حقوق و دیپلماسی در قانون صلاحیت دادگستری ایران برای رسیدگی به دعاوی مدنی علیه دولتهای خارجی و قوانین مرتبط ایالات‌متحده آمریکا
حقوق و دیپلماسی در قانون صلاحیت دادگستری ایران برای رسیدگی به دعاوی مدنی علیه دولتهای خارجی و قوانین مرتبط ایالات‌متحده آمریکا
حقوق و دیپلماسی در قانون صلاحیت دادگستری ایران برای رسیدگی به دعاوی مدنی علیه دولتهای خارجی و قوانین مرتبط ایالات‌متحده آمریکا
نویسنده: علیرضا ظاهری
چکیده
قانون صلاحیت دادگستری جمهوری اسلامی ایران و همچنین استثنای تروریسم بر قانون مصونیتهای حاکمیت خارجی ایالات‌متحده آمریکا به دلیل ماهیت سیاسی خود، برای تنظیم روابط بین‌المللی از مفاهیمی استفاده می‌کنند که تاب تفاسیر متفاوتی داشته و می‌توانند با جهت‌گیریهای سیاسی همراه شوند. این قوانین، هم در مرحله وضع و هم در اجرا، فاقد شفافیت، یکسانی در اجرا و قابلیت پیش‌بینی هستند. لذا این قوانین، قلب ماهیت شده و به‌جای ایجاد قاعده‌ای یکسان برای موارد مشابه، به ابزاری برای تسویه حسابهای سیاسی تبدیل شده‌اند. این قوانین از خصایص یک قاعده حقوقی که از جمله «کلی بودن، عمومی بودن و دائمی بودن» است، برخوردار نبوده و ابزاری هستند که به تدریج از سایر ابزارهای تنظیم روابط بین دولتها و خصوصاً توسل به‌زور برای تنظیم روابط بین دولتهای ذی‌ربط انتخاب شده‌اند. این قوانین، کلی نبوده و برای تنظیم روابط بین تمامی دولتها وضع نشده و فقط به جهت تنظیم روابط بین دولتهای بخصوصی وضع شده‌اند. این قوانین مقید بوده و به هنگام وضع، جهت شمول بر وضعیت دولتهایی که به عنوانی خاص توصیف می‌شوند (حامی تروریسم، ناقض مصونیت) وضع شده‌اند و فاقد عمومیت هستند. در نهایت بر وضع این قوانین، اراده‌ای دائمی وجود نداشته و تا زمان تلقی آنها به این اوصاف یا نهایتاً تا زمان عادی‌سازی روابط بین دولتها باقی خواهد ماند و هدف از آن، ایجاد یک قاعده حقوقی برای موارد عادی بین دولتها نیست؛ اما به هر حال در دوران عمر خود، آثار وضعی خود را بر حقوق بین‌الملل تحمیل خواهند کرد و ایجاد رویه‌ای خطرناک، حاصل از این قوانین، یکی از نگرانیهای جامعه بین‌المللی در این امر است. دیوان بین‌المللی دادگستری در قضیه مصونیتهای حاکمیت آلمان علیه ایتالیا نیز این برداشت را تأیید کرده و این رویه را به‌عنوان عملی منفرد نامیده و به‌عنوان رویه بین‌المللیِ تثبیت شده تأیید نمی‌کند. لذا بررسی این قوانین از منظر صرف حقوق یا دیپلماسی به‌تنهایی شاید نتایج دقیق و قابل اتکایی به وجود نیاورد. از همین رو، بررسی این قوانین از افقی بالاتر به‌گونه‌ای که جنبه‌هایی غیر از جنبه‌های حقوقی و قضایی آن را نیز شامل شود، احتمالاً نتایج بهتری پدید خواهد آورد.
کلیدواژگان: صلاحیت سرزمینی و فرا سرزمینی دولتها، لیست دولتهای حامی تروریسم، تروریست، قانون مصونیتهای حاکمیت خارجی ایالات‌متحده آمریکا، قانون صلاحیت دادگستری جمهوری اسلامی ایران، کارکرد قوانین
مجله حقوقی بین‌المللی شماره 54 بهار و تابستان 1395