درباره قانون مجازات اسلامی ( قسمت 61)

دکتر حجت‌الله فتحی

شیخ مفید در مقنعه می‌فرماید:

هر کس با محرم خویش مانند عمه، خاله، دختر برادر یا دخترخواهر خودش زنا کند، کشته می‌شود. فرقی نمی‌کند محصن باشد یا نباشد. همچنین اگر کسی با مادر، دختر یا خواهر خودش زنا کند کشته می‌شود.

صاحب جواهر در این خصوص می‌فرماید:

اما قتل در خصوص کسی است که با محرم نسبی خودش مانند مادر، دختر و مانند آنها زنا کند به اذعان تعدادی از فقها، هیچ قول خلافی در این مسئله نیست، بلکه اجماع محصل و منقول در این موضوع وجود دارد.

امام خمینی در این خصوص می‌فرماید:

برای حد زنا اقسامی است. اولین قسم آن قتل است، قتل در مورد کسی است که با محرم نسبی خویش مانند مادر و دختر و امثال آن زنا کند.

روایات متعددی بر این معنی دلالت دارد از جمله بکیر بن أعین از امام باقر یا امام صادق (علیهما السلام) نقل می‌کند که امام (ع) فرمود:

مَنْ زَنَى بِذَاتِ مَحْرَمٍ حَتَّى یُوَاقِعَهَا ضُرِبَ ضَرْبَهً بِالسَّیْفِ أَخَذَتْ مِنْهُ مَا أَخَذَتْ وَ إِنْ کَانَتْ تَابَعَتْهُ ضُرِبَتْ ضَرْبَهً بِالسَّیْفِ أَخَذَتْ مِنْهَا مَا أَخَذَتْ… .

هر کس با محرمش زنا و نزدیکی کند ضربه‌ای با شمشیر بر او وارد می‌شود هر چه شد همان و اگر زانیه با متابعت و رضایت تن به زنا داد ضربه‌ای با شمشیر بر او وارد می‌شود هر چه شد همان.

در صحیحه جمیل بن دراج آمده است:

قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) أَیْنَ یُضْرَبُ الَّذِی یَأْتِی ذَاتَ مَحْرَمٍ بِالسَّیْفِ أَیْنَ هَذِهِ الضَّرْبَهُ؟ قَالَ: یُضْرَبُ عُنُقُهُ أَوْ قَالَ تُضْرَبُ رَقَبَتُهُ؛

جمیل بن دراج می گوید از امام صادق(ع) پرسیدم: شمشیری که به زانی با محرم زده می‌شود به کدام عضو او زده می‌شود؟ امام(ع) فرمود: به گردن او زده می‌شود.

دو نکته در اینجا قابل ذکر است:

نکته اول آنکه زدن شمشیر به گردن ظهور در مجازات قتل دارد و برداشت فقها نیز چنین است، ولی شاید بتوان گفت مجازات زنای با محارم لزوماً قتل نیست بلکه مجازات آن زدن یک ضربه شمشیر به گردن زانی است بلغ ما بلغ. اگر کشته شد که بحثی نیست ولی اگر کشته نشد نباید کشته شود. برخی از روایات مؤید این سخن است. در روایتی از امام صادق (ع) آمده است:

قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ وَقَعَ عَلَى أُخْتِهِ قَالَ: یُضْرَبُ ضَرْبَهً بِالسَّیْفِ قُلْتُ فَإِنَّهُ یُخَلَّصُ؟ قَالَ: یُحْبَسُ أَبَداً حَتَّى یَمُوتَ؛

راوی می گوید از امام صادق(ع) در خصوص حکم مردی که با خواهر خود زنا کند پرسیدم، امام(ع) فرمود: با شمشیر ضربه‌ای به او زده می‌شود. پرسیدم: آیا بعد از اصابت ضربه رها می‌شود؟ امام(ع) فرمود حبس می‌شود تا مرگ او فرا برسد.

هر چند دلالت این روایت بر عدم حکم به قتل تام است ولی سند روایت ضعیف است و مورد عمل فقها نیز قرار نگرفته است. صاحب مبانی تکمله المنهاج با بیان این دیدگاه، در رد آن می فرماید مقصود از عبارت «أَخَذَتْ مِنْهُ مَا أَخَذَتْ» آن است که رسیدن شمشیر به مقدار خاصی شرط نیست و به هر مقدار می تواند نفوذ کند و ترتب قتل بر آن عادی است و عادتا تخلف از قتل نمی شود.

نکته دوم اینکه اگر بپذیریم مقصود از روایت، قتل زانی است می‌توان گفت برای اجرای حد قتل، زدن گردن با شمشیر موضوعیت ندارد، بلکه به عنوان روشی که سریع‌تر و با رنج کمتر حکم اعدام اجرا می‌شود بیان گردیده است.