شما هم می‌توانید خوش‌اخلاق شوید!
شما هم می‌توانید خوش‌اخلاق شوید!
شما هم می‌توانید خوش‌اخلاق شوید!
خوش‌اخلاق به کسی گفته می‌شود که با گشاده‌رویی، زبانی ملایم و برخوردی شاد و محبت‌آمیز با مردم روبرو می‌شود و در هر شرایطی این توانایی را دارد که با خوش‌رویی برخورد کند.
حسن خلق
خلق یک حالت روحی است که آدمی را در رفتار و کردار به حسن سلوک با مردم وادار می‌سازد. ازجمله آرزوهایی که هر خردمند دوراندیش برای دست یافتن به آن بدون وقفه می‌کوشد این است که دارای شخصیت جذاب، ارجمند، دوست‌داشتنی و گرامی در میان مردم باشد و این آرزو، درست همانند به دست آوردن علم، شجاعت و دیگر عادات پسندیده، یک آرزوی بسیار ارزشمند و هدفی بس والا به شمار می‌آید که تنها برای صاحبان فضل و شایستگیهای ویژه قابل‌دسترسی است. آنچه یادآور شدیم، تنها زمانی موجب رفعت منزلت و شأن انسان می‌شود که قرین حسن خلق باشد و در آیینه جمال و درخشش خیره‌کننده آن بتابد، وگرنه ارزش واقعی خود را از دست خواهد داد و به یک چهره ملالت‌آور مبدل خواهد شد. به همین دلیل است که حسن خلق، ملاک ارزشها، رشته پیوند آنها، معیار شایستگی کسب مجد و عظمت و نیل به محبت و عزت به شمار می‌آید.
دین اسلام همواره پیروان خود را به حُسن خلق و نرم‌خویی و ملایمت در گفتار و رفتار فراخوانده و از درشتی و تندخویی بازداشته است؛ چون این آموزه یکی از مهم‌ترین عوامل قدرت، موفقیت و پیروزی انسان در زندگی است. چنانچه همین، عامل موفقیت پیامبران الهی به‌ویژه پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله) در جذب قلوب انسانها و گسترش دین بوده است.
حسن خلق در روایات
دست دادن همراه با صمیمیت و احترام، اولین راه موثّر ارتباطى، به‌منظور تمرین خوش‌اخلاق بودن و جلب محبت دیگران است
خاندان عصمت و طهارت (علیهم‌السلام) از خلق کریم به تکریم یاد می‌نمایند و زیور یافتگان به آن را به‌طور اعجاب‌انگیزی می‌ستایند و با شیوه‌های گوناگون تشویقی به آن ترغیب می‌کنند. پیامبر بزرگوار اسلام (صلی‌الله علیه و آله) فرمود: برترین شما کسا نی‌اند که اخلاقشان نیکوتر، مهمان‌نواز، انس‌گیر، انس پذیر و سهل‌الوصول‌تر باشند.
امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید: کامل‌ترین مؤمنین ازنظر ایمان، نیک خلق‌ترین آنان است.
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «انسان مؤمن پس از فرایض، با هیچ دستاویزی محبوب‌تر از خوی نیک، به محضر خداوند بار نمی‌یابد» و نیز آن حضرت فرمود: خداوند به بنده‌اش، به خاطر حسن خلق، به‌اندازه رزمنده راه خدا که دائماً در جبهه حضور دارد، ثواب می‌دهد.
پیامبر بزرگوار اسلام (صلی‌الله علیه و آله) فرمود: انسان دارای خوی نیک همانند روزه‌دار شب‌زنده‌دار پاداش دارد.
راه‌کارهای تحصیل خوش‌اخلاقی در زندگی
نکته‌ای که پیش از پرداختن به این راه‌کارها لازم است گفته شود، این است که عامل زیربنایی برای خوش رفتاری، عوامل شخصیتی است؛ زیرا تنها چیزی که اثری عمیق بر روابط ما با دیگران می‌گذارد، همین عوامل است. عوامل رفتاری بدون داشتن پشتوانه شخصیتی، فقط تأثیر موقّتی دارند.
بعضى از مردم به‌طور طبیعى خوش‌اخلاق و خوش‌برخوردند و این‌یکی از مواهب الهى است که نصیب هر کس نشده است. باید خدا را با تمام وجودش شکر گویند، ولى گروهى چنین نیستند، اما می‌توانند با تمرین و ممارست و به کار بستن اصولی دقیق، حسن خلق و خوش‌اخلاقی را در وجود خود زنده کنند و چنان در عمق جانشان نفوذ کند که طبیعت ثانویه شود. (الأخلاق فى القرآن، ج 3، ص 123)
دراین جا برخی از راه‌کارهای تحصیل خوش‌اخلاقی و مبارزه با بداخلاقى و علاج آن که در کتابهای اخلاقی آمده، بیان می‌شود:
1. توجه به ارزش و آثار معنوی و مادی خوش‌اخلاقی و آثار نیک آن و همچنین زشتى بداخلاقى و آثار بد آن؛ براى این منظور بهترین راه، مطالعه آیات و روایاتی است که درزمینهٔ خوش‌اخلاقی و بداخلاقی واردشده است. (جامع السعادات، ج 1، ص 343? 344؛ الأخلاق فى القرآن، ج 3، ص 123)
2. تمرین و ممارست؛ (المحجه البیضاء فى تهذیب الإحیاء، ج 5، ص 103? 104) یعنی تمرین عملى خوش‌اخلاقی هنگام برخورد با دیگران. تمرین یکى از عوامل رشد و پرورش صفات اخلاقى است. براى انجام رفتار و کردار پسندیده‌ای همچون خوش‌اخلاقی و خوش‌رویی، باید تمرین کرد تا به آن عادت نمود. حضرت امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «نفست را به انجام اعمال پسندیده عادت ده» (لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ 1 محقق و مصحح: حسنی بیرجندی، حسین، ص 341) تمرین و تکرار نسبت به یک خصلت زیبا یا زشت، آن را به‌صورت عادت یا طبیعت دوّم انسان درمی‌آورد؛ امام على (علیه‌السلام) فرمود: «عادت، طبیعت دوم است» (تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و درر الکلم، ص 43) وقتى چیزى به‌صورت عادت درآمد، به‌تدریج اعضا و جوارح انسان را کنترل کرده، بر وجود او مسلط می‌شود؛ به فرموده امیرمومنان علی (علیه‌السلام): «عادت بر هر انسانى حکومت می‌کند» (عیون الحکم و المواعظ 1 ص 403)
حتّى وقتى کسی عمیقاً غمگین و ناراحت است، سعی کند خود را شاد نشان دهد و تبسّم نماید. چنان‌که امام على (علیه‌السلام) در توصیف مؤمن می‌فرماید: «شادى مؤمن در چهره او و اندوه وى در دلش پنهان است» (عیون الحکم و المواعظ 1 ص 226)
هر کس قادر است در مدتی با یک تصمیم قوى و عزم جزم با رعایت اصل تدریج، به تمرین عملى دراین زمینه بپردازد و دراین مدت بارویی گشاده، لبى خندان و رابطه‌ای صمیمى برخورد نماید، نرم و زیبا سخن بگوید که قطعاً نتایج خوبى خواهد گرفت. یکی از مهم‌ترین کارهایی که دراین زمینه باید تمرین کرد سلام و احوال‌پرسی توأم با تبسم، دست دادن همراه با صمیمیت و احترام، اولین راه موثّر ارتباطى، به‌منظور تمرین خوش‌اخلاق بودن و جلب محبت دیگران است. چنان چه در آموزه‌های دین اسلام، نسبت به سلام کردن، مصافحه، احترام و محبت، سفارش و اهتمام فراوان شده است.
3. مطالعه احوال انسانهای خوش‌اخلاق و بداخلاق؛ در جامعه افراد خوش‌اخلاق و بداخلاق فراوان‌اند. باکمی دقت در احوال دیگران خواهیم دید که افراد خوش‌اخلاق در زندگی و روابط خود موفّق تر و شادترند، سالم‌تر زندگی می‌کنند و بیشتر مورداحترام مردم هستند؛ و در مقابل؛ افراد بداخلاق منزوی و دارای شخصیتی شکننده‌تر هستند و از زندگی خود جز رنج و زحمت نصیبی ندارند.
4. پرورش عواطف انسانی: یکى از ابعاد مهم وجودى انسان عواطف طبیعى، انسانى وایمانی او است. دوست داشتن دیگران و ایجاد رابطه عاطفى با سایر انسانها قابل رشد و تربیت است. انسانهای مهربان شاخص‌ترین و دوست‌داشتنی‌ترین افراد جامعه هستند. قسمت بزرگى از لذت و شادى زندگى از طریق ایجاد ارتباط عاطفى با دیگران تأمین می‌شود. باید توجه نمود که این شادى و لذت از طریق خوش‌اخلاقی؛ یعنى ایجاد رابطه عاطفى مثبت، محبت کردن و دوست داشتن دیگران به دست می‌آید و بداخلاقی که درواقع همان رابطه عاطفى منفى است، موجب کدورت و عذاب زندگى خواهد بود و دیگران را از گرداگرد انسان می‌پراکند.
حتّى وقتى کسی عمیقاً غمگین و ناراحت است، سعی کند خود را شاد نشان دهد و تبسّم نماید. چنان‌که امام على (علیه‌السلام) در توصیف مؤمن می‌فرماید: «شادى مؤمن در چهره او و اندوه وى در دلش پنهان است» (عیون الحکم و المواعظ 1 ص 226)
فرآوری: آمنه اسفندیاری منبع: سایت حوزه؛ اسلام کوئیست؛ بحارالانوار ج 71