دیدگاه امام علی علیه‌السلام درباره فیشهای حقوقی!
دیدگاه امام علی علیه‌السلام درباره فیشهای حقوقی!
دیدگاه امام علی علیه‌السلام درباره فیشهای حقوقی!
حضرت علی علیه‌السلام با نظارت و مواظبت بر عملکرد کارگزاران خود و ارائه دستورالعملهای مدیریتی و اخلاقی، مانع از دنیازدگی و رو آوری ایشان به وسوسه‌های نفسانی و حرص و طمع بر حقوق مردم می‌گردید.
ساده زیستی کارگزاران به هر قیمتی!
مهم‌ترین ویژگی نظام اسلامی که پایه‌های آن در عصر رسالت نبوی پی‌ریزی شد و در زمان کوتاه ولایت علوی شکوفا گشت، سادگی و دوری از هرگونه تشریفات زائد بود؛ به‌طوری‌که ستاد حکومت و اداره جامعه، مسجدی بود که در آن عبادت و احکام الهی به مردم ابلاغ می‌شد؛ و پیامبر صلی‌الله علیه و آله از همین پایگاه ساده توانست دو امپراتوری بزرگ ایران و روم را به‌زانو درآورد و در مقابل، دلهای پابرهنگان عالم را به خود جذب کند و بذر عشق را در قلوبشان بیفشاند؛ اما بعد از پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله بدعتها منجر به احیای فرهنگ تشریفات شد. این انحرافات درزمان خلیفه سوم به‌عنوان یک عادت درآمد و بنی‌امیه – این طاغوتیان بعد از پیامبر صلی‌الله علیه و آله – با در دست گرفتن قدرت، فرهنگ قدرت زر و زور را احیا کردند و به دنبال آن کاخ‌نشینی برای حکومت یک امر ضروری به شمار آمد.
حکومت عدالت‌جوی حضرت علی علیه‌السلام وارث این انحرافات و بدعتها شد! و دو رسالت مهم فراروی حضرت قرار گرفت:
زمامداری در اسلام، یک تکلیف الهی است که یک فرد، در مقام حکومت، گذشته از وظایفی که بر همه مسلمین واجب است، تکالیف سنگین دیگری نیز بر عهده دارد که باید انجام دهد. حکومت در دست فرد یا افراد، وسیله فخر بر دیگران نیست که از این مقام بخواهد به نفع خود، حقوق ملتی را پایمال کند.
1- یکی احیاء سنت نبوی و محو فرهنگ جاهلیت.
2- برکناری کارگزارانی که سعی در برگرداندن جامعه اسلامی به فرهنگ جاهلیت داشتند؛ که امثال معاویه از این نوع کارگزاران بودند.
امیرالمؤمنین علیه‌السلام از ابتدای خلافت، به‌شدت با تشریفات به‌صورتهای مختلف مبارزه کرد و به احیای سنت پیامبر صلی‌الله علیه و آله همت گماشت. زمانی که آن بزرگوار از مدینه به کوفه آمد، پیشنهاد شد که به دارالاماره‌ای رود که سعد ابن ابی وقاص بناکرده بود، ولی حضرت نپذیرفت و همچون رسول خدا صلی‌الله علیه و آله -مسجد کوفه – را محل حکومت خود قرارداد. چراکه از نگاه او اساس کاخ‌نشینی باروح اسلام منافات داشت و ازاین‌رو فرمود: «قصر، مرکز تباهی و فساد است».
امام خمینی قدس سره ناخدای کشتی انقلاب نیز می‌فرماید:
«آن روزی که دولت ما توجه به کاخ پیدا کرد، آن روز است که باید ما فاتحه دولت و ملت را بخوانیم… آن روزی که مجلسیان خوی کاخ‌نشینی پیدا کنند و از این خوی ارزنده کوخ‌نشینی بیرون بروند، آن روز است که ما برای این کشور باید فاتحه بخوانیم.»
برنامه‌های حضرت علی علیه‌السلام برای صیانت از ساده زیستی
– دقت نظر امام در انتخاب کارگزاران
با تأمل در سخنان حضرت در نهج‌البلاغه مشخص می‌شود که او در انتخاب کارگزاران حکومت دقت لازم را به عمل می‌آورده و متناسب با نوع مسؤولیت و وظیفه، ملاک و معیارهایی را در نظر می‌گرفته است. سپس به کارگزاران عالی‌رتبه خود نیز معیارهای لازم را در انتخاب عناصر تحت امر، توصیه می‌نموده است. امیرالمؤمنین علیه‌السلام از ابتدای خلافت، به‌شدت با تشریفات به‌صورتهای مختلف مبارزه کرد و به احیای سنت پیامبر صلی‌الله علیه و آله همت گماشت.
امام علی علیه‌السلام، کارگزاران خود را در مسؤولیتهای مختلف سیاسی، نظامی، مالی، اداری و قضایی … بر معیارهای عمومی و مشترک در جنبه‌های عقیدتی و اخلاق فردی مانند عقیده به اسلام، ایمان، تقوا، زهد و حسن سابقه انتخاب می‌کرد تا با ایجاد نظام مدیریتی کارآمد و شایسته، امور مردم به بهترین شکل انجام‌شده و عدالت اجتماعی تحقق یابد. بدین‌صورت، ایشان دین‌داری و تعهد را بافضیلت گرایی و ساده زیستی توأم نمود و کوشش کرد تا حکومت دینی در خدمت مردم و همدوش محرومان حرکت کند.
– سیاستهای نظارتی امام بر کارگزاران
حضرت علی علیه‌السلام با نظارت و مواظبت بر عملکرد کارگزاران خود و ارائه دستورالعملهای مدیریتی و اخلاقی، مانع از دنیازدگی و روی‌آوری ایشان به وسوسه‌های نفسانی و حرص و طمع بر حقوق مردم می‌گردید. در سیره عملی و شیوه مدیریتی امام علیه‌السلام نمونه‌های زیادی نیز وجود دارد که با کارگزاران متخلّف به‌شدت برخورد و آنها را توبیخ نموده است. او در نامه‌ای به یکی از کارگزاران خود به نام «مَصقَله بن هُبَیْرَه شیبانی» که در اموال مردم تخلف ورزیده و آن رابین عربهای خویشاوند خود تقسیم کرده بود، به عتاب می‌نویسد:
«به خدا سوگند اگر این کار راست باشد، در نزد من خوارشده و منزلت تو سبک گردیده است. پس حق پروردگارت را سبک مشمار و دنیای خود را با نابودی دین‌آباد نکن که زیانکارترین انسانی. آگاه باش، حق مسلمانانی که نزد من یا پیش تو هستند در تقسیم بیت‌المال مساوی است. همه باید به نزد من آیند و سهم خود را از من گیرند.» وقتی استاندارش در بصره به یک مهمانی اشرافی دعوت شد و بر سر سفره رنگینی نشست، برآشفت و فرمود: «ای پسر حنیف! به من خبر رسید که بر سر سفره‌ای رنگارنگ دعوت شدی و شتابان سوی آن رفتی و گمان نمی‌کردم که به مهمانی عده‌ای بروی که مستمندان و نیازمندان را از خود می‌رانند و اشراف و اغنیاء را به خود می‌خوانند…ای پسر حنیف! بدان که امام و رهبر تو از دنیای خود چیزی جز دوپاره لباس و دو قرص نان برنگزید. البته بدان که (نه) تو (و نه هیچ‌کسی) توان چنین زندگی را ندارد لکن مرا با پرهیزکاری و پاک‌دامنی و تلاش و کوشش یاری کنید.»
– امام علیه‌السلام در برابر افزون‌طلبی
یکی از اساسی‌ترین شعارهای حکومت اسلامی، رعایت عدالت اسلامی در صرف بیت‌المال است؛ که عمده‌ترین آن، دادن حقوق افراد جامعه و کارگزاران و جلوگیری از افزون‌طلبی نامشروع عده‌ای است که برای خود حقی فراتر از حق همه مردم قائل‌اند. یکی از عوامل ناهنجاریها در حکومت حضرت علی علیه‌السلام، عده‌ای بودند که توقع داشتند با روابط و ضوابط خاص از بیت‌المال بهره‌ای چند برابر ببرند و از ابتدا زبان به اعتراض گشودند.
امام علی علیه‌السلام، کارگزاران خود را در مسؤولیتهای مختلف سیاسی، نظامی، مالی، اداری و قضایی … بر معیارهای عمومی و مشترک در جنبه‌های عقیدتی و اخلاق فردی مانند عقیده به اسلام، ایمان، تقوا، زهد و حسن سابقه انتخاب می‌کرد. وقتی حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام خواست برای اولین بار بیت‌المال را تقسیم کند، فرمود: «مقداری بیت‌المال دراین جاست و به نحو مساوی بین افراد سیاه و سرخ و سفید تقسیم می‌کنیم.» مروان با شنیدن این کلام حضرت، به طلحه و زبیر گفت: «مراد ایشان، غیر شما دو نفر نبود.»
کلام پایانی
با توجه به سخنان و اقدامات حضرت علی علیه‌السلام بزرگ‌ترین آفتی که امروز نظام اسلامی ما را تهدید می‌کند، همان آفت تاریخی تشریفات است که جامعه اسلامی بعد از پیامبر صلی‌الله علیه و آله بدان دچار شد. اساساً زمامداری در اسلام، یک تکلیف الهی است که یک فرد، در مقام حکومت، گذشته از وظایفی که بر همه مسلمین واجب است، تکالیف سنگین دیگری نیز بر عهده دارد که باید انجام دهد. حکومت در دست فرد یا افراد، وسیله فخر بر دیگران نیست که از این مقام بخواهد به نفع خود، حقوق ملتی را پایمال کند. مسؤولان دولت در جمهوری اسلامی ازاین‌جهت که در یک نظام الهی هستند، باید در ساده زیستی نمونه و نماد باشند و از رفاه‌زدگی که باعث ناامید شدن مردم از ایشان می‌شود، دوری گزینند. مثلاً مقام معظم رهبری علاوه بر پند ساده زیستی به مسؤولان و نهی ایشان از زندگی مرفهانه، خود نیز دارای زندگی بسیار ساده‌ای هستند. توجه به قشر ضعیف فقط در تلاش برای بهبود وضعیت این قشر از جامعه نیست، بلکه باید در شیوه‌ای زندگی مسؤولان حکومت اسلامی نیز نمودهای مشابه زندگی قشر فقیر که به تعبیر امام راحل رضوان‌الله علیه باید مورد بیشترین توجه قرار گیرند، مشاهده شود.
هاجر نادعلی
منبع: تبیان
http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=327041
منابع:
– تاریخ طبری، ج 4، ص 46.
– العقدالفرید، ج 4، ص 365.
– فروغ ولایت، ص 430. به نقل از وقعه صفین، ص 5.
– صحیفه نور، ج 17، ص 218.
– نهج البلاغه، نامه‌های 34.40.43.45
– روضه کافی، ج 8، ص 69.
– صحیفه نور، ج 5، ص 409 و ص 190.
– حدیث ولایت، ج 7، ص 249.