حقالله یا حقالناس
حقالله یا حقالناس
حقالله یا حقالناس
پس از وفات شخص اولویت با ارث وراث است؛ یا با حق خدا نظیر قضا نماز، روزه و حج که بر گردن میت است؛ و یا با ادای حق مردم مثل قرض، مظالم و مهر همسر؟
وظایف و تکالیفی که از سوی خداوند حکیم متعال و پیامبر اعظم صلیالله علیه و آله بر عهده انسان قرار دادهشده است، یا موقت است و یا غیرموقت؛ موقت به واجبی گفته میشود که برای انجام آن محدوده زمانی مشخصی تعیینشده است مانند نمازهای پنجگانه؛ و به همین جهت است که در کتاب الصلاه، از وقت نماز بحث؛ و ابتدا و انتهای وقت هر یک از نمازهای یومیه و دیگر نمازهای واجب بیان میشود.
برخی از واجبات موقت بهگونهای است که اگر در زمان مقرر شرعی انجام نگیرد و یا بهصورت درست و صحیح صورت نگرفته باشد، بر مکلف لازم است که آن را در خارج از وقت جبران نموده و بهاصطلاح قضا نماید. حتی اگر تا آخر عمر، به هر دلیل موجه یا ناموجه، به این وظیفه قیام نکرده و دراین حال علائم مرگ را مشاهده کرد، لازم است که در صورت عدم اطلاع وراث، آنان را آگاه و به انجام آن وصیت نماید؛ و بعض از وظایف مانده بر ذمه میت به نحوی است که بر وارثان او لازم و واجب است که در صورت آگاهی از آن، به آنها اقدام کرده و حتی بر ارث مقدم دارند چه رسد بر وصایا.
در برخی از اموری که ذمه میت مشغول آن است، علاوه بر حق خدای عزیز و خالق یکتا، پای انسان یا دیگر انسانها نیز در میان است که بدانها حقالناس اطلاق میگردد؛ و بالطبع بعض دیگر صرفاً حقالله است؛ و به جهت تعدد و تنوع تکالیف است که بحث اولویت و تقدم آنها بر ارث و یا نسبت به یکدیگر در صورت تزاحم و عدم امکان عمل به همه، موضوعیت پیدا میکند.
به فتوای حضرت امام خمینی (س) دیون مالی و بدهی میت به اشخاص حقیقی و حقوقی مانند مهر، دیه و مظالم قطعی؛ و واجباتی مثل خمس، زکات و انواع کفارات بر ارث و حتی بر دیگر وصایای میت مقدم است؛ یعنی از اصل مال خارجشده و درصورتیکه بعد از انجام و ادای این واجبات، از ماترک میت چیزی بماند حق وراث است و از آن ارث برده و یا از ثلث آن، به وصایای دیگر میت مانند وصیت به قضا نماز و روزه عمل میشود و الا وراث حقی ندارند؛ و چنانچه بدون برآمدن از عهده آنها در ماترک تصرف نمایند غصب مال و حق غیر محسوب میشود. (رجوع شود به تحریرالوسیله، ج 1؛ کتاب الوصیه، مسأله 34؛ کتاب الکفارات، مسأله 25)
درباره حج و وصیت به آن نیز فتوای امام خمینی ره مبنی براین است که وصیت به حج از اصل مال انجام میشود مگر اینکه وصیتکننده تصریح کرده باشد به اخراج از ثلث؛ پس دراین صورت هزینه حج از ثلث اموال موصی پرداخت میشود و با عدمکفایت ثلث، مازاد از اصل ماترک تأمین میگردد. (همان؛ کتاب الحج، القول فی الوصیه بالحج، مسأله 1) موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)