«در رم، پدر خانواده، حق داشته به حیات هریک از اعضای خانواده مخصوصا زن خود خاتمه دهد و ناچار نبود به هیچیک از مقامات رسمی و عمومی، در خصوص تصمیمی که گرفته توضیحی داده یا دلیلی ذکر کند. در خانواده‏های رومی، قرابت و خویشاوندی رسمی و حقوقی جز بین مرد با مرد، معنا نداشت و بین زن با مرد یا زن با زن خویشاوندی حقوقی وجود نداشت.»

1 «میراث پدر فقط به پسرانی می‏رسید که فرزند حقوقی او بوده‏اند و عموم دختران و پسرانی که اخراج یا آزاد می‏شدند و نیز زن متوّفی حقّی در میراث نداشتند.»

2 پیش از اسلام، همچنین در انتخاب شوهر نیز به هیچ وجه نظر زن، دخیل نبوده و دختر بدون چون و چرا باید تسلیم می‏شد. زنجیرهائی که بر دست و بال زن بسته بود، بدست اسلام، در 14 قرن قبل شکست. حال آنکه مغرب زمین در همین سه قرن اخیر، بتدریج متوجه ابتدائی‏ترین حقوق زن شده است:

«از قرن هفده و هجده به بعد در زمینه مسائل اجتماعی، توجه به حقوق بشر در غرب شکل گرفت. از اصول اساسی آن این بود که انسان بالفطره و به فرمان خلقت و طبیعت، واجد یک سلسله حقوق و آزادی‏هاست که نمی‏توان از فرد یا قومی سلب کرد.»3 امّا در عکس‏العملی افراطی به مظلومیت زن در اروپا، طرفداران فمینیزم، آزادی مطلق زن و تساوی همه جانبه او را با مرد، متمّم حقوق بشر دانسته و مدعی شدند همه مشکلات خانوادگی، ناشی از عدم آزادی زنان و عدم تساوی مطلق در حقوق با مردان است و با تأمین این جهت، همه مشکلات او 
یک‏جا حل می‏شود.
 در مشرق زمین نیز جایگاه زن از این بهتر نبود. در جامعه‏ای مثل عربستان قبل از اسلام، زن بدترین موقعیت اجتماعی را دارابوده است. در زمانی که در شرق و غرب، میان ملتهایی چون روم، یونان، ایران و هند، از اطلاق عنوان «انسان» بر زن، دریغ می‏کردند و با او معامله مملوک یا بنده زر خرید می‏شد، جای تعجب نیست که در عربستانِ جاهلی دختران بیگناه زنده‏به‏گور شوند و دختران در نظر پدران، و زنان در نظر شوهران، موجوداتی ضعیف و بی‏قیمت یا شی‏ء قابل تملّک و قابل معامله باشند.
 «در ایران قبل از اسلام نیز زنان، شخصیت اجتماعی و صلاحیت معاملات حقوقی نداشته‏اند و رأی مرد درباره آنها نافذ بوده است. زنان، حقّ رأی و اختیار و تشخیص خیر و شر در زندگی خود نداشته و نفوذ مطلق‏العنان مرد، طاقت‏فرسا بوده است.»

4 امّا با ظهور اسلام، نگرش به زن و حقوق او متحوّل شد. ابتدا در جامعه جاهل عربستان که دختران معصوم به عنوان مایه‏های شرمندگی، زنده به زیر خاک می‏شدند و زن مانند اموال، به ورثه می‏رسید اسلام، زنان را مایه مودّت و رحمت، معرفی کرد و سپس این فرهنگ به احیاء حقوق و کرامت زن در سطح جهان دامن زد.
و من آیاته ان خَلَق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنُوا الیها و جعلَ بینکم مودّهً و رحمهً. (سوره آیه) ملاحظه می‏شود که در اسلام، کشتن و هرگونه آزار و توهین به دختران ممنوع می‏شود و احترام به دختران و زنان سفارش می‏گردد و رابطه زن و مرد را براساس محبّت و مودّت، نه رقابت و نه مالکیت و ربوبیت، قرار می‏دهد.

چنین نگرشی، دیدگاه‏ها را بتدریج نسبت به زن تغییر می‏دهد و زن را در جایگاه واقعی‏اش می‏نشاند. در ایران بعد از اسلام نیز تلقّی جامعه نسبت به زن دگرگون می‏شود و حقوق و موقعیت زن تغییر می‏یابد. پس از اسلام، مقرّرات نکاح، ازدواج با محارم، میراث زن، طلاق، مشارکت زن در امور اجتماعی و اقتصادی همگی دچار تحوّل بنفع زنان شده و زن به عنوان عضوی اصیل از جامعه، حق مشارکت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در تعیین سرنوشت خود را می‏یابد. این تغییر را بویژه در «دوره قانون‏گذاری» می‏توان مشاهده کرد.

تلاش این مقاله نیز همین است که سیر تحول تاریخی حقوق زن را در دوره قانون‏گذاری بررسی کند:
نگاه قراردادها، میثاقها و معاهدات بین‏المللی به مسئله، مبتنی بر نگرش خاصّی به انسان و جهان است. با توجه به مبانی فلسفی که زیربنای میثاقها و معاهدات مزبور است، زن و مرد ـ البته بر روی کاغذ و طبق ادّعاء ـ از هر جهت و در همه حقوق، بطور کلی مساوی بلکه مشابه فرض می‏شوند. به این جهت و تحت تأثیر جنبشهای فمینیستی، «حقوق زن» در سطح بین‏المللی در قالب چنین پیمانهایی مطرح شده است. اما اسلام، مجموعه‏ای از مقررات و قواعد را برای تنظیم روابط انسانها وضع کرده و به زن و مرد به‏عنوان رقیب یکدیگر نگاه نکرده است. احکام و قوانین الهی، مشترک بین انسانهاست و موضوع این قوانین، انسان است، اگرچه در مواردی، موضوع حکم، خصوصیت ویژه‏ای در انسان باشد. اسلام، زن را یکبار جدا از خانواده و یکبار در خانواده و به عنوان عضوی مهثر برای تکامل جامعه، مورد توجه قرارداده و اگر گاه تفاوتی در برخی حقوق به چشم می‏خورد ناشی از نگاه اسلام به انسان و تکامل جامعه بطورکلی است. اسلام قبل از مرد یا زن، به انسان توجه کرده و در این زمینه تفاوتی قائل نشده و نظام حقوقی خود را با این نگرش تنظیم کرده است لذا در اغلب حقوق و وظائف، مرد و زن یکسانند.
جلیل قنواتی-

منبع: کتابخانه دیجیتالی تبیان