درباره قانون مجازات اسلامی ( قسمت11)

درباره قانون مجازات اسلامی ( قسمت11)

حجت‌الله فتحی

با این‌که ایشان اجبار را این‌گونه تعریف کرده است که قدرت بر فعل از مجبور سلب شود، ولی در تعریف اجبار مادی و معنوی از این تعریف عدول کرده و در واقع، اجبار را با اکراه خلط کرده است. به‌ویژه در اجبار معنوی که به‌هیچ‌وجه قدرت فعل از مجبور سلب نمی‏گردد. همین تقسیم‌بندی و تعاریف را برخی دیگر در مورد اکراه بیان کرده و می‏گویند:

اکراه را به اعتبار درجه آن و وسایلی که برای تهدید به کار می‏رود به مادی و معنوی یا اخلاقی تقسیم کرده‏اند:

1- در اکراه مادی، وسایلی که برای اجبار به کار می‏رود جنبه بدنی و مادی دارد و رنجی که بر مکره تحمیل می‏شود فعلیت دارد. برای مثال دست کسی را به‌زور می‏گیرند و او را وادار می‏کنند تا سندی را امضا کند به‌گونه‌ای که قدرت انتخاب از او سلب می‏شود.

2- در اکراه معنوی، شخص تهدید به ورود رنجی در آینده می‏شود.

به نظر می‌رسد ایشان نیز در مثال ارائه‌شده برای اکراه مادی، اکراه را با اجبار خلط کرده است. این‌که دست شخص را بگیرند و به‌زور از او امضا بگیرند، بدون آن‌که فرد اختیاری داشته باشد از مصادیق الجا و اجبار است، نه اکراه. لازم به ذکر است اصولاً تقسیم اجبار به مادی و معنوی و آن‌هم به بیرونی و داخلی، هیچ مبنایی ندارد غیر از آن‌که در قانون مجازات عمومی سابق مطرح‌شده بود و در قوانین فعلی ایران چنین چیزی وجود ندارد.

برخی دیگر در تعریف اجبار آورده‌اند: «اجبار که از ماده «جبر» است و به آن الجا هم گفته می‏شود، این است که کسی دیگری را وادار کند بدون اراده، عملی را انجام دهد یا ترک کند». دکتر فیض در تعریف اجبار می‏گوید:

اجبار در کاری داشتن، به معنی مجبور بودن در انجام دادن آن کار است، بی آن‌که شخص مجبور از خود کوچک‌ترین قصد و اختیاری داشته باشد. در این نوع از اجبار، فعلی که شخص به انجام دادن آن وادار و مجبور شده، به حرکات عضو مرتعش تشبیه می‏شود. مثلاً کسی که دارای دست رعشه داری است، هرگز نمی‏تواند به اختیار خود آن را از جنبشی باز دارد و با اختیار آن را بجنباند بلکه همواره، دست او اتوماتیک‌وار و به‌طور خودکار و بی‏اختیار، به حرکت ادامه می‏دهد.