سالروز حمله ایالات‌متحده آمریکا به سکوهای نفتی ایران
سالروز حمله ایالات‌متحده آمریکا به سکوهای نفتی ایران
سالروز حمله ایالات‌متحده آمریکا به سکوهای نفتی ایران
29 سال پیش در 19 اکتبر 1987 بود که ایالات‌متحده آمریکا با ادعای دفاع مشروع و در پاسخ به حملات نیروهای ایرانی به کشتیهای آمریکایی و بی‌طرف، بخصوص حمله موشکی به کشتی آمریکایی «سی‌آیل‌سیتی» در بندر احمدی کویت در 16 اکتبر 1987، به سکوهای نفتی رشادت و رسالت حمله کرد. ایالات‌متحده همچنین مدعی شد که حمله مورخ 18 آوریل 1988 به سکوهای سلمان و نصر به‌عنوان اقدام دفاعی مشروع و در پاسخ به برخورد ناو آمریکایی «ساموئل بی رابرتز» با مین کاشته شده به‌وسیله نیروهای ایرانی در آبهای بین‌المللی نزدیک بحرین صورت پذیرفته است.
آمریکا هیچ‌گاه منکر انجام این حملات نشد و در نامه‌های ارسالی خود به شورای امنیت با استناد صریح به ماده 51 منشور سازمان ملل متحد در مقام توجیه اقدامات خود در قالب دفاع مشروع برآمد. این موضوع باعث طرح دعوا از طرف جمهوری اسلامی ایران در سال 1992 علیه ایالات‌متحده آمریکا در دیوان بین‌المللی دادگستری بر اساس موادی چند از عهدنامه مودت 1955 میان ایران و ایالات‌متحده شد. از میان موادی که دولت ایران به‌عنوان مبنای صلاحیتی دیوان مطرح کرد (مواد 1، 4، 10 عهدنامه)، دیوان تنها بند 1 ماده 10 را قابل‌اعمال بر موضوع حاضر تشخیص داد که به آزادی تجارت میان سرزمین دو دولت مربوط بود. دیوان نهایتاً در سال 2003 رأی خود دراین پرونده را صادر کرد.
به باور دیوان، دولت آمریکا با استناد به دفاع مشروع برای توجیه اقدام خود باید ثابت کند که به‌واسطه اقدامات ادعایی ایران موردحمله مسلحانه ایران قرارگرفته است. همچنین ضرورت حمله به سکوهای نفتی ایران و تناسب آن با حملات ادعایی این کشور به کشتیهای آمریکایی را نیز اثبات کند (بند 51 رأی). دیوان با رد ادعاهای آمریکا به تثبیت مفهوم پذیرفته‌شده دفاع مشروع در رویه قضایی خود و حقوق بین‌الملل عرفی پرداخت (بندهای 64، 72، 76، 77 رأی). رأی دیوان دراین مورد حکایت از آن دارد که اگر دولتی به معاذیر رافع وصف متخلفانه اعمال ارتکابی استناد جوید اولاً، بر انتساب عمل و نقض اصولی تعهد به‌وسیله خود گردن نهاده و ثانیاً، بار اثبات وجود معاذیر به عهده همین دولت است.
از سوی دیگر آمریکا در توجیه حملات خود به سکوها به بند «1» «د» ماده 20 عهدنامه مودت استناد جست و آن اقدامات را برای حفاظت از منافع امنیتی اساسی خود ضروری تلقی کرد، اما دیوان این استدلال آمریکا را نیز نپذیرفت (بند 78 رأی)
ایران نیز در دادخواست و لوایح خود از دیوان خواست که اعلام کند آمریکا مکلف به جبران خسارت وارد به ایران به دلیل نقض تعهدات بین‌المللی خود است و میزان خسارت به‌وسیله دیوان تعیین شود (بند 18 رأی). با این وصف، حکم نهایی دیوان در ماهیت هر پرونده باید منطبق با قالبی باشد که صلاحیت دیوان بر اساس آن احرازشده است. فقدان مبانی صلاحیتی مناسب مانع از آن بود که دیوان بتواند دعوای خود را مستقیماً به‌عنوان استفاده غیرقانونی از زور و حقوق بین‌الملل عام و یا منشور ملل متحد مطرح کند. استناد ایران به عهدنامه مودت 1955 به‌عنوان تنها مبنای صلاحیتی دیوان در قضیه سکوهای نفتی و احراز صلاحیت دیوان بر اساس بند 1 ماده 10 آن عهدنامه در مورد آزادی تجارت بین قلمرو دو دولت، رسیدگی ماهوی دیوان را به بررسی این امر محدود کرد که آیا حملات آمریکا به سکوهای نفتی ایران مخل آزادی تجارت بین سرزمین ایران و آمریکا بوده است یا خیر. درنهایت دیوان به این نتیجه رسید که در زمان وقوع آن حملات هیچ تجارتی میان دو سرزمین وجود نداشته است و لذا دیوان نمی‌تواند به درخواست ایران مبنی بر نقض تعهدات توسط آمریکا و جبران خسارت رسیدگی نماید.
منبع: موسسه حقوق بین‌الملل پارس