سندرم مدرک‌گرایی؛ زلزله‌ای که علم و اشتغال را ویران می‌کند
سندرم مدرک‌گرایی؛ زلزله‌ای که علم و اشتغال را ویران می‌کند
سندرم مدرک‌گرایی؛ زلزله‌ای که علم و اشتغال را ویران می‌کند
رشد و افزایش جمعیت دانشجویی در کشور با همه ثمرات و دستاوردهای سازنده و غیرقابل‌انکاری که در پی دارد، مؤید ظهور و بروز برخی از پدیده‌های تلخ همچون میل به مدرک‌گرایی نیز است.
پدیده مدرک‌گرایی معضل و چالشی است که کشور و جامعه را با هزینه‌های سنگینی مواجه ساخته است.
بدون تردید نفس تحصیلات عالیه و کسب و اخذ مدرک تحصیلی مثبت و سازنده است، به واقع صدور مدرک تحصیلی به معنای گذراندن دوره‌ای تخصصی در قالب تحصیلات آکادمیک و موفقیت در تحصیلات عالیه است که فرد پس از طی کردن دروس و واحدهایی مشخص به کارشناس، کارشناس ارشد و در مقاطع بالاتر دکترا تبدیل می‌شود که در چنین شرایطی فرد به‌طور طبیعی باید وارد رشته تخصصی خود شود و بازدهی خود را در آن‌چه که آموخته، ارائه کند.
اما معضل امروز جامعه ما سیکل و روند مورد اشاره فوق نیست، بلکه مشکل اصلی معطوف به انبوهی از دانش‌آموختگانی است که بعضاً فاقد تخصص کافی هستند و متأسفانه از کارآمدی لازم نیز برای ایفای نقش در آن‌چه که آموخته‌اند برخوردار نیستند و بخشی دیگر نیز با وجود داشتن تخصصهای لازم اما به دلیل کمبود و محدودیت موجود در فرصتهای شغلی در صف انتظار اشتغال به سر می‌برند. یکی از اصلی‌ترین علل بروز چنین معضلی، مدرک‌گرایی است و به واقع عده‌ای تحصیل با هدف کسب مدرک را یک سرمایه اجتماعی تلقی می‌کنند که حتی در صورت فقدان محتوای لازم می‌تواند امتیازی ویژه برای آنها محسوب شود.
مدرک‌گرایی، پرستیژ اجتماعی یا مسیری برای ورود به مشاغل دولتی
حبیب ا… شاهرودی، آسیب‌شناس و پژوهشگر اجتماعی اظهار داشت: به واقع مدرک برای برخی از افراد و گروههای اجتماعی یک پرستیژ اجتماعی به شمار می‌رود که به‌نوعی جایگاه فردی- اجتماعی آنها را تقویت می‌کند.
وی افزود: گرایش و تمایل بسیار زیاد به اشتغال در مراکز دولتی و اداری و فرار از فعالیتهای یدی از دیگر عوامل مؤثر در گرایش ورود به دانشگاه و اخذ مدرک تحصیلی است.
شاهرودی گفت: نداشتن سرمایه کافی برای اشتغال به کار آزاد نیز از عوامل تأثیرگذار دیگری است که باعث می‌شود فرد روزنه‌های امید خود را در تحصیلات دانشگاهی جستجو کند.
این پژوهشگر اجتماعی عنوان کرد: در کنار موارد فوق تأثیر مدارک تحصیلی در افزایش حقوق و مزایا کارمندان اداری نیز مزید بر علت می‌شود تا تعدادی از متقاضیان ورود به دانشگاه با هدف ارتقا سطح درآمدی و شغلی به مراکز آموزش عالی ورود کنند و به‌تبع صندلیهای بیشتری از دانشجویان در دانشگاهها پر می‌شود و به همان میزان صدور مدارک نیز افزایش می‌یابد، مدارکی که گاهی فاقد کارآیی علمی و تخصصی لازم است.
ورود به دانشگاه برای شکستن محدودیتهای خانوادگی
یکی دیگر از دلایل افزایش دانشجویان و مدرک‌گرایی در جامعه معطوف به فشارهای خانوادگی می‌شود که برخی از دختران با آن مواجه هستند و در واقع تحصیلات دانشگاهی را فرصتی قلمداد می‌کنند که با تکیه بر آن می‌توانند از فشارها و محدودیتهای خانوادگی رهایی یابند.
شاهرودی با تائید مطلب فوق عنوان کرد: گاهی شرایط آزاردهنده حاکم بر خانه و خانواده باعث می‌شود تا فرزندان آن خانواده، امن‌ترین فضا را برای رهایی از چنین شرایطی در دانشگاه بیابند، مکانی که خود و دوستانشان ساعاتی را در آن سپری می‌کنند و به‌واسطه آن قادر خواهند بود تا حدودی از محیط تحت فشار و ناخوشایندی که در خانواده برای آنها ایجاد شده فاصله بگیرند.
پیامدهای مدرک‌گرایی چیست؟
امین جهرمی، جامعه‌شناس و آسیب‌شناس اجتماعی در تشریح تبعات و عوارض مدرک‌گرایی در جامعه عنوان کرد: افزایش سطح انتظارات یکی از اصلی‌ترین تبعات مدرک‌گرایی در جامعه است.
وی افزود: در واقع ممکن است فردی که فاقد تحصیلات عالیه است به نحو راحت‌تری فعالیت در مشاغلی با سطوح پایین را بپذیرد اما بعضاً تحصیلات عالیه باعث افزایش سطح توقعات و امتناع از پرداختن به مشاغل دیگر می‌شود و به‌تدریج یک نوع بیکاری پنهانی در برخی مشاغل شایع می‌شود، به این‌ترتیب که نیروی کارآمد برای ایفای نقش در مشاغل با سطوح پایین، کاهش می‌یابد.
جهرمی عنوان کرد: یکی دیگر از تبعات مدرک‌گرایی، خیل عظیم دانش‌آموختگانی است که در مقام عمل فاقد مهارت و کارآیی لازم در حوزه تخصصی خویش هستند و به تعبیری با صرف زمان، انرژی و هزینه‌های بسیار، خروجی و بهره‌وری مطلوبی از این هزینه‌ها به دست نیامده که این امر برای کشوری که در مسیر توسعه قرار دارد، خوشایند و مطلوب نیست.
مهار مدرک‌گرایی چگونه میسر می‌شود؟
به‌طور یقین مهار مدرک‌گرایی و جلوگیری از افزایش هر چه بیشتر این معضل یکی از ضروریاتی است که باید در دستور کار مسئولان ذی‌ربط، برنامه ریزان و خانواده‌ها قرار گیرد.
با توجه به این‌که یکی از دلایل قابل‌توجه گرایش جوانان به دانشگاه معطوف به فرار از بیکاری می‌شود، اشتغال‌زایی و آموزش هر چه بیشتر رشته‌های فنی و مهارت‌آموزی از عوامل مؤثری است که در کاهش مدرک‌گرایی مؤثر است زیرا در چنین شرایطی فرد با اتکا به مشاغل فنی تا حدودی آینده معیشتی خود را تأمین می‌بیند و از گرایش به اخذ مدرک تحصیلی آکادمیک پرهیز می‌کند.
از سوی دیگر فرهنگ‌سازی برای نوجوانان و جوانان و تقویت این دیدگاه که لزوماً شأن و شخصیت انسانها در مدارک دانشگاهی خلاصه نمی‌شود و می‌توان در خارج از فضای آکادمیک نیز به موفقیتها و منزلت اجتماعی بسیاری دست یافت راهکاری اثرگذار است که با اتکا به آن می‌توان سیل مدرک‌گرایی در آینده را تا حدودی مهار کرد. منبع: باشگاه خبرنگاران جوان