الف) “منشور مردم (Peoples Charter, 2001) – این منشور در سال 2001 بر مبنای یکی از معتبرترین اسناد حقوقی انگلستان (منشور کبیر Charter Magna) نگاشته شده است. بر اساس منشور کبیر یک مقام سلطنتی انگلیس برای اولین بار، حقوقی را به مردم انگلستان إعطا نموده است. این سند به مثابه یکی از نخستین اسناد حقوق شهروندی در دوران جدید قابل شناسایی است. این بازنویسی به دلیل توجه بشریت به حقوق بنیادین خویش صورت گرفت تا تاکیدی بر این سند و نیز تعهدی دوباره جهت تحقق این حقوق باشد.

ب) “اعلامیه حقوق بشر و شهروندی فرانسه” (Declaration of the Rights of Man, 1789) – این اعلامیه در سال 1979 پس از انقلاب کبیر (که از بزرگترین تلاشهای جامعه اروپایی جهت رسیدن به آزادی بود)، در صحن مجمع عمومی فرانسه تصویب شد؛ بنابراین، این سند به مثابه مادر بسیاری از اعلامیه های حقوق شهروندان می باشد.

ج) “منشور کانادایی حقوق و آزادی ها” (Canadian Charter of Rights and Freedoms, 1982) – این منشور در سال 1982 نگاشته شده است و دیدگاه مردمان آمریکای شمالی را نسبت به حقوق شهروندی بیان می دارد.

د) “منشورآفریقایی حقوق مردمان و بشریت” (African (Banjul) Charter on Human and Peoples Rights) – این منشور حاصل یک گردهمایی رسمی در سال 1981 است و دیدگاههای بسیاری را در بر دارد و ضمانت اجرایی آن قانوناً، مورد تاکید قرار گرفته است.

ه) “منشور شهروندان شهر شیبویای ژاپن” (Shibuyan Citizen’s Charter, 1997) – این منشور کاملا اختصاص به یک شهر نوین دارد و با دیدی جامع و آینده نگر در سال 1997 نگاشته شده است و اشارات ظریفی را از دیدگاه های آسیایی در بر دارد.

و) “منشور اروپایی حقوق” (Europeann Charter of Rights,2000) – این منشور در سال 2000 با توجه به تحقق اروپای واحد و تبلور این آرزوی دیرینه در قالب پارلمان اروپا، نگاشته شده و از جامعیت قابل توجهی برخوردار است.

ز) “منشور جهانی حقوق شهری”(Worldn Charter on the Right to the City, 2004)- این منشور در مباحثه جهانی شهری 2004 بارسلونا، و مباحثه اجتماعی قاره آمریکا که در سال 2004 در کیوتو برگزار گردید، نگارش یافته است و عمدتا به بحث از شهر و شهرنشینی و حقوق ساکنین شهرها می پردازد. با توجه به جامعیت این منشور، اسناد دیگری از روی آن نگارش یافته­اند؛ نظیر منشور رهبران سازمانهای آسیا (LOCOA) که در سال 2005 در فیلیپین منتشر شده است.

منشور شهروندان شهر شیبویا (Shibuya Citizen’s Charter, 1997):

1 ساختن شهری با برنامه‌های رفاهی و مستعد مشارکت و مساعدت همه شهروندان

2 ترسیم، هدایت و توسعه ادراکات بشری و فعالیت‌های خلاق و نشاط‌انگیز

3 ساختن شهری پوشیده از طبیعت سبز و حامی محیط زیست، برای نسل‌های آینده

4 ساختن شهری که در دنیا با هویت مستقل از توکیو شناخته شود

5 ساختن شهری امن و ایمن که هر کس بتواند یک زندگی سالم و شاد را در آن استمرار بخشد.

منشور جهانی حقوق شهری (World Charter on the Right to the city)

هرگونه تبعیض جنسی،‏ سنی‏، قومی‏، نژادی‏، سیاسی، مذهبی، درآمدی و عقیدتی نفی می‌شود

همه کسانی که دائماً در شهر زندگی می‌کنند و یا به شهر در رفت و آمد هستند شهروند شمرده می‌شوند

شهر به صورت دموکراتیک اداره می‌شود

بهره‌برداری اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی از فضاهای عمومی و اختصاصی شهر مختص شهروندان است‎‎‎‏‏؛ بنابراین همه شهروندان حق دارند در مالکیت قلمرو شهری مشارکت داشته باشند و اعمال حاکمیت نمایند

همه شهروندان حق دارند از شرایط لازم برای پیشرفت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی برخوردار گردند.

هرگونه تبعیض میان ساکنان دائمی شهر و افراد دیگری که به صورت موقت در آن رفت و آمد دارند‏‎، نفی می‌شود

حمایت‌های خاص از گروه‌ها و افراد آسیب‌پذیر، مانند فقرا، بیماران و افراد در معرض خطر، قربانیان خشونت، مهاجران، پناهندگان، افراد مسن، زنان و کودکان اولویت دارد.

عوامل بخش خصوصی نیز باید تضمین نمایند که به تعهدات اجتماعی پایبندند.

توسعه شهر باید به طور متعادل و بدون اخلال در روند حفاظت از میراث هنری، تاریخی، فرهنگی و زیست محیطی شهر انجام شود.

شهروندان حق دارند در تدوین بودجه شهری واتخاذ تصمیم درباره توزیع منابع عمومی مشارکت نمایند.

مدیریت شهری باید به صورت شفاف انجام پذیرد.

همه شهروندان حق دارند از اطلاعات به روز، صحیح، دقیق، و کافی درباره نحوه اداره شهر برخوردار باشند؛ از این رو توسعه رویه‌ها و سیستم‌های اطلاعاتی الکترونیکی جهت سهولت در دسترسی به اطلاعات ضرورت دارد.

حق برخورداری آزادی و کرامت جسمی و روحی انسان باید محترم شمرده شود.

حق داشتن اجتماعات،‌انجمن‌ها، بیان عقیده و استفاده دموکراتیک از فضاهای عمومی شهری باید محترم شمرده شود.

همه شهروندان از حق مشارکت سیاسی برخوردارند.

همه شهروندان حق دارند از سیستم دادرسی عادلانه برخودار باشند. توسعه سیستم‌های دفاعی قانونی رایگان برای شهروندان فقیر ضرورت دارد.

همه شهروندان حق دارند از امنیت اجتماعی و همزیستی برپایه آرامش، مسئولیت مشترک و تنوع فرهنگی برخودار باشند.

برخورداری از خدمات عمومی شهری و خانگی (و حمایت از آنها)، ذخایر آب آشامیدنی سالم، نیروی برق، روشنایی، سوخت، بیمارستان‌های بهداشتی، مدارس، سیستم دفع بهداشتی زباله، تسهیلات فاضلاب و ارتباط از راه دور، حق همه شهروندان است. ارائه این گونه خدمات حتی اگر قبلا به صورت خصوصی بوده است, باید در قالب خدمات عمومی باشد.

برخورداری از سیستم حمل و نقل عمومی کافی، با هزینه مناسب و قابل دسترسی برای همه شهروندان و از حیث برنامه‌ریزی زمانی قابل اعتماد، ترافیک بدون آلودگی هوا و متناسب با تنوع نیازهای زیست محیطی و اجتماعی (مانند جنسیت و سن) و وضعیت معلولین، حق همه شهروندان است.

برخورداری از محل سکونت و سرپناه امن و داشتن خانه‌ای متناسب با درآمدهای شهر و مشخصه‌ها فرهنگی آن حق همه شهروندان است (پس هیچ کس حتی فقیرترین افراد جامعه نباید بی‌خانمان بمانند).

برخورداری از تسهیلات آموزشی بدون تبعیض، حق همه شهروندان است.

برخورداری از اشتغال بدون تبعیض و ارتقای سطح کار، حق همه شهروندان است. کار کودکان ممنوع است و زنان باید به کار مناسب و درآمد عادلانه و قابل ارتقاء، دسترسی داشته باشند. هچنین باید برای گروه‌های آسیب‌پذیر و معلول نیز محیط کار مناسب تدارک دیده شود.

برخورداری از فضای مناسب و سالم، برای فعالیت‌های فرهنگی و ورزشی و صرف اوقات فراغت، حق همه شهروندان است. برخورداری از سلامتی فیزیکی و روانی و دسترسی به خدمات عمومی بهداشتی جهت پیشگیری از بیماری‌ها، حق همه شهروندان است.

برخورداری از محیط زیست سالم حق همه شهروندان است.

حفاظت از میراث هنری، فرهنگی، معماری و طبیعی حق همه شهروندان است.

ایجاد شاخص‌هایی برای اجرای حقوق شهری از جمله تمهید همکاری همه شهروندان و سازمان‌های جامعه مدنی و ایجاد التزام قانونی جهت استفاده از حداکثر منابع شهری جهت اجرای این حقوق (آموزش اصول این حقوق در مدارس و دانشگاه‌ها و از طریق وسایل ارتباط جمعی و رسانه‌ها)، ارزشیابی مداوم درجه رعایت این حقوق در شهر، و ایجاد سیستم پایش و کنترل اجرای رویه‌ها و سیاست مالی توسعه شهری حق همه شهروندان است.

کلیه اعمال کمیسیون‌های مسئول، اداره‌ها و سازمان‌های قضایی، یا تلاش‌های اجتماعی در جهت ایجاد مانع برای عملی شدن این منشور، یا مسدود ساختن راه مشارکت افراد و گروه‌ها در مدیریت شهر و تصمیمات مرتبط با زندگی در شهر، ناقض حقوق شهروندی تلقی می‌شود. سازمان‌های اجتماعی، حکومت‌های محلی، و سازمان‌های بین‌المللی، قانوناً متعهد به اجرای این منشورند. در راستای بررسی حقوق شهروندی و تکالیف شهروندان، پژوهشی باعنوان ذیل انجام داده است:

” بررسی بحران همنوایی مسیر تجدد در ساختار فیزیکی شهر و توسعه فرهنگ شهروندی در تهران ”

یافته های پیمایش:

فرهنگ شهروندی در تهران از سیر توسعه مصنوعات شهری عقب مانده و با تغییرات شاخص های نوگرایی، توسعه متناسب با آن در فضای فرهنگی تهران اتفاق نیفتاده است. بنابراین رشد تجدد در ساختار فیزیکی تهران با فرهنگ شهروندی در این شهر همراستا نبوده است.

فرهنگ شهروندی در زمینه های حقوق شهروندی در 40 سال اخیر پیشرفت لازم را همراستا با توسعه کالبدی تهران نداشته است و وضعیت حقوق مدنی و حقوق اجتماعی شهرنشینان نامناسب می باشد.

فرهنگ شهروندی در زمینه تکالیف شهروندان همگام با توسعه فیزیکی شهر رشد نداشته است و شهروندان کلان شهر تهران در زمینه قانون مداری و مشارکت اجتماعی به میزان لازم مساعدت ندارند. ولی مشارکت مدنی نسبت به 40 سال قبل افزایش داشته و شهروندان تهرانی در این زمینه به تکالیف خود عمل می کنند.

با عنایت به این که در صورت روشن بودن حقوق و وظایف شهروندان، تکامل فرهنگ شهرنشینی اجتناب ناپذیر خواهد بود. گزاره های مورد تاکید در پرسش نامه این تحقیق به شرح زیر و با استفاده از شاخص های کیفیت زندگی بنیاد مرسر و 7 منشور بین الملی حقوق شهروندی استخراج شده است:

الف)حقوق شهروندی

1-حقوق مدنی: آزادی انتخاب شهروندان (ماده 3 منشور کانادا)؛ آزادی بیان (منشور اروپایی فصل2ماده 10/منشور فرانسه ماده10)؛ انعکاس نظرات واقعی مردم در وسایل ارتباط جمعی (فصل2 ماده 12 منشور اروپایی)؛ عدم تبعیض سنی، جنسی، قومی، مذهبی و درآمدی (فصل3 ماده 12 منشور اروپایی)؛ حق استفاده دموکراتیک از فضای شهری (ماده 8 منشور جهانی و ماده 12 فصل 2 منشور اروپا)؛ دسترسی شهروندان به مسئولین شهری (ماده 2 منشور جهانی)؛ نظارت بر عملکرد مدیران (معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری. آبان 1386)؛ دسترسی شهروندان به اطلاعات مدیریت شهری (ماده 6 منشور جهانی)

2-حقوق اجتماعی: عدالت اجتماعی( ماده 15 منشور فرانسه)؛ امنیت جسمی و روانی برای همه شهروندان در سطح شهر( منشورشهر شیبویا و منشور آفریقایی ماده16)؛ سیستم های دادرسی عادلانه و دفاع کم هزینه برای همه اقشار (ماده 10منشور جهانی و 10تا14منشور کانادا)؛ آسایش خاطر و عدم اضطراب و نگرانی و

خشونت در سطح شهر (معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری. آبان 1386)؛ بستر رشد فرد توسط جامعه (ماده 2 منشور شهر شیبویا)؛ راحتی رفت و آمد در سطح شهر و توجه به حمل ونقل عمومی (منشور جهانی)؛کاهش پدیده های ضد اجتماعی و تخریب اموال عمومی (معاونت امور اجتماعی و فرهنگی

آبان 1386)؛ کاهش بیماری های اجتماعی از جمله اعتیاد (معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری. آبان 1386)؛ کاهش آسیب های اجتماعی از جمله متکدیان، کودک آزاری، آسیب های جنسی علیه زنان و فساد اجتماعی (فصل 3 ماده 24 منشور اروپایی)؛ کاهش زباله، ساختمانی و جانوران موزی در سطح شهر (بروشور جهانی)؛ برخورداری از خدمات عمومی شهری و خانگی ازجمله ذخایر آب آشامیدنی سالم، نیروی برق، روشنایی و سوخت (شاخص های کیفیت زندگی، منشور مردم ماده 3، منشور جهانی ماده 12)؛ برخورداری از بیمارستان و خدمات پزشکی و مدرسه استاندارد و تسهیلات آموزشی بدون تبعیض (شاخص های کیفیت زندگی بنیاد Mercer، ماده 15 منشور اروپایی، ماده 12 و 15 منشور جهان)؛ کاهش آلودگی هوا، آب، ترافیک و آلودگی های صوتی (شاخص های کیفیت زندگی)؛ میزان فضای سبز موجود در مقابل نیازهای شهر (شاخص کیفیت زندگی)؛ برخورداری از اشتغال مناسب و فضای سالم کاری (ماده 16و17منشور جهانی فصل2ماده6)؛ سطح ایمنی شهر (شاخص های کیفیت زندگی)؛ جمع آوری و حمل بهداشتی و سریع مواد زائد شهری سریع و بهداشتی آنها )ماده 12( منشور شهری، شاخص کیفیت زندگی)؛ تسهیلات اوقات فراغت فرهنگی و مذهبی تسهیلات ورزشی (شاخص های کیفیت زندگی)؛ بهره برداری مشارکتی از فضاهای عمومی شهری (ماده 2 منشور شهری)؛ حمایت از گروهها و افراد آسیب پذیر مانند فقرا، بیماران، کودکان، معلولین و سالمندان (ماده 2 منشور شهری، فصل 4 ماده 36 منشور اروپایی)

ب)تکالیف شهروندی:

1-قانون مداری: عمل و احترام به قانون؛ عمل و احترام به قانون؛ مشارکت مردم در ترغیب یکدیگر به قانون (ماده 29 منشور آفریقایی)

2- مشارکت مدنی: مشارکت در تصمیم گیری های عمومی

3-مشارکت اجتماعی: حفظ سلامت اخلاقی جامعه و احترام به بنیان خانواده (ماده18منشور آفریقایی)؛

احترام به حقوق یکدیگر در جامعه (ماده 27 و 28 منشور آفریقایی)؛ احترام به تنوع فرهنگی (فصل 3ماده 22 منشور اروپایی، بخش 3 منشور جهانی) عدم ایجاد زحمت برای همسایگان

ادامه دارد – منبع: مدیر یار

 


نوشته شده توسط:صادق کاخکی - 11476 مطلب
پرینت اشتراک گذاری در فیسبوک اشتراک گذاری در توییتر اشتراک گذاری در گوگل پلاس
بازدید: ۱۹۶
برچسب ها:
دیدگاه ها

تصویر امنیتی را وارد کنید *