سرمنشأ همه خطاها!
سرمنشأ همه خطاها!
سرمنشأ همه خطاها!
آمنه اسفندیاری
از جمله وصایاى امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) به فرزندانش آن هنگام که ابن‌ملجم لعنه الله علیه‌ـ آن حضرت را مضروب ساخته بود، این است که فرمودند: سفارش مى‌کنم شما را به تقواى الهى و این‌که در پى دنیا نباشید هرچند دنیا در پى شما برآید و بر چیزى از دنیا که از شما گرفته‌شده است اندوهناک مشوید و به‌حق سخن بگویید و براى پاداش [آخرت] کار کنید و دشمن ستمکار و یار ستمدیده باشید.(نهج‌البلاغه، ترجمه و شرح فیض الاسلام، نامه 47)
دنیا محل امتحان و آزمایش بندگان الهی است در واقع محلی برای عبور است نه جایی برای ماندن. وسیله‌ای است برای رسیدن به هدفی متعالی نه خود هدف. جایی است برای احساس ترس و نگرانی نه امنیت. در واقع از آموزه‌های دینی چنین برمی‌آید که دنیا یک بازیچه و زندگی حقیقی آخرت است. پس حالا که چنین است چرا باید به این هیچ و پوچ که فقط پل عبور است برای رسیدن به حضور یگانه مطلق مثل یک جایگاه امنیت نگاه کنیم؟
دنیای مذموم یا ممدوح؟!
در بیان قرآن و روایات، دنیا به دو قسم است: دنیای مذموم و دنیا ممدوح. در اغلب مواردی که در کلام معصومان (علیهم‌السلام)، سخن از دنیا به میان آمده و انسانها را از فریب آن بر حذر داشته‌اند، اشاره به دنیای مذموم و ناپسند دارند، دنیایی که صاحبانش آن را برای خودش بخواهند و نگاه استقلالی به آن داشته باشند؛ اما دنیای ممدوح، یعنی نگاه آلی نه استقلالی، یعنی استفاده از فرصت عمر در مسیر جلب رضای الهی و نردبانی برای کسب کمالات معنوی، این نگاه به دنیا، ایثار و انفاق را بر انسان آسان می‌کند.
رهایی از حب دنیا
حب دنیا سرمنشأ همه خطاهاست. بهترین و اثربخش‌ترین راه رهایی و نجات انسان از حب دنیا و آلودگیهای دنیوی، اصلاح نفس و رسیدن به مقام بندگی و عبودیت خداوند است. علاوه بر این دو، راهکارها بسیاری در قرآن مجید ذکرشده است که به مواردی چند اشاره می‌کنیم:
1- شناخت حقیقت و جایگاه خویش در نسبت با دنیا.
2- تفکر عمیق در ماهیت دنیا و آثار سوء حب دنیا.
3- تقویت ایمان و عمل صالح و رعایت تقوا و خودسازی، تزکیه نفس و ترک هوا پرستی.
4- یاد مرگ و معاد.
5- مطالعه در احوال اقوام گذشته.
6- هجرت و جهاد.
7- پرهیز از حرص و آز در جمع‌آوری مال دنیا و زیاده‌خواهی و پیشه کردن قناعت و اکتفا به مایحتاج و ضروری.
8- صبر و تحمل در برابر شداید.
تأثیر خودشناسی در رهایی از حب دنیا
انسان باید خود را به‌خوبی بشناسد و بداند موجودى است، آسیب‌پذیر که فاصله میان مرگ و زندگى او بسیار کم است، امروز سالم است و پرنشاط، فردا ممکن است گرفتار سخت‌ترین بیماریها یا اندوه‌بارترین مصایب گردد، امروز قوى و غنى و قدرتمند است، فردا ممکن است از ضعیف‌ترین و فقیرترین افراد باشد و نمونه‌های آن صفحات تاریخ بشریت را پرکرده است.
از طرف دیگر انسان باید بداند در قلب و دل او محبت دو نفر جمع نمی‌شود؛ و دل او ظرفیت و قابلیت هم‌زمان محبت دنیا و محبت خدا را ندارد. در قرآن چنین آمده: «ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فی جَوْفِه؛ خداوند براى هیچ‌کسی دو دل در درونش نیافریده است». (احزاب/۴)
علاوه بر شناختهای گذشته، انسان باید بداند برای عالم دنیا خلق نشده و زندگی او در عالم دنیا، همچون عبور از پلی است برای رسیدن به مقصد اصلی که عالم آخرت است و علاقه شدید به دنیا و مظاهر آن، انسان را از آخرت و سرای ابدی باز می‌دارد. او باید بفهمد هر نفسی که می‌کشد، قدمی به‌سوی مرگ نزدیک‌تر می‌شود. حضرت علی (علیه‌السلام) در نامه‌ای خطاب به فرزندش امام حسن (علیه‌السلام) چنین می‌نویسد: «پسرم! بدان که تو براى آخرت آفریده‌شده‌ای نه براى دنیا و براى رفتن نه ماندن و براى مرگ نه زندگى جاودانه که هرلحظه ممکن است از دنیا کوچ کنى و به آخرت درآیى». (نهج‌البلاغه، نامه ٣١)
تأثیر شناخت دنیا بر حب دنیا
اگر انسان بداند و به این باور برسد که دنیا بی‌اعتبار و فانی است، از دام وابستگی به دنیا رها می‌شود. ازاین‌رو خداوند در قرآن کریم، بندگانش را از دام وابستگی به دنیا بر حذر داشته و دنیا را بازیچه و بیهوده معرفی کرده است. (حدید/٢٠)
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «در عزت و ارجمندی دنیا رغبت نکنید. فخر دنیا بریده شدنی و آرایش و نعمتش تمام‌شدنی است». (نهج‌البلاغه، خ ٩٨)
امام علی (علیه‌السلام) در روایت دیگری می‌فرماید: «مَنْ لَهِجَ قَلْبُهُ بِحُبِّ الدُّنْیَا الْتَاطَ مِنْهَا بِثَلَاثٍ هَمٍّ لَا یُغِبُّهُ وَ حِرْصٍ لَا یَتْرُکُهُ وَ أَمَلٍ لَا یُدْرِکُه؛ هر که دل به دنیا بندد، به سه خصلت دل‌بسته است: اندوهی که پایان ندارد و آرزویی که به چنگ نیاید و امیدی که بدان نرسد». (بحارالانوار، ج ٧٠، ص ١٣٠)
کلام آخر:
اگر می‌دانیم که دنیا محل عبور و گذر است پس ارزش دل بستن ندارد و عقل حکم می‌کند که تلاش کنیم از حب دنیا فاصله بگیریم. به نظر می‌رسد اگر یاد مرگ و معاد را حداقل در برنامه روزانه خود داشته باشیم شاید کمک زیادی کند به این‌که دائماً به یاد بیاوریم دنیا فقط یک معبر و کاملاً موقتی است. یا اگر بتوانیم در احوال گذشتگان مطالعه کنیم به زودگذر بودن و فانی بودن دنیا واقف می‌شویم و کمتر عمرمان را صرف توشه دنیا می‌کنیم و بیشتر به فکر تدارک آخرت هستیم. منبع: تبیان