حقوق مدنی افراد

حقوق مدنی افراد

حقوق مدنی از مهمترین مفاهیم حقوقی است. واژه هایی چون حرکت های حقوق مدنی، جنبش های مدنی، فعالان حقوق مدنی و… امروزه بسیار مورد استفاده قرار می گیرند. در روزنامه، کتاب ها و سخنرانی ها به آنها بسیار اشاره می شود.

حقوق مدنی۱ از مهمترین مفاهیم حقوقی است. واژه هایی چون حرکت های حقوق مدنی، جنبش های مدنی، فعالان حقوق مدنی و… امروزه بسیار مورد استفاده قرار می گیرند. در روزنامه، کتاب ها و سخنرانی ها به آنها بسیار اشاره می شود. در پاره ای از کشورها، مثل آمریکا بخش مهمی از تاریخ معاصر آنان با این کلمه پیوند خورده است. بسیاری از قانون اساسی کشورها به عنوان حقوق مدنی هم شناخته می شوند. سازمان های حقوق بشر بر حق برخورداری از حقوق مدنی تاکید می کنند. در این مقاله تلاش می شود این مفهوم و کاربرد آن در وضعیت امروز ایران بررسی شود.

مفهوم حقوق مدنی

برای تعریف حقوق مدنی باید با یک تعریف مهم دیگر در جامعه شناسی آشنا شویم. و آن مفهوم “قرارداد اجتماعی” است. بعضی بحث کرده اند که مفهوم قرارداد اجتماعی برای اولین بار در آثار اپیکور۲، فیلسوف یونانی قرن سوم و چهارم قبل از میلاد، اشاره شده است: “عدالت، از قرار داد عدم آسیب به دیگری نشات می گیرد”۳

اولین فیلسوف مدرنی که بر روی این مفهوم کار کرده است، توماس هابز۴ می باشد. در کتاب مشهور خود لوی یاتان منتشر در سال۱۶۵۱ ۵، که به معنای غول یا هیولا است و نام جانوری در کتاب مقدس می باشد، به این مفهوم پرداخته است. منظور هابز هم از این نامگذاری این بود که یک حکومت غول پیکر از اجزای مفرد بسیاری در جامعه تشکیل شده است و ساختار این حکومت و نحوه تعامل حکومت و جامعه است که مهم می باشد. هابز قرار داد اجتماعی را حقوق فردی می داند که حکومت می بایست علاوه بر حق دفاع از شهروندان، به رسمیت بشناسد. توماس هابز حق شورش بر علیه قرار داد اجتماعی را نفی می کرد. این مفهوم بعدا توسط ژان ژاک روسو و جان لاک به قرار داد اجتماعی اضافه شد.

ژان ژاک روسو۶ در اثر بسیار مهم خود با نام “قرارداد اجتماعی یا مبانی حقوق سیاسی”۷ ، نظریه حاکمیت مشروع۸ را مطرح می کند و از دموکراسی غیر مستقیم، بر اساس نظریه قرار داد اجتماعی، پشتیبانی می کند.

“قرار داد اجتماعی را می توان به این شکل مطرح کرد: هر کدام از ما تمام قدرت خویش را در اختیار یک قدرت کلی(حکومت) قرار می دهد و در مقایسه با بدن، همه ما امتیاز خاص فردی اعضای بدن را دارا خواهیم بود.”۹

پیر ژوزف برودون۱۰ که یک آنارشیست بود و اصولاٌ اولین کسی بود که این اصطلاح را برخود گذاشت، بر خلاف ژان ژاک روسو، نظریه قرار داد اجتماعی را نه بر اساس قدرت جمع، بلکه به عنوان قدرت و حقوق فرد، در ارتباط با فرد دیگر، مطرح می کند.

“قرار داد اجتماعی در واقع چیست؟ یک قرار داد بین حکومت ها و شهروندان؟ نه این طور نیست. اگر این را بپذیریم ادامه دهنده نظریه روسو خواهد بود. قرار داد اجتماعی قرار دادی است بین یک فرد و فرد دیگر، همان چیزی که جامعه را می سازد” ۱۱

جان راولز۱۲در کتاب تئوری عدالت۱۳ ، بر اساس تئوری بازی در علم ریاضیات، عدالت را آن چیزی می داند که افراد مسایل شخصی را کنار گداشته و به یک اشتراک همگانی دست یافته باشند.

فیلیپ پتیت۱۴ در کتاب خود به عنوان تئوری آزادی و حکومت۱۵ ، قرار داد اجتماعی را مفهومی می داند که یک طرفش حقوق حکومت است و دیگر طرف آن حقوق مردم. و هردو نسبت به هم حقوقی دارند. فیلیپ پتیت بر این نظر اصرار می ورزد که کار حکومت نگهبانی از آزادی است و حکومت های استبدادی اصولا حکومت نیستند.

براساس آنچه در بالا گفته شد حقوق مدنی را می توان حقوقی بر اساس قرار داد اجتماعی تعریف نمود.

درجه بندی حقوق

آقای کارل وازاک، استاد حقوق از کشور چکسلواکی، که بعد از اشغال شوروی، در فرانسه ساکن شده بود، در سال ۱۹۷۹ پیشنهاد کرد که حقوق بر اساس اهمیت آنها به سه درجه تقسیم شوند. این تعریف به شکل بین المللی پذیرفته شد و امروزه بکار می رود.

حقوق مدنی از لحاظ درجه بندی، همانند حقوق بشر، از حقوق درجه اول محسوب می شود.حقوقی مانند حق کار، داشتن خانه، حق بهداشت، از حقوق درجه دوم هستند. و حقوقی چون حقوق جمعی مانند حق تعیین سرنوشت و حق محیط زیست از حقوق درجه سوم هستند.۱۶

فرق حقوق مدنی با حقوق بشر

فرق حقوق مدنی با حقوق بشر یا حقوق طبیعی در این نکته است که حقوق بشر همراه با تولد یک انسان با او به وجود می آید و طبیعی است۱۷ ، ولی حقوق مدنی بر اساس توافق یک ملت است و حقوق بشر همچنین جهانی است ولی حقوق مدنی با ساکنین یک محدوده سرزمینی معنا دارد. حقوق بشر یک قرار داد اجتماعی نیستند. به منطقه خاصی هم مربوط نمی شوند.

البته این به این معنی نیست که مفهوم حقوق مدنی جهانی نیست. حقوق مدنی جهانی است ولی به شکل جغرافیایی تعریف می شود. یعنی اینکه به شکل جهانی چنین مفهومی پذیرفته شده است ولی تعاریف منطقه ای دارد. مهمترین اتفاقیه بین المللی در مورد حقوق مدنی جهانی در سال ۱۹۶۶ بر اساس بیانیه حقوق بشر سازمان ملل نوشته شد . ۱۸

قوانین حقوق مدنی می توانند نوشته شده باشند، یا از قوانین کشور دیگری اقتباس بشوند و یا از رسوماتی نتیجه شده باشند.

رضا وشاحی

منابع

۱- Civil Right

کلمه سیویل از کلمه لاتینی سیویز به معنای شهروندان گرفته شده است. در فارسی به حقوق مدنی ترجمه شده است. ترجمه لفظی آن حقوق شهروندان است.

۲- اپیکور فیلسوف یونانی متولد ۲۷۰ قبل از میلاد و وفات ۳۴۱ قبل از میلاد. او غایت زندگی را خوشی و سرمستی، می دانست. مکتب فلسفی او به مدت ۶۰۰ سال بر یونان تاثیر گذاشت.

۳- Social Contract Theory – Internet Encyclopedia of Philosophy

http://www.iep.utm.edu/s/soc-cont.htm#H۱

۴- توماس هابز فیلسوف انگلیسی ۱۶۷۹ – ۱۵۸۸. کتاب بسیار مهم ایشان لوی یاتان، تاثیر بسیار مهمی در فلسفه غرب گذاشت.

۵- مصادف با شاه عباس دوم، شاه دوران صفوی. زمانی که هابس قرار داد اجتماعی را می نوشت ایشان به قندهار حمله می کرد.

۶- ژان ژاک روسو فیلسوف و روشنفکر فرانسوی ۱۷۷۸- ۱۷۱۲. افکار او بر انقلاب فرانسه تاثیر مهمی گذاشت.

۷- The Social Contract, Or Principles of Political Right (۱۷۶۲(

۸- Popular sovereignty

۹- Jean-Jacques Rousseau, Oeuvres complètes, ed. B. Gagnebin and M. Raymond (Paris, ۱۹۵۹-۹۵), III, ۳۶۱; The Collected Writings of Rousseau, ed. C. Kelley and R. Masters (Hanover, ۱۹۹۰-), IV, ۱۳۹.

۱۰- پیر ژوزف برودون فیلسوف فرانسوی ۱۸۶۵- ۱۸۰۹. او اولین کسی بود که نام آنارشیست را بر روی خود گذاشت.

۱۱- Pierre-Joseph Proudhon, General Idea of the Revolution in the Nineteenth Century (۱۸۵۱).

۱۲- جان راولز فیلسوف آمریکایی ۲۰۰۲- ۱۹۲۱. از مهمترین فیلسوفان انگلیسی زبان معاصر.

۱۳- A Theory of Justice, John Rawls, ISBN-۱۰: ۰۶۷۴۰۱۷۷۲۲

۱۴- فیلیپ پتیت فیلسوف و جرم شناس ایرلندی متولد ۱۹۴۵

۱۵- A Theory of Freedom and Government (۱۹۹۷) ISBN: ۰۱۹۸۲۹۶۴۲۸

۱۶- The International Dimensions of Human Rights ISBN:۰۳۱۳۲۳۳۹۴۲

۱۷- جان لاک فیلسوف انگلیسی ۱۶۳۲-۱۷۰۴ بر این عقیده است.

۱۸- http://www.ohchr.org/english/law/ccpr.htm