درباره قانون مجازات اسلامی ( قسمت 45)

درباره قانون مجازات اسلامی ( قسمت 45)

دکتر حجت‌الله فتحی

2.3- تغییر حد با توبه

اصولاً مجازات حدی قابل تبدیل و تقلیل با توبه نیست ولی در این قانون در دو مورد توبه می‌تواند موجب تغییر و تبدیل مجازات شود.

مورد اول: توبه بعد از اقرار

نکته‌ای که این ماده به آن عنایت دارد و یک تأسیس جدید محسوب می‌شود آن است که بر اساس مواد قانون مجازات اسلامی 1370 در توبه بعد از اقرار در موارد مذکور، قاضی می‌توانست درخواست عفو مرتکب را از ولی امر بنماید و ولی امر یا با عفو موافقت می‌کرد و حد ساقط می‌شد یا با عفو موافقت نمی‌کرد و حد اجرا می‌گردید و راهکار سومی وجود نداشت، اما در این ماده راهکار سومی نیز پیش‌بینی‌شده است. راه سوم آن است که ممکن است ولی امر، عفو را مصلحت نداند و اجرای حد را نیز مناسب نداند و بر اساس این ماده می‌تواند در مجازات او تخفیف داده و حد را تبدیل به مجازات خفیف‌تر دیگری نماید؛ مانند آن‌که حد قتل را تبدیل به جلد یا زندان نماید یا مقدار آن مجازات را از نظر کمی کاهش دهد.

هر چند از نگاه دقیق نمی‌توان این امر را تخفیف مجازات حدی دانست؛ یعنی مجازات جایگزین به‌عنوان حد اجرا نمی‌شود و مجازات حدی تخفیف داده نشده است. مثلاً اگر کسی مرتکب جرم زنای موجب حد جلد شده بود و ولی امر با توبه بعد از اقرار، مجازات او را به 50 ضربه شلاق تقلیل دهد، روشن است این 50 ضربه حد زنا محسوب نمی‌شود. در واقع، ولی امر با عفو مجرم موافقت کرده و حد را ساقط نمود و به جای آن مرتکب را به 50 ضربه شلاق تعزیری محکوم کرده است ولی با مسامحه می‌توان گفت که در مجازات حد تخفیف داده‌شده است.

از لحاظ مباحث فقهی این امر از مسایل مستحدثه محسوب می‌شود و در متون فقهی مورد بحث قرار نگرفته است. در استفتای از مراجع معاصر دو قول مطرح‌شده است که در پاورقی تقدیم می‌گردد.

مورد دوم: حد سرقت

طبق نظر فقها حد سارق در صورت تکرار جرم سرقت، در مرتبه سوم حبس ابد است که در ماده 278 قانون مجازات اسلامی این حکم مقرر گردیده است. بر اساس نظر مشهور فقها این حبس ابد قابل عفو یا تخفیف نیست و سارق باید تا زمان مرگ در حبس بماند و اگر در طی دوران تحمل حبس چه در داخل زندان و چه در خارج زندان مجدداً مرتکب سرقت موجب حد شود در مرتبه چهارم مجازات وی اعدام است. در تبصره 2 ماده 278 ق.م.ا. آمده است که اگر سارق محکوم‌ به حبس ابد توبه کند و مقام رهبری آزادی وی را به مصلحت بداند سارق از حبس ابد آزاد می‌شود و مقام رهبری می‌تواند مجازات او را به مجازات تعزیری دیگری تبدیل کند.

3.3- سقوط حد با عفو

گاهی منظور از عفو، عفو حاکم است که بحث آن گذشت و گفته شد اگر جرم موجب حد با اقرار ثابت‌شده باشد و بعد از آن مقر توبه کند، حاکم حق عفو دارد که می‌تواند منجر به سقوط حد شود و گاهی منظور از عفو، عفو شاکی خصوصی و به عبارت درست‌تر، گذشت شاکی خصوصی است که در حدود دو مصداق دارد: مصداق اول آن حد سرقت است که تا قبل از اثبات جرم با گذشت صاحب‌مال حد سرقت ساقط می‌شود و مصداق دوم آن، حد قذف است که با گذشت مقذوف در هر مرحله‌ای باشد ساقط می‌شود.