تعریف و تاریخچه سفته

دسته: حقوق خصوصی
بدون دیدگاه
سه شنبه - ۲۲ فروردین ۱۳۹۶


تعریف و تاریخچه سفته

تعریف و تاریخچه سفته

معنی و تعریف سفته :

واژه ی سفته اکنون در عرف به سه صورت ؛ به فتح سین ،به کسر سین و به ضم سین رواج دارد.گر چه به لحاظ لغوی صحیح آن سفته به کسر سین است در جامعه به صورت سفته به فتح سین استعمال دارد. سفته به کسر سین به معنی ؛سخت و محکم و استوار است.در لغت عرب آن را سفتجه خوانند. و در معنای متداول در موارد ذیل بکار می رفته است :

ـــ در دیرینه روزگاران ،گاهی شخصی مالی را در مبدا به دیگری می داده و او مثل آن مال را در شهر مقصد توسط شخص ثالثی به وی می داده است.در این حال ، مسافردستخطی را می گرفته وآن را در شهر مقصد به شخص ثالث می داده و مال شبیه را تحویل می گرفته . این دستخط یا حواله را سفته می نامیدند.

ــــ به تحفه ای می گفتند که شخصی از شهری برای دیگری در شهر دیگر می فرستاده است.

ـــ چون نام دیگر سفته ،فتهِ طلب ( فته بر وزن و معنی پته به فتح «پ» و کسر  « ت») است و پته معنی جواز ،پروانه ،بلیط و سند را می دهد،چنانکه گفته اند: پته گمرکی (سند گمرکی)،پته عبور (جواز عبور) ،پته مسافر(بلیط مسافر) . می توان سفته را تصدیق کننده ی طلبکار دانست.

ـــ در اصطلاح بازرگانی فرمی است که بدهکار مبلغ بدهی خود و موعد پرداخت بدهی را در آن می نویسد و به طلبکار می دهد تا در سر رسید،طلب را ، خود یا دیگری و یا بانک در یافت نماید.

ـــ بنابر این و آنچه امروز در جامعه متداول است ،سفته،سند و گواهی و حواله پرداخت بدهکاری است .(= سند طلب )

ـــ ماده 307 قانون تجارتواژه ی اصلی را فته طلب قرار داده و سفته را اینگونه معرفی کرده است ؛‍[فته طلب (سفته) سندی است که به موجب آن امضاء کننده تعهد می کند مبلغی در موعد معین یا عند المطالبه در وجه حامل یا شخص معینی ویا به حواله کرد آن شخص کار سازی نماید.].

توضیــــح :

1 ــ به موجب این تعریف ،سفته یک سند است و لازم است تمام شرایط شکلی و قانونی یک سند را داشته باشد.

2 ــ از این تعریف بر می آید که از آن می توان ؛

ـــ به عنوان سند بدهکاری و یا سند طلب استفاده شود.بدین نحو که بدهکار سفته ای به مبلغ بدهی به طلبکار می دهد تا در سر رسید ، وصول نماید.

ـــ به عنوان حواله پرداخت مورد استفاده قرار گیرد.

ـــ به عنوان وثیقه حسن انجام تعهد مورد استفاده قرار گیرد .بدین ترتیب که متعهد بدون اینکه به گیرنده ی سفته بدهی داشته باشد ،به وی سفته ای می دهد تا در صورت عدم انجام تعهد ، گیرنده سفته را به ضرر متعهد وصول کند . مثــــلاً ؛دو نفر توافق می کنند که یکی در آینده به میزان یک میلیون تومان به دیگری کالا دهد تا به نمایندگی از او بفروشد و برای حسن انجام تعهدی که در آینده محقق خواهد شد ،نماینده ی فروش، قبلاً سفته ای با مبلغی معلوم به آن شخص می دهد تا اگر به علت انجام تعهد فروش ،زیانی متوجه ی صاحب کالا شود ،از محل آن سفته،زیان،جبران شود.مبلغ سفته به رضایت و اراده ی طرفین تعیین می شود.

ـــ به عنوان سند پرداختی مدت دار و یا بدون مدت (عند المطالبه )بکار رود. بدیهی است در صورت مدت دار بودن، مبلغ سند در سر رسید قابل وصول است.ولی وقتی در سفته «عندالمطالبه » درج شود،متعهد له (دارنده سفته) هر گاه که بخواهد می تواند در جهت وصول مبلغ سفته اقدام کند.

نکتــــــــــه :

به نظر می رسد اگر علت دادن سفته ،باز پرداخت قرض باشد،نمی توان آن سفته را «عندالمطالبه» و بدون تاریخ دریافت کرد.به کار گیری عبارت ـــ «عندالمطالبه » وقتی است که از سفته به عنوان یک حواله (چیزی شبیه چک) استفاده شود و شبیه استفاده از برات در معاملات تجاری.

تاریخچه پیدایی سفته و کار برد آن :

همانگونه که در معنای لغوی سفته بیان شد، از سفته به عنوان حواله ی دادن وجه یا مالی استفاده می شده است. و همچون برات به علت خطر نقل و انتقال پول بین تجار رواج داشته است. امروزه سفته به عنوان یک وسیله ی اعتباری در سرمایه گذاریهای کوتاه مدت در واحد های تولیدی ،صنعتی ،تجاری و خدماتی استفاده می شود. بانک هــــا اعتبار سفته را تضمین می کنند.

استفاده از سفته به شکل کنونی در ایران از زمان تصویب قانون تجارت در سال 1311 رواج یافته است .در ایران استفاده از سفته بیش از برات بوده است.

کار بـــرد سفته در موارد ذیل است :

ـــ وسیله پرداخت قیمت کالا در معاملات غیر نقدی.

ـــ سند پرداخت وجه دین در سر رسید پرداخت دین.(در قرض های بین افراد )

ـــ بانک ها دراعطاء وام به مشتریان خود ،از آنان در قبال پرداخت وام سفته مطالبه می کنند .

ـــ در قرار دادهایی که بین شرکت ها و موٴ سسات اداری با پیمانکاران منعقد می شود ،از سفته می توان به عنوان تضمیین انجام تعهد پیمانکار استفاده کــــــــــرد.

وصف شکلی سفته و مندرجات آن :

سفته در صورتی از اعتبار قانونی برخورداراست و می توان برای وصول آن از طریق مراجع قانونی و قضایی اقدام کرد که واجد وصف شکلی قانونی باشد .به همین منظور فرم سفته توسط مرجع ذیربط چاپ ودر بانک ها به افراد فروخته می شود.این سفته ها دارای نقش تمبر و شماره ی خزانه داری کل است.در این فرمها،سقف مبلغ اعتبار سفته قید شده است.مثلا ؛اگر در حاشیه ی سفته نوشته شده باشد؛«سفته تا مبلغ یک میلیون ریال»،بدین معناست که متعهد در این سفته فقط تا یک میلیون ریال تعهد پرداخت دارد.بنابراین عددی که در ردیف  مبلغ سفته نوشته می شود نمی تواند بیش از یک میلیون ریال باشد . بر روی سفته،بهای سفته درج شده که هم نمایانگر قیمت برگ سفته است وهم نشانگر سقف مبلغ اعتبار سفته.مثلا ؛اگر بر روی سفته درج شده باشد، « پنجهزار ریال »برای خرید آن بایستی پانصد تومان به بانک بپردازد. و در آن سفته تا سقف یک میلیون ریال می توانید مبلغ بنویسید.ماده 308 قانون تجارت اشعار می دارد؛[ فته طلب علاوه بر امضاء یا مهر باید دارای تاریخ و متضمن مراتب ذیل باشد :

1 ــ مبلغی که باید تاٴدیه شود با تمام حروف

2 ــ گیرنده وجه

3 ــ تاریخ پرداخت

قید کلمه «سفته »برروی ورقه سفید به منظور آگاه ساختن اشخاص ذی نفع از نوع سند تجارتی ضروری می باشد.].

چند نکتـــــــــــــه :

سر رسید پرداخت سفته :

بر روی سفته اینگونه درج شده ؛[ اینجانب متعهد می شوم که در تاریخ ……. در مقابل این سفته به حواله کرد ….. ………………..]. آنچه در مقابل تاریخ نوشته می شود ،سر رسید و وعده پرداخت وجه سفته است که می تواند به صورتهای زیر باشد :

1ــ اگر در مقابل تاریخ در سفته نوشته شود ؛«عندالمطالبه»یا «به رٶیت » بدین معنی است که متعهد سفته مکلف است به محض اراﺋه سفته از طرف دارنده سفته (متعهد له/ ظهر نویس )مبلغ مندرج در سفته را به دارنده ی سفتــــــه بپردازد.

2 ـــ می تواند در مقابل تاریخ اینگونه نوشته شود ؛( 10روز پس از رٶیت ).در این صورت متعهد بایستی 10 روز پس از رٶیت سفته ،وجه آن را بپردازد.

3 ـــ ممکن است وعده پرداخت ،به نسبت تاریخ صدور سفته باشد.مثلاً، بنویسیم ؛(6ماه پس از تاریخ صدور سفته ). بدین ترتیب الزام متعهد به پرداخت وجه سفته 6ماه پس از تاریخ صدور سفته خواهد بود.

4 ــ وآخر اینکه،در مقابل تاریخ در سفته ،تاریخ معینی درج شود. مثلا،بنویسیم؛ (بیستم مهر ماه یکهزار و سیصد و نود).

نکتــــــــــه ها :

ـــ آخرین روز پرداخت وجه سفته ،یک روز تمام است.یعنی مهلت پرداخت ،تا آخرین ساعت آن روز است.

ـــ اگر روز پرداخت وجه ،با روز تعطیل مصادف شود ،سر رسید،اولین روز غیر تعطیل خواهد بود.

ـــ روز صدور سفته ،جزء مدت شروع وعده پرداخت محسوب نمی شود.

صلاحیت دادگاه رسیدگی کننده به دعوی مطالبه وجه سفته :

در سه محل می توان وجه سفته را از طریق مراجع قضایی مطالبه کرد :

ـــ دادگاه محل اقامت خوانده (متعهد پرداخت وجه سفته).

ـــ دادگاه محل وقوع عقدی که به موجب آن سفته صادر شده.

ـــ دادگاه محل انجام تعهدی که به موجب قرارداد،متعهد پرداخت سفته باید آن تعهد را در آن محل انجام دهد.

مثلاً :شخصی در اهواز با دیگری قرارداد منعقد می کند که آن شخص کالایی را درشیراز به وی تحویل دهد.در قبال این خرید سفته ای به فروشنده داده شده .خریدار ساکن اصفهان است.اگر متعهد سفته (خریدار) وجه را در سر رسید نپردازد.فروشنده می تواند در دادگاه کدامیک از این سه شهر طرح دعــــــوی نماید ؟.(پاسخ)

ـــ در شهر اهواز ،چون محل انعقاد قرارداد است.

ـــ در شهر شیراز ،چون محل انجام موضوع قرارداد یا تعهد است.

ـــ در شهر اصفهان ، چون محل سکونت خوانده (متعهد وجه سفته) است.

ظهـــــر نویسی(پشت نویسی)در سفته و تبعات آن :

قبل از توضیح در مورد ظهر نویسی در سفته،لازم است توضیحی در خصوص انتقال تعهد داده شود.

انتقال تعهد: در اصطلاح حقوق مدنی ،انتقال تعهد،به مجموع انتقال دین و انتقال  طلب گویند.

انتقال دین : هر گاه بدون تبدیل تعهد (تبدیل تعهد یعنی اینکه تعهد موجود لغو و تعهد جدیدی بوجود آید.مثل اینکه مدیون بودن کسی با تعهدی جدید لغو و شخص دیگری مدیون شود.) شخص ثالث ،دین مدیون را بر ذمه ی خود گیرد،انتقال دین صورت گرفته است.در انتقال دین رضایت بستانکار شرط است.(ضمان عقدی و حواله بر اساس انتقال دین صورت می گیرد.)

انتقال طلب :نقل حق بستانکار توسط بستانکار به شخص دیگری را انتقال طلب نامند .(یعنی اگر شما مبلغی از کسی طلبکار باشید ،و از بدهکار بخواهید طلب شما را به دیگری بدهد.در حقیقت بستانکاری خود را به دیگری داده اید.)در انتقال طلب ،رضایت بدهکار شرط صحت این انتقال نیست.

توضیحی پیرامون تبدیل تعهد و اقسام آن :

1 ــ آقای «الف »مبلغ یک میلیون تومان از آقای«ب»طلبکار است.در این صورت «الف»بستانکار و«ب» بدهکارو تعهد،پرداخت بدهکاری است.حال اگر آقای «الف»(بستانکار) به آقای«ب» بگوید؛تعهدی که به من داشتی(پرداخت یک میلیون تومان بدهکاری )را در حق آقای«ج»انجام بده یعنی مبلغ بدهکاری و تعهد را به آقای«ج»پرداخت کن.در چنین حالتی بستانکار قرض عوض شده و آقای«ج»بستانکار جدید ،جانشین آقای«الف»شده.تعهد اولی،تعهد پرداخت وجه بدهکاری توسط آقای«ب» به آقای«الف» بود.در تعهد جدید،تعهد پرداخت وجه بدهکاری توسط آقای«ب» به آقای«ج»است. یعنی آقای«ب» گویی قرض را از آقای«ج» نموده است.در این شکل تبدیل تعهد،بستانکار تبدیل شده است.

2 ــ آقای«الف»مبلغ یک میلیون تومان به آقای«ب»بدهکار است.پس آقای«الف» بدهکار و آقای«ب» بستانکار،و تعهد ،پرداخت بدهی در سر رسید توسط آقای «الف»به آقای«ب» است.حال اگر شخص ثالثی (آقای«ج» )بارضایت طلبکار یعنی آقای«ب» قبول کند که بدهکاری آقای«الف» را بپردازد. چنین حالتی را تبدیل مدیون گویند. زیرااز این پس آقای«ج»بدهکار است.وتعهد یعنی پرداخت بدهکاری به عهده اوست.

3 ــ گاهی آقای«الف»که تعهد نموده بود یکهزار کیلو گرم گندم به آقای«ب» بدهد،این تعهد را تبدیل به دادن یکهزار کیلوگرم برنج می نماید.در این حالت بستانکار و بدهکار تعویض نشده ،بلکه مورد تعهد یا دین تبدیل شده است(تبدیل گندم به برنج ).در این تبدیل تراضی طرفین شرط است.

باز گردیم به بحث ظهر نویسی در سفته :

به موجب ماده 245 قانون تجارت،با ظهر نویسی،سفته به دیگری منتقل می شود پس با ظهر نویسی سفته ،تبدیل تعهد صورت نمی گیرد،بلکه انتقال تعهد بعمل می آید.که ممکن است انتقال دین باشد یا انتقال طلب.

یک نکتــــــــــه :

ظهر نویسی یا انتقال سفته در صورتی ممکن است که متعهد در سفته،«حواله کرد» را خط نزده باشد ویا در سفته درج ننماید،«غیر قابل انتقال ».

با توضیحات ارایه شده ،ظهر نویسی به منظور انتقال می تواند به دو منظور صورت گیــــــــــــرد:

ـــ ظهر نویسی به منظور انتقال دین.

ـــ ظهر نویسی به منظور انتقال طلب.(یعنی اینکه کسی که سفته را در اختیار دارد،با ظهر نویسی، بستانکار بودن خود را به دیگری منتقل کند که در این صورت،فرد جدید ،بستانکار وجه سفته خواهد بود.)

حالت اول ــ  ظهر نویسی به منظور انتقال دین (ظهر نویسی  برای ضمانت )

امروزه بانکها و مٶسسات اعتباری در اعطاء وام و تقسیط آن از مشتریان ،سفته مطالبه می کنند.در این سفته،وام گیرنده باز پرداخت مبلغ وام دریافتی را تعهد می کند.(تعهد پرداخت دین).بانکهاوموسسات اعتباری برای اطمینان از باز گرداندن مبلغ وام اعطایی،از مشتری مطالبه معرفی یک یا دو ضامن می کند.با امضای ضامن در ظهر سفته،در حقیقت باز پرداخت وام به ضامن انتقال پیدا می کند.لذا در باز پرداخت مبلغ وام با متعهد سفته مسؤولیت تضامنی خواهد داشت(مسؤولیت تضامنی بدین معنی است که طلبکار ،یا بانک برای دریافت مبلغ وام هم می تواند به متعهد مراجعه کند و هم ضامنی که پشت سفته را امضاء نموده است.)بدین ترتیب امضاء کننده پشت سفته اگر ضمانت متعهد (صادر کننده سفته)را نموده باشد،بااودر پرداخت مبلغ وام مسؤولیت تضامنی دارد.ولی اگر شخص دیگر با امضاء ظهر سفته و ظهر نویسی جدید،ضمانت ضامن قدیم را کند،فقط با ظهر نویس (ضامن) اولی در پرداخت وام مسؤولیت تضامنی دارد.(به استناد ماده 249 قانون تجارت )

حالت دوم ــ ظهرنویسی به منظور انتقال طلب(انتقال بستانکار ) :

اینگونه ظهر نویسی همچون ظهر نویسی در چک برای دریافت وجه چک است . مثلا” ؛آقای«الف»مبلغ یک میلیون تومان به آقای «ب» قرض می دهدکه پس از 6 ماه مسترد دارد.ودر قبال این وجه،سفته ای از آقای «ب» دریافت می دارد . حال اگر به عللی آقای«الف» احتیاج به مبلغ قرض داده شده داشته باشد و هنوز تاریخ باز پرداخت نرسیده باشد.با ظهر نویسی مبلغ طلب خود یعنی وجه سفته را به آقای «ج» منتقل می کند و مبلغ سفته را از او می گیرد.در این حالت،در حقیقت طلبکار بودن آقای«الف به آقای«ج» منتقل میشود.از این پس آقای «ب» مبلغ سفته را می بایست به  آقای«ج» بدهد.

دو حالت دیگر در ظهر نویسی :

1 ــ دارنده سفته (طلبکار) دریافت وجه سفته را با ظهر نویسی به دیگری وکالت دهد.

2 ــ دارنده سفته (طلبکار) با ظهر نویسی مبلغ مندرج در سفته را نزد دیگری به وثیقه می گذارد.

بیان چنـــــــــد نکتــــــــــــــه :

1 ــ در ظهر نویسی،امضاءدر پشت صفحه الزامی است.

2ــ در ظهر نویسی،قید تاریخ و اسم منتقل الیه (کسی که در یافت وجه سفته و یا ضمانت پرداخت را به عهده دارد.) اختیاری است.

3 ــ ظهر نویسی سفید امضاء(در انتقال طلب) بدین معنی است که منتقل الیه می تواند نام خود یا دیگری را درج نماید.

4 ــ دارنده سفته می تواند به همه ی امضاء کنندگان اعم از متعهد،یا ظهر نویسها به طور انفرادی یا جمعی مراجعه و مطالبه ی وجه سفته را نماید.ودر صورت امتناع آنان از پرداخت وجه سفته، علیه آنان مبادرت به طرح دعوی نماید.

5 ــ ظهر نویس ها هم می توانند برای دریافت وجه سفته به متعهد یا ظهر نویس قبلی مراجعه نماید.

6 ــ اگر شخص ثالثی (غیر از متعهد و دارنده سفته یا طلبکار ) پشت سفته را امضاء کند،ظهر نویس محسوب شده و با کلیه امضاءکنندگان سفته، مسؤولیت تضامنی دارد.

7 ــ هر گاه دهنده سفته دو نفر باشند،نسبت به یکدیگر مسؤولیت تضامنی ندارند

8 ــ ظهر نویس نمی تواند وصول وجه سفته را مقید به شرطی نماید.

9 ــ ظهر نویسی بابت بخشی از مبلغ مندرج در سفته باطل است.

10 ــ می توان وصول مبلغ سفته با عنوان «حامل» را ظهر نویسی کرد.

11 ــ در سفته اگر مبلغ،بیش از یک دفعه به تمام حروف نوشته شود و بین آنها اختلاف باشد،مبلغ کمتر معتبر خواهد بود.

12 ــ اگر مبلغ سفته ،هم به حروف وهم به رقم نوشته شده باشد و بین آنهـــا اختلاف باشد ،مبلغ با حروف معتبر خواهد بود.

13 ــ اگر سفته تاریخ پرداخت نداشته باشد ،پرداخت به رؤیت محسوب می شود.

14 ــ هر گاه در سفته محل پرداخت مشخص نباشد ،محل صدور ،محل پرداخت وجه سفته خواهد بود.و اگر محل صدور هم نداشته باشد،محلی که کنار نام متعهد ذکر شده است ،محل صدور تلقی می گردد.

وصول وجه سفته و اعتراض به عدم پرداخت :

یکم ـــ دارنده سفته در سر رسید ( اگرتاریخ پرداخت داشته باشد) به متعهد مراجعه می کندو مطالبه وجه مندرج در سفته را می نماید.اگر مبلغ وصول شود ،قضیه خاتمه یافته است. اگر متعهد سفته در سررسید از پرداخت مبلغ سفته امتناع کند،دارنده ی سفته مکلف است ظرف مدت 10 روز از تاریخ سر رسید اعتراض خود را به عدم پرداخت وجه سفته از طریق تنظیم فرم واخواست یا اعتراض عدم تاٴدیه بعمل آورد. اینکه در قانون آمده که دارنده سفته مکلف است ….بدین منظور است که بتواند از حق مراجعه و دعوی علیه ظهر نویس بهره مند گردد.

واخواست و اقسام آن :

الف ــ اگر سفته عندالمطالبه باشد :

وقتی وصول وجه سفته عندالمطالبه باشد،درصورتی امکان صدور برگ واخواست واعتراض به عدم پرداخت وجه سفته است که،مراجعه به متعهد واستنکاف او به طریق قانونی صورت گرفته و معلوم و اثبات شود.بدین منظور باید ابتدا از طریق تنظیم و ابلاغ اظهار نامه رسمی دادگستری ،مطالبه وجه سفته به متعهد ابلاغ گردد.فرجه ده روزه واخواست،از تاریخ ابلاغ اظهار نامه به متعهد محاسبه میگردد.

ب ــ اگر سفته سر رسید معین داشته باشد (دارای تاریخ پرداخت):

1 ــ به بانکی که درآن حساب داریم در تنظیم واخواست نمایندگی می دهیم و آن بانک بعنوان کار گزار اقدام خواهد کرد.

2 ــ با مراجعه به شعبه اول دادگاه عمومی ،مراتب در دفتر واخواستنامه مطابق فرم ثبت می شود.

فرم مخصوص واخواست را می توان از واحد فروش تمبر و اوراق قضایی دادگاه تهیه نمود.

دوم ــ دارنده سفته اکنون به مدت یک سال (اگر سفته در ایران باید پرداخت شود.)فرصت خواهد داشت که علیه متعهد سفته در مراجع حقوقی اقامه دعوی نماید (متعهد در این فرجه هم متعهد اولیه و اصلی است و هم کلیه کسانی که ظهر سفته را امضاء نموده اند.بنابراین دارنده ی سفته می تواند محکومیت کلیه ی امضاء کنندگان سفته را به نحو تضامنی از دادگاه ذیصلاح تقاضا نماید.).

[ پس از مدت یکسال،دارنده ی سفته نمی تواند برای مطالبه وجه سفته به ظهر نویسان مراجعه کند.]

قـــــــرار تاٴمین در دعوی مطالبه وجه سفته :

به مجرد اقامه دعوی مطالبه وجه سفته و تقاضای صدور قرار تامین از طرف دارنده ی سفته که ظرف موعد واخواست شده ومفاد واخواست در دفتر ثبت واخواستهای دادگاه شهرستان ثبت شده است .صرف نظر از اینکه واخواستنامه ابلاغ شده یا نشده باشد ،دادگاه بدون تودیع خسارت احتمالی مکلف به صدور قرار تامین می باشد بدین ترتیب،دارنده ی سفته واخواست شده می تواند از دادگاه بخواهد که اموال طرف دعوی را قبل از رسیدگی و صدور حکم به نفع او ،توقیف کند.در این حالت پس از صدور حکم ،دارنده ی سفته در وصول طلبش از مال توقیف شده بر سایر طلبکاران تقدم دارد.


نوشته شده توسط:صادق کاخکی - 11476 مطلب
پرینت اشتراک گذاری در فیسبوک اشتراک گذاری در توییتر اشتراک گذاری در گوگل پلاس
بازدید: ۴۷
برچسب ها:
دیدگاه ها

تصویر امنیتی را وارد کنید *