تشریح دستاوردهای پژوهشگاه قوه‌قضاییه
تشریح دستاوردهای پژوهشگاه قوه‌قضاییه
قائم‌مقام پژوهشگاه قوه‌قضاییه:
تشریح دستاوردهای پژوهشگاه قوه‌قضاییه
دنیای‌حقوق: با تاسیس پژوهشگاه قوه‌قضاییه در سال 91، آرای قضایی در این مرکز خوانده و پالایش می‌شود و سپس با ارائه کلید واژه مستندسازی می‌شود و از بین آرای خوانده شده انتخابی صورت می‌گیرد و سپس آن رای انتخابی انتشار می‌یابد. در واقع با راه‌اندازی این پژوهشگاه اقدامات تحقیقاتی و مطالعاتی در دستگاه قضا رنگ و بوی جدیدی گرفت. پژوهشگاه قوه‌قضاییه زیر نظر معاونت منابع انسانی قوه‌قضاییه قرار دارد و دستاوردهای ارزشمندی در چند ساله اخیر داشته است .
هدف اصلی از ایجاد پژوهشگاه تأمین نیازهای تحقیقاتی قوه‌قضاییه است
پورسید در ابتدا به سابقه تأسیس این پژوهشگاه اشاره کرد و گفت: درخصوص ایده اصلی راه‌اندازی این پژوهشگاه باید گفت که ایده اصلی تأسیس این پژوهشگاه بین ریاست قوه‌قضاییه و حجت‌الاسلام امینی معاون منابع انسانی قوه‌قضاییه مطرح و پس از بحثها و جلسات متعدد منجر به راه‌اندازی این پژوهشگاه شده است. وی گفت: پژوهشگاه تقریبا از سال 91 آغاز به‌کار کرده است و اساسنامه‌اش به تأیید ریاست محترم قوه‌قضاییه رسیده است، بنده با یک سال تاخیر به این پژوهشگاه ملحق شده‌ام و اکنون سه سال است که در این پژوهشگاه مشغول فعالیت هستم.
قائم مقام پژوهشگاه قوه‌قضاییه با بیان اینکه هدف اصلی از ایجاد پژوهشگاه تأمین نیازهای تحقیقاتی قوه‌قضاییه است، اظهار کرد: به هر حال هر تصمیم‌گیری در سطح کلان خصوصاً در سطح قوه‌قضاییه که یکی از قوای سه‌گانه کشور است، نیازمند یک اتاق فکر و مطالعه و تحقیق است. بنابراین پژوهشگاه با این هدف توسط ریاست قوه‌قضاییه شکل گرفته و راه‌اندازی شده است.
پورسید ادامه داد: ریاست پژوهشگاه قوه‌قضاییه برعهده حجت‌الاسلام و‌المسلمین امینی معاون منابع انسانی قوه‌قضاییه به‌عنوان شخصیت حقیقی ایشان است؛ اما پژوهشگاه عملاً طبق اساسنامه و زیرنظر خود ریاست قوه‌قضاییه اداره می‌شود. البته به لحاظ اداری و چارت سازمانی به‌نوعی زیر نظر معاونت منابع انسانی است. وی تصریح کرد: پژوهشگاه با این رویکرد شروع به‌کار کرده است که دنبال این باشیم که ابتدا مسائل مورد نیاز قوه‌قضاییه را شناسایی کرده و سپس دنبال راهحلهای علمی برای آن مسائل باشیم.
قائم مقام پژوهشگاه قوه‌قضاییه تصریح کرد: البته باید گفت که در گذشته معاونت توسعه قضایی در قوه‌قضاییه داشتیم. این معاونت به‌نوعی کارهای پژوهشی قوه‌قضاییه را دنبال می‌کرد. اما تفاوتی که در رویکرد گذشته این معاونت با رویکرد فعلی پژوهشگاه وجود دارد این است که رویکرد توسعه قضایی بر اساس اسناد موجود برون‌سپاری بوده است، ولی رویکرد فعلی پژوهشگاه این چنین نیست. اتفاقا ما دنبال این هستیم که از ظرفیتهای داخل قوه‌قضاییه خصوصاً دوستان عالم و فرهیخته‌ای که در بخش قضایی هستند و هم به‌لحاظ دانش حقوقی وهم به‌لحاظ تجربه‌ای که دارند استفاده کنیم.
قضات، حجم عمده‌ای از همکاران ما در پژوهشگاه را تشکیل می‌دهند
وی خاطر نشان کرد: پژوهشگاه مبتنی است به‌کارهای پژوهشی و کاربردی برای قوه‌قضاییه که ابتدا نیازها را شناسایی و سپس در آن موضوعات راه حل علمی ارائه کند. ممکن است این کمک در تصمیم‌گیریها و مدیریت خود را نشان دهد و یا در کمک به یک قاضی در صدور رای و تهیه یک جزوه آموزشی برای قاضی درباره استرس شغلی و یا غیره باشد.
پورسید خاطر نشان کرد: درحال‌حاضر حجم عمده‌ای از همکاران ما در پژوهشگاه قضات هستند. هم قضات بازنشسته و هم قضات مشغول به خدمت که البته اکثراً مشغول به خدمت هستند. این همکاران ما قضاتی هستند که علاقه به امور پژوهشی و تحقیقاتی دارند. به‌عنوان مثال بسیاری از این قضات بعد ازظهرها بعد از فراغت از کار قضاوت، در پژوهشگاه حضور یافته و وقت خود را در امور پژوهشی صرف می‌کنند. حتی بعضی از این افراد در منزل کار پژوهشی می‌کنند و نتیجه کارهای پژوهشی خود را به ما ارائه می‌دهند.
قائم مقام پژوهشگاه قوه‌قضاییه اظهار کرد: مطالعات و تحقیقاتی که در پژوهشگاه انجام می‌دهیم براساس نیازهای واقعی قوه‌قضاییه است. یعنی استاد دانشگاه یا وکیل دادگستری یک موضوع و آسیب حقوقی، قضایی را از منظر خود یک جور نگاه می‌کند ولی قضات شاغل که خودشان در متن ماجرا هستند جور دیگری به موضوعات نگاه می‌کنند و این برای ما بسیار مهم و اولویت‌دار است. در واقع مسئله‌شناسی ما در پژوهشگاه مبتنی بر این نیاز واقعی است.
وی گفت: این کمک و همکاری قضات با پژوهشگاه سبب ایجاد فضایی برای بحث و تبادل نظرعلمی بین آنها شده است که برای ما و قوه‌قضاییه بسیار ارزشمند است. یعنی دوستان و همکاران قضایی می‌آیند و بحث و جلسات علمی مهمی تشکیل می‌دهند. این جلسات به جلسات هفتگی تبدیل شده است و برنامه‌های مشخص با موضوعات روز را بررسی کرده و به بحث می‌گذارند.
پورسید ادامه داد: خیلی از افراد شرکت کننده در جلسات، وکلا، اساتید دانشگاه و قضات هستند. چیزی که ما به ادامه برگزاری این جلسات ترغیب می‌کند نشاط علمی موجود در جلسات است. یعنی به‌نوعی جلسات به‌صورت طلبگی که موضوعات کاملا تخصصی و علمی و با بحث و جدلهای فراوان همراه است برگزار می‌شود.
وی به نتایج ارزشمند این جلسات اشاره کرد و گفت: یکی از اقدامات و نتایج مثبت این پژوهشگاه همین جلسات علمی و تخصصی است که در هر هفته برگزار می‌شود. حاضرین در این جلسات با مباحث علمی جدید رو به رو می‌شوند و احساس می‌کنند که می‌توانند علاوه بر کسب تجربه دیگران، تجربه خود را با دیگران به اشتراک بگذارند.
هدف اولیه ما ایجاد یک فرهنگ نقد پذیری بین قضات است
قائم مقام پژوهشگاه قوه‌قضاییه ادامه داد: چیزی که برای ما درخصوص برگزاری جلسات علمی بسیار ارزشمند است این است که ما در ابتدا تشکیل چنین جلساتی را با این شکل درنظر نداشتیم و به‌تدریج این روند در پژوهشگاه شکل گرفت و پخته شد و اینک خود دستاورد ارزشمندی به حساب می‌آید. هدف اولیه ما ایجاد یک فرهنگ نقدپذیری بین قضات است که قضات مان نظرات دیگران را در خصوص آرای صادر شده بشنوند و احتمالاً بپذیرند. این جلسات ابتدا با موضوع جلسات نقد رای در پژوهشگاه شروع شد اما اکنون جلسات نقد رای جداگانه برگزار می‌شود و جلسات علمی و نشستهای علمی هم به‌طور مجزا تشکیل می‌شود.
وی خاطر نشان کرد: یکی از مشکلاتی که در بدنه دستگاه قضا وجود داشته است کاربردی نبودن علوم و مباحث و مطالعات بوده و بین دانشگاه و بخش قضایی یک فاصله وجود داشته است. مباحث علمی برگزار شده در پژوهشگاه سبب شده است که فاصله‌ها به‌شدت کاهش یابد. یعنی قاضی در جلسه نشسته است و اساتید هم حضور دارند و مباحثه علمی با هم دارند. در این جلسات خیلی بحثهای کاربردی مطرح می‌شود و این ظرفیت بسیار خوبی برای پژوهشگاه و قوه‌قضاییه است. پورسید اظهار کرد: باید گفت بسیاری از قضات، اساتید و حتی وکلا و دانشجویان دکتری به سبب همین جلسات با ما در ارتباط هستند و کارهای پژوهشی انجام می‌دهند. وی گفت: در حال انجام اقداماتی هستیم که بتوانیم از ظرفیت استانها هم در این حوزه‌ها به‌نحو مطلوب استفاده کنیم. در این راستا بعضی از اساتید و قضات خوب استانها را شناسایی کرده و از نظرات آنها استفاده می‌کنیم. حتی گاهی اوقات این افراد به جلسات دعوت می‌شوند و حضور پیدا می‌کنند که البته اگر بتوانیم این موضوع را بسط دهیم برای پژوهشگاه ارزش فراوانی دارد.
قائم مقام پژوهشگاه قوه‌قضاییه به‌حضور مسئولین قضایی در این نشستها اشاره کرد و گفت: درخصوص جایگاه خوب این جلسات علمی باید گفت که حتی ریاست محترم قوه‌قضاییه هم در چند نوبت در چنین جلساتی که همکاران پژوهشگاه خدمت ایشان بودند مشارکت داشتند. در حال حاضر رئیس کل دادگستری تهران در جلسات نقد رای در مجموعه دادگاه تجدید نظر بعضا حضور می‌یابند و یا در جلسات مشابه روسای محترم مجتمعهای قضایی شرکت می‌کنند که در آن جلسات بحثهای علمی و کاربردی انجام می‌شود، البته موضوعات جلسات پیشنهاد ما بوده است. باید گفت که مسئولین قضایی و حتی ریاست قوه‌قضاییه نسبت به‌حضور بیشتر در این جلسات علمی ابراز تمایل کرده‌اند که این موضوع برای ما مایه دلگرمی و امید است.
قائم‌مقام پژوهشگاه قوه‌قضاییه با اشاره به پژوهشکده‌های فعال دراین پژوهشگاه گفت: پژوهشگاه قوه‌قضاییه از 6 پژوهشکده تشکیل شده و در حال فعالیت است. پژوهشکده حقوق خصوصی، پژوهشکده جزا و جرم‌شناسی، پژوهشکده حقوق عمومی و حقوق بین‌الملل، پژوهشکده مطالعات رای، پژوهشکده مطالعات پایه و پژوهشکده آمار و فناوری اطلاعات که جمعا 6 پژوهشکده می‌شوند. وی گفت: چون ساختار و اساسنامه پژوهشگاه براساس اولویتهای همان زمان ایجاد شده است، ممکن است در آینده این ساختار دچار تغییراتی در جهت تکمیل امورات شود.
پژوهشکده آمار ارتباط مستقیمی با معاونت آمار و اطلاعات قوه‌قضاییه دارد
قائم مقام پژوهشگاه قوه‌قضاییه از فعالیتهای پژوهشکده آمار خبر داد و گفت: پژوهشکده آمار و اطلاعات تقریبا پژوهشکده جوانی است و حدود 4-5 ماه است که شکل گرفته است. این پژوهشکده ارتباط مستقیمی با معاونت آمار و اطلاعات قوه‌قضاییه دارد.
پورسید تصریح کرد: این پژوهشکده دارای 2 رویکرد است: یکی این که آماری که در قوه‌قضاییه تولید می‌شود به نحو مناسبی استفاده نمی‌شود، یعنی آماری که الان در اختیار قوه‌قضاییه است چه ورودی یا خروجی پرونده‌ها، چه آمار سالانه جرمهای اول کشور و استانها و غیره به‌نحو مطلوبی تحلیل نمی‌شود. ما معتقدیم که این آمارها ارزش علمی فراوانی دارند و باید کار تحلیلی بر روی آنها انجام شود.
قائم مقام پژوهشگاه قوه‌قضاییه اظهار کرد: خوشبختانه این کار شروع شده است و فعلا 2-3 کار تحلیلی و آماری انجام داده‌ایم و در معرض انتشار است. مثلا بحث آمار مربوط به ورودی و خروجی پرونده‌ها است. وقتی ما می‌شنویم مثلا 15 میلیون پرونده در دستگاه قضا وجود دارد یعنی مراد 15 میلیون قاضی- پرونده بوده است. بنابراین این آمارها برای رسیدن به اعداد واقعی نیاز به تحلیل دارد.
پورسید خاطر نشان کرد: همچنین ما در مطالعه آمارها و تحلیل به این نکته رسیده ایم که مثلا در خصوص میزان اطاله دادرسی در دستگاه قضا وضعیت آمار ما نسبت به دیگر کشورها نامطلوب نیست و آن چنان که به نظر می‌رسد جایگاه بدی نداریم.
وی گفت: همکاران ما آمارهای خود را با یک کار مطالعاتی که در اروپا هم انجام شده است مقایسه کرده‌اند. یعنی آماری که در کشور تولید شده است را با مدل آماری آنها مقایسه کرده‌اند و نتیجه این بوده که وضعیت ما درخصوص اطاله دادرسی یک وضع بینابین بوده و وضعیت نابسامانی نیست.
قائم مقام پژوهشکده قوه‌قضاییه خاطر نشان کرد: بنابراین از آمارهای قوه‌قضاییه می‌توانیم به‌نحو بسیار مفیدی بهره ببریم و در این جهت پژوهشگاه آمار و اطلاعات راه‌اندازی و فعال شده است. پژوهشکده جزا و جرم‌شناسی برای بازنگری قوانین کیفری در حال انجام کار مطالعاتی است.
پورسید به معرفی پژوهشکده جزا و جرم‌شناسی پرداخت و گفت: پژوهشکده جزا و جرم‌شناسی همان‌طور که از نامش پیداست بیشتر درباره جرم‌شناسی و جزا مطالعات خود را انجام می‌دهد. بحثهای مربوط قانون مجازات‌اسلامی، آیین‌دادرسی‌کیفری، بحثهای پیشگیری از وقوع جرم، جرم‌شناسی و امثال آن در پژوهشکده جزا وجرم‌شناسی دنبال می‌شود.
وی اظهار کرد: همچنین در پژوهشکده جزا و جرم‌شناسی موضوعات اجتماعی و آن چه که مربوط به معاونت اجتماعی قوه‌قضاییه است دنبال می‌شود. در جلسات اخیر هم همایشی یک‌روزه با موضوع پیشگیری رشدمدار انجام شد که تقریبا مدیریت این جلسه با مسئولان و همکاران در معاونت اجتماعی قوه‌قضاییه بود.
قائم مقام پژوهشگاه قوه‌قضاییه ادامه داد: پژوهشکده جزا بر روی مباحث جرم‌زدایی و مجازاتهای جایگزین حبس و نیز بازنگری قوانین کیفری در حال انجام کار مطالعاتی است. به عنوان مثال درخصوص مجازات اعدام نیز مطالعاتی انجام شده است. حتی در این‌خصوص پژوهشکده جزا در حال ترتیب همایشی در فصل پاییز با موضوع واکاوی مجازات اعدام در جرایم موادمخدر است.
پژوهشکده حقوق خصوصی در بحث آسیب‌شناسی و اصلاح قوانین فعالیت‌می‌کند
پورسید به معرفی یکی دیگر از پژوهشکده‌های پژوهشگاه پرداخت و تصریح کرد: پژوهشکده حقوق خصوصی بیشتر حول مباحث حقوق خصوصی است. مباحثی همچون حقوق مدنی، حقوق خانواده، حقوق تجارت، آیین دادرسی مدنی، ثبت، بحثهای مربوط به مالکیت فکری و امثال آن. پژوهشکده حقوق خصوصی در بحث آسیب‌شناسی واصلاح قوانین ارتباطات خوبی با معاونت حقوقی دارند که در کنار همدیگر بتوانیم برای طراحی لوایح خوب برای قوه‌قضاییه و اصلاح قوانین فعالیت کنیم. مجموعه این کارها در پژوهشکده خصوصی انجام می‌شود.
وی ادامه داد: در پژوهشکده حقوق عمومی و بین‌الملل عمدتا موضوعات حقوق عمومی پیگیری می‌شود و تقریبا مطالعات و مباحث خیلی خوبی در سه سال گذشته با همکاری قضات دیوان عدالت اداری انجام شده است. مباحثی مربوط به دیوان عدالت اداری، دعاوی که بر علیه دولت مطرح می‌شود و یا دعاوی مرتبط با دیوان عدالت اداری.
پورسید گفت: یکی دیگر از مطالعات انجام شده در پژوهشکده حقوق عمومی و بین‌الملل مباحث مربوط به خود قوه‌قضاییه است. مباحثی که مربوط می‌شود به استقلال ذاتی قوه‌قضاییه، بودجه قوه‌قضاییه و امثال آن.
پژوهشکده حقوق بین‌الملل با ستاد حقوق بشر همکاری می‌کند
قائم مقام پژوهشگاه قوه‌قضاییه عنوان کرد: در این مطالعات تقریبا به یک مدل و نتیجه رسیده‌ایم و می‌دانیم وضعیت جاری قوه‌قضاییه در مقایسه با وضعیت دنیا و نیز سایر قوا وضعیت مطلوبی نیست.هم به‌لحاظ بودجه و هم به‌لحاظ اینکه نیازهای قوه‌قضاییه در خیلی جاها نادیده گرفته می‌شود و استقلال آن به‌معنای واقعی نیست و نیازمندی و وابستگی به قوه مجریه را به‌‌دنبال داشته است که نتیجه آن در عملکرد واقعی قوه‌قضاییه
مؤثر است.
پورسید توضیح داد: در خصوص این پژوهشکده این را باید اضافه کرد که در این پژوهشکده موضوعات بین‌المللی هم دنبال می‌شود. این موضوع که این دو حقوق یعنی عمومی و بین‌الملل در یک پژوهشکده جمع شده‌اند به این خاطر است که موضوعات بین‌المللی در قوه‌قضاییه و در بین قضات کمتر منجر به‌صدور رای شده است و قضات با مباحث بین‌المللی نسبت به حقوق داخلی سروکار کمتری دارند. به‌همین دلیل فعلا این دو موضوع در یک پژوهشکده دنبال می‌شود.
وی اظهار کرد: البته لازم است بیان شود که در پژوهشکده حقوق عمومی و بین‌المللی بحثها و مطالعات جدی در حوزه حقوق بشر در حال انجام است و هماهنگیهایی هم با ستاد حقوق بشر قوه‌قضاییه در این‌خصوص داریم. دوستان و همکاران ما در حال انجام مطالعاتی هستند که امیدواریم بتواند به مجموعه ستاد حقوق بشر کمک کند. تمرکز این بخش یعنی حقوق بین‌الملل در حال حاضر به حوزه حقوق بشر استوار است. البته در سایر موضوعات چون فاجعه منا هم نشستهایی انجام داشته‌ایم و کار مطالعاتی انجام شده است.
از ابتدای کار پژوهشگاه 27 جلد مجموعه آرای قضایی منتشر شده است
قائم‌مقام پژوهشگاه قوه‌قضاییه درخصوص پژوهشکده مطالعات رای گفت: پژوهشکده مطالعات رای، تقریبا جزو اولین پژوهشکده‌های ما است که راه‌اندازی گردیده است. کار این پژوهشکده به‌نوعی کمک به انتشار آرای قضایی است. تاکنون از ابتدای کار پژوهشگاه 27 جلد مجموعه آرای قضایی منتشر شده است که به محاکم کیفری، محاکم حقوقی، محاکم تجدید نظر، شعب دیوان عالی کشور و نیز دیوان عدالت اداری مربوط است.
وی افزود: همکاران در این پژوهشکده، آرای صادر شده قضات را مطالعه می‌کنند. در حدود سه، چهار سال گذشته تاکنون حدود هفتصدهزار رای مطالعه شده است و پس از مطالعه رای، بعضیها را انتخاب کرده و روی آنها کلیدواژه زده می‌شود، چکیده‌گذاری شده و مستندسازی می‌شود. درخصوص این آرا باید گفت که این آرا به‌صورت کتاب منتشر می‌شود و به‌نوعی روش جدیدی بوده و تاکنون سابقه نداشته است. این کار مطالعاتی بر روی آرا و انتشار کتب، بازتاب خوبی بین اساتید، وکلا و حتی خود قضات داشته است. پورسید اظهار کرد: این کتابها که حاوی آرا است با آرای وحدت‌رویه متفاوت است. آرای وحدت رویه، آرای هیات عمومی دیوان عالی کشور است، اما این آرا، آرای شعب است. همکاران ما در پژوهشکده رای این آرا را مطالعه کرده و کار بر روی آنها انجام داده‌اند. این کار بسیار سخت و دقیق بوده و بسیار حوصله طلب است و به‌نظر می‌رسد این مجموعه کتب و ماحصل این کار مطالعاتی مجموعه‌ای کاملا منحصر به فرد باشد.
قائم‌مقام پژوهشگاه قوه‌قضاییه افزود: در کنار این مجموعه مطالعات آرا، کارهای دیگری نیز در پژوهشکده مطالعات رای انجام می‌شود. به‌عنوان مثال گاهی احساس می‌شود که آرای صادر شده در شعبات و استانها در یک موضوع واحد آرایی متفاوت است. این موضوع به ما هشدار می‌دهد که در یک موضوع واحد چرا باید آرایی متفاوت صادر شده و برداشتهای مختلفی صورت گیرد.
وی گفت: دوستان پژوهشکده به‌‌دنبال این هستند که روی این تفاوت آرا هم کار علمی صورت گیرد و ماحصل این کارعلمی، نشستهایی است که با حضور خود قضات و اساتید برگزار می‌شود. حتی امکان دارد در درازمدت خروجی این مطالعات بتواند به دیوان‌عالی کشور کمک کند که هم صدور آرای وحدت رویه سرعت پیدا کند و هم این که تعداد این آرا بیشتر شود. منبع: میزان