شرح و تفسیر آیه 12 سوره مبارکه حجرات پیرامون سوءظن و بدگمانی
شرح و تفسیر آیه 12 سوره مبارکه حجرات پیرامون سوءظن و بدگمانی
شرح و تفسیر آیه 12 سوره مبارکه حجرات پیرامون سوءظن و بدگمانی
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ …
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از بسیاری از گمانها بپرهیزید که پاره‌ای از گمانها گناه است…
آیه 12 سوره حجرات
«ظن‌ّ» یکی از مراحل شکل‌گیری یقین و علم در ذهن آدمی است و چاره‌ای از آن نیست. در حدیثی از امام علی(ع) است که فرموده‌اند: «ظَن‌ُّ الرَّجُل‌ِ عَلی’ قَدرِ عَقلِه‌ِ» (گمان شخص به‌اندازه عقل و خرد اوست). نیز فرموده‌اند: «ظَن‌ُّ الاِنسان‌ِ میزان‌ُ عَقلِه‌ِ» (گمان انسان ترازوی عقل اوست)؛ «ظَن‌ُّ العاقِل‌ِ اَصَح‌ُّ مِن یَقین‌ِ الجاهِل‌ِ» (گمان شخص عاقل درست‌تر از یقین فرد نادان است.)
آری، گرچه ما ناگزیر از وجود ظن‌ّ و گمان در ذهنیم، اما تربیت روحی و ذهنی ما در تعیین نوع ظن‌ّ و گمانمان نقش بسزایی دارد. به نیکان هر که بنشیند بدان را نیک پندارد نشیند با بدان هر کس به نیکان بدگمان دارد
جهت‌گیری‌های درونی و روحی، میزان رشد و بلوغ فکری و معرفتی، شک و تردیدها، شرایط محیطی و بیرونی، نوع تعاملات انسان با افراد و نوع اخلاق و رفتار افراد و معاشران و مصاحبان انسان، همه در نوع گمان و ظن‌ّ انسان مؤثرند. به‌نوعی می‌توان گفت که اینها ریشه‌های گمان و ظن‌اند. آری، آری، از کوزه همان برون تراود که در اوست.
مرا پیر دانای مرشد شهاب
دو اندرز فرمود بر روی آب
یکی آنکه بر خویش خوش‌بین مباش
دگر آنکه بر خلق بدبین مباش
بر اساس روایات، از آثار و ثمرات سوءظن این است که کسی که سوءظن دارد و بدگمان است به‌تدریج باطن او هم خراب و بد می‌شود و نیز به سبب بدگمانی‌اش جای آشتی و دوستی با هیچ دوستی باقی نمی‌گذارد، به هیچ‌کس اعتماد ندارد و همین علت بدرفتاری‌اش با دیگران می‌شود. خوش‌بین نیست و باکسی خو نمی‌گیرد، همواره بیمار و مردد است و غیبتش از مردم یا غیبت‌ِ مردم از او زیاد می‌شود. (البته بدگمانی صرفاً به خلق نیست، گاهی بدگمانی به خالق خویش است.)
«طریقه معالجه بدگمانی به خدا و خلق آن است که… هرگاه گمان بدی از کسی به خاطر تو بگذرد، اعتنایی به آن نکنی و دل خود را به آن شخص بد نسازی و رفتار خود را با او تغییر ندهی و از تفقّد و اکرام و احترامی که به او داشتی کم نکنی، بلکه بهتر آن است که در تعظیم و دوستی او بیفزایی و در خلوت او را دعا کنی تا به این سبب شیطان به غیظ آید و از خوف زیادتی احترام و دعای به او دیگر گمان بد را به خاطر تو نیفکند.»
در طرف دیگر خوش‌دلی و حسن ظن‌ّ به خدا و خلق است، خوش‌گمانی به خدا که موجب ازدیاد عشق و محبت به او و امید به کرم و تفضل و احسان و دستگیری او می‌شود و از اندوه آدمی می‌کاهد؛ و خوش‌گمانی به مردم که زحمت و رنج زیاد را از دوش انسان برمی‌دارد و کارها برای او آسان می‌شود.
دو نکته
1 ـ باوجود همه قباحت و گناه بدگمانی و بددلی به مؤمن اجازه داده نشده به دشمن خوش‌گمان و خوش‌بین باشد. امام علی(ع) می‌فرمایند: «هرگاه درستی و پاکی بر روزگار و مردمش حکم‌فرما شود، اگر کسی به دیگری، بی‌آنکه گناهی از او آشکار شود، گمان بد برد ستم کرده است؛ و هرگاه فساد و ناراستی بر روزگار و مردم آن غالب شد، اگر کسی به دیگری گمان نیک برد و خوش‌بین باشد فریب‌خورده است.»
2 ـ در تعالیم کامل و حیات‌بخش اسلام عزیز برای جلوگیری از تحقق این رفتار سوء نفسانی، یعنی سوءظن به مؤمنان، دستور داده‌شده که خود را از مواضع تهمت دور دارند تا بندگان خدا گمان بد به آنان نبرند و به معصیت نیفتند و مؤمنان هم در معصیت آنان شریک نشوند، زیرا هر کس سبب گناه دیگری شود او هم در گناه با گناهکار شریک است. منبع؛ وب‌سایت رادیو قرآن