تعاریف و خصوصیات معاهده بین المللی

معاهده بین الملل
الف)تعریف معاهده درلغت
تعریف لغوی معاهده:
معاهده درلغت به معنای پیمان بستن باهم وعهدبستن اشاره شده است. ودربرخی کتب حقوقی این اصطلاح رابه صیغۀ جمع درقراردادهای بین المللی یعنی معاهدات به کاربرده اندکه همان مفهوم میثاق، قراردادهای بین المللی ومعاهده رادرپی دارد.
نواقص تعریف لغوی معاهده:
معاهده صرفاًمفهوم میثاق وقراردادهای بین المللی راشامل نمی شودزیرا همان طورکه درمقدمه مقاله بیان شد معاهده مفهومی است وسیع لذا ما می بینیم دربرخی کنوانسیونها چون وین ودادگاه دائمی دادگستری بین المللی ازاساسنامه بین المللی، مبادله نامه، مبادله یادداشت و… به کاررفته است. پس محدود کردن مفهوم لغوی واصطلاحی معاهده به یک یاچند موردکفایت نمی کند.
ب) تعریف معاهده ازدیدگاه علمای علم حقوق
تعریف معاهده ازدیدگاه علمای علم حقوق بین الملل:
تعریف پرفسورمک نر(حقوقدان انگلیسی): معاهده عبارتست ازیک توافق کتبی است که به وسیلۀ آن دویاچنددولت یا سازمانهای بین‌المللی رابطه ایی رابین خود درقلمرو حقوق بین الملل ایجاد می کنند ویادر صدد ایجاد آن هستند.البته این تعریف ناقص است به دلیل اینکه کتبی بودن شرط اصلی تحقق معاهده نیست چراکه معاهده می تواند شفاهی باشد.
تعریف پروفسورشارل‌رسو(حقوقدان فرانسوی): معاهده قراردای است بین تابعین حقوق بین الملل که به منظورتولید بعضی آثارحقوقی منعقدمی شود. تعریف آنتونیو کاسسه(حقوقدان ایتالیایی):معاهده نمایانگر تلفیق اراده های دویاچندتابع بین المللی به منظورتنظیم منافع‌شان ازطریق قواعد بین المللی است.
تعریف معاهده ازدیدگاه علمای حقوق ایران:
تعریف دکترپرویزذوالعین:قراردادهای بین المللی نوعی قرارداد عمومی تلقی می شوند که ازنظر تعداد دول شرکت کننده عمومیت داشته وموضوع آن نیز عام مربوط به کلیۀ ویااکثریت دول باشد.
تعریف دکتررضاموسی زاده: معاهده به مفهوم وسیع کلمه،تنها به آن دسته ازمعاهداتی اطلاق می شودکه میان اعضای اصلی جامعه بین المللی یعنی دولتهامنعقدشده باشد ولی به مفهوم محدودهمان آیین وتشریفات انعقاد معاهده گفته می شود.
تعریف دکترمحمدرضا ضیایی بیگدلی:معاهده بین المللی اطلاق می شودبه به هرگونه توافق منعقدۀ دویاچندجانبۀ (کتبی یاشفاهی) طبق حقوق بین الملل میان تابعان حقوق بین الملل اطلاق می شود.
تعریف معاهده ازدید دکترگنجی و دکترصفدری: قرارداد توافق علنی بین دویاچند موضوع بین الملل می باشدکه به دنبال آن حق وتکلیف مشخص برای هریک ازطرفین قرارداد به وجود می آیدالبته این تعریف ناقص است چراکه علنی بودن ازشرایط معاهده نیست.
تعریف معاهده درکنوانسیون وین مورخ22 مه1969
تعریف معاهده درکنوانسیون وین:
معاهده عبارتست ازیک توافق بین المللی که بین کشورها به صورت کتبی منعقدشده وتابع حقوق بین الملل باشد خواه دریک سند و یا درچند سند مربوط به هم تنظیم شده باشد.
نواقص تعریف معاهده بین المللی درکنوانسیون وین
مقاوله نامه وین موافقت های بین کشورها وسازمانهای بین المللی یاموافقت بین خودسازمانهارامستثنی کرده است لذا برخی نویسندگان نسبت به تعریف مقاوله نامه وین ازمعاهده ایرادگرفته اند ومعتقدند قراردادبین المللی قراردادی است که بین اشخاص حقوق بین الملل بسته می شود. باتوجه به این تعریف می توان گفت که اشخاص حقوق بین الملل شامل کشورهاوسازمانهای بین المللی می باشند ورابطه ی آن هاطی توافقات تابع حقوق بین الملل، یک معاهده محسوب می شود.
قراردادهایی که بین اشخاص حقوق بین الملل یعنی دولتها وسازمانها تنظیم می شوداگرموضوع آن به روابط بین الملل مربوط نباشد معاهده محسوب نمی شود که این تعبیر ازتعریفی که مقاوله نامه وین نسبت به معاهده داشته است برنمی آید. پس باتوجه به این تعبیر معاملات مربوط به خرید وفروش ویامعاوضه اموال خصوصی بین مقامات دولتها وسازمانها قراردادبین المللی به شمار نمی رود برای مثال به قرارداد1933 مربوط به ایران اشاره کردکه طرف دولت ایران شرکت سابق نفت ایران-انگلیس بودکه دیوان آن راقراردادبین المللی نمی پنداشت.
قراردادهایی که بین رؤسای دولتها درمسائل غیرعمومی وغیرمملکتی امضاء شودمثل قراردادازدواج مربوط به سران دوکشوریک قراردادبین المللی به حساب نمی آیدبلکه تابع اصول کلی حقوق بایک سیستم خاص حقوق ملّی خواهدبود که البته بررسی آن بسیاردشواراست.
باتوجه به ماده2 کنوانسیون وین تنها توافق‌هایی که به صورت کتبی نگاشته شده باشدصرفاً معاهده محسوب می شود باتوجه به این تعبیر قراردادهای شفاهی از زمرۀ معاهدات بین‌المللی خارج می شوندکه این نفی اعتبارقانونی موافقتهای بین المللی راموجب می شود.
می توان گفت بنابرنظرحقوقدانان ازآن جایی که موافقتهای شفاهی بین کشورها نادراست آنها را درزمرۀ قرادادهای بین المللی قرارداده شود چراکه نمی توان گفت که حقوق بین الملل کتبی بودن راشرط ایجاد موافقت بین کشورها تلقی کرده است. دراین مورد رأی دادگاه دائمی دادگستری بین المللی رادردعوای گرینلند شرقی که به موجب آن دادگاه اعلام وزیرخارجه نروژنسبت به پاسخ به پرسش وزیردانمارک که درحوزه صلاحیت وزیر خارجه نروژ بود برای کشورنروژ الزام آوردانست.
خصوصیات تعریف معاهده ازدیدگاه مقاوله نامه وین:
ازآنچه گفته شدمی توان به طورخلاصه به خصوصیات ذیل اشاره کرد:
آزادی درنحوه کتبی بودن معاهده بین المللی
بین تابعان حقوق بین الملل منعقدشده باشد.
مشمول حقوق بین الملل باشد.
دویاچندجانبه باشدنه یکجانبه
نویسنده: برشی از مقاله تقریری برحقوق معاهدات بین المللی
سیددانیال بنی هاشمی خالدی منبع : سایت نشر عدالت