تاریخچه شکل‌گیری سازمان زندانها پس از پیروزی انقلاب
تاریخچه شکل‌گیری سازمان زندانها پس از پیروزی انقلاب
تاریخچه شکل‌گیری سازمان زندانها پس از پیروزی انقلاب
با پیروزی انقلاب شکوه‌مند اسلامی و تغییرات شگرف اجتماعی و فرهنگی جامعه و جایگزینی ارزشهای متعالی الهی و انسانی در تمام شؤون زندگی مردم، ایجاب می‌کرد به مقوله زندانها که در واقع بخشی از زندگی اجتماعی محسوب می‌شدند، توجه ویژه شود.
شرایط اولیه از پیروزی انقلاب و ضرورت تثبیت نهادهای حاکمیت به گونه‌ای بود که رهبران فکری و سیاسی انقلاب با پشتکاری وصف‌ناپذیر به سرعت به سر و سامان دادن امور پرداخته و با وضع قوانین و مقررات فوری از طریق تنها نهاد رسمی قانون‌گذاری آن سالها (شورای انقلاب اسلامی) یکی پس از دیگری وضعیت مدیریت آنها را مشخص می‌نمود. امور زندانها از جمله امور مهمی بود که خیلی زود مورد توجه قرار گرفت. در اردیبهشت ماه سال 1385 اولین تصمیم شورای انقلاب در خصوص زندانها در قالب مصوبه، اتخاذ و زندانها به طور کامل از سیستم اجرایی به بدنه دستگاه قضایی متصل و ابتدا به وزارت دادگستری وقت و پس از مدتی و با تشکیل شورای عالی قضایی مسؤولیت اداره زندانها به این شورا سپرده شد.
به طور طبیعی در این سالها و تا زمان تشکیل سازمان زندانها در اواخر سال 1364 (حدود هشت سال) ناگزیر برای اداره زندانها و بازداشتگاهها در سطح کشور از توان نهادهای متعددی نظیر کمیته‌های انقلاب اسلامی- شهربانی کل- سازمانهای اطلاعاتی و امنیتی و برخی دیگر از نهادها بهره برده و تمامی این نهادها تحت تولیت شورای سرپرستی زندانها که متشکل از سه نفر عضو منتخب شورای عالی قضایی بود، انجام وظیفه می‌کردند.
به طور قطع و به خاطر تعدد مدیریتهای مراکز نگهداری مجرمان، در این سالها، حرکتهای اصلاحی و تربیتی نمی‌توانست به شکلی واحد اجرا شود و گاه به لحاظ شرایط زمانی، ناگزیر از نگهداری صرف مجرمان بودند، در این سالها وضعیت بهداشتی، زیستی و … زندانها در حد مطلوبی نبود و به‌طورکلی تفکر پلیسی بر جای مانده از رژیم طاغوت هنوز در بدنه مدیریت زندانها خودنمایی می‌کرد.
از طرفی مدیریت کلان زندانها در آن مقطع به علت شورایی بودن و عدم تصمیم‌گیری واحد، کارآیی لازم را از دست داده بود. به همین خاطر و جهت اجرایی نمودن رهنمود اندیشمندانه امام راحل (ره) در تبدیل زندانها به دانشگاه برداشتن گامهای عملی در انسجام مدیریت زندانها ضروری می‌نمود. خوشبختانه این دوراندیشی همراه با پیگیری مجدانه و دلسوزانه جامعه، باعث شد تا در بهمن‌ماه سال 1364 قانون تبدیل شورای سرپرستی زندانها به سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور در 10 ماده و 2 تبصره از تصویب مجلس شورای اسلامی گذشت. پس از تصویب و ابلاغ این قانون، هسته‌ای اولیه سازمان زندانها از ابتدای سال 1365 بنیان‌گذاری و حجت‌الاسلام و المسلمین مجید انصاری که تلاش زیادی برای تشکیل سازمان مصروف داشته بود به عنوان اولین رئیس سازمان منصوب شد. در مدت کوتاه مدیریت ایشان به عنوان رئیس سازمان، تشکیلات اولیه سازمان طراحی و در سطح استانها نیز ادارات کل زندانها عهده‌دار سرپرستی زندانها و بازداشتگاهها و تمامی مراکز اقدامات تأمینی استان شدند. در این مدت مدیران تازه منصوب شده در استانها در اجرای مفاد قانون و در کوتاه‌ترین مدت ممکن، سعی نمودند تا تمامی مراکزی را که به‌نوعی در اختیار سایر نهادها بود، تحت سرپرستی خود درآوردند. هرچند در سالهای اولیه تأسیس سازمان نحوه تحویل و تحول زندانها با مشکلات و بعضاً مقاومتهایی روبه‌رو بود، ولی مدیران جوان و عاشق خدمت با تدابیر تشکیلات اولیه ادارات زندانها را راه اندازی و بدین ترتیب و پس از حدود 9 سال، سازمان زندانها در مرحله تثبیت قرار گرفت.
در اواسط سال 1366 و پس از انتخاب جناب آقای انصاری به عنوان نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی، مسؤولیت سازمان تازه تأسیس زندانها به عهده حجت‌الاسلام و المسلمین شیخ اسماعیل شوشتری- که تجارب ذی قیمتی در قانون‌گذاری و مسایل قضایی داشت- گذاشته شد.
ایشان نیز در مدت تصدی خود (حدود دو سال) در جهت تثبیت کامل ساختار تشکیلاتی سازمان گامهای مؤثری برداشتند. در این مقطع آیین‌نامه زندانها اصلاح و برای اولین بار مفاهیم اصلاحی و تربیتی و مقولات فرهنگی در بندبند آیین‌نامه تجلی شد، در این دوران، تشکیلات اداری سازمان کامل گشت. در شهریور 1368 و با توجه به انتصاب آقای شوشتری به سمت وزیر دادگستری، شهید سید اله لاجوردی چهره شناخته شده انقلاب و مبارز خستگی ناپذیر زندانهای رژیم ستم شاهی از سوی رئیس محترم وقت قوه قضاییه مسؤولیت اداره سازمان زندانها را پذیرفتند. با توجه به گذشت بیش از 3 سال از تشکیل سازمان زندانها و تثبیت نسبی تشکیلات اداری زندان، ایشان با تکیه بر نیروهای متعهد و دلسوز سطح زندانها حرکت اصلاحی را شروع و در مدت هشت سال تصدی این مسؤولیت اقدامات مؤثری را به انجام رساندند. در این مدت قانون استخدامی کارکنان زندانها به تصویب و به تدریج نیروهای رسمی جایگزین نیروهای انتظامی به ویژه در پستهای حساس و مدیریتی شدند.
اقداماتی نظیر زیباسازی محیط داخلی زندانها، حرکت به سمت خودکفایی زندانها، تمرکززدایی در امر مدیریت زندان و دادن اختیارات به مدیران محلی و استانی از دیگر اقدامات وی بود و به تعبیر جناب آقای سید مرتضی بختیاری جانشین بعدی ایشان به عنوان رئیس سازمان زندانها، «بنیان زندانبانی اسلامی» در این دوران پی‌ریزی شد.
پس از هشت سال مدیریت شهید لاجوردی و کناره‌گیری ایشان از این مسؤولیت، جناب آقای سید مرتضی بختیاری که سابقه‌ای طولانی در دستگاه قضایی داشتند و به مسایل کلی زندانها نیز اشراف داشتند به عنوان چهارمین رئیس سازمان زندانها منصوب شدند
پنجمین رئیس سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور را جناب آقای علی‌اکبر یساقی از سال 83 عهده‌دار شد و تا شهریور 1388 در این سمت فعالیت نمود.
ششمین رئیس سازمان، جناب آقای غلامحسین اسماعیلی از سوی حضرت آیت‌الله آملی لاریجانی از شهریور 1388 به عنوان رئیس سازمان منصوب شد و تا اردیبهشت 1393 این مسؤولیت را به عهده داشت
هفتمین رئیس سازمان جناب آقای دکتر اصغر جهانگیر از چهره‌های نام آشنای دانشگاهی و علمی و از مدیران با سابقه و خوش‌فکر دستگاه قضایی است. رئیس مرکز حفاظت اطلاعات کل قوه قضاییه، از جمله مشاغلی است که عهده‌دار آن بوده است. وی که از سابقه طولانی مدیریتی کلان در سطوح مختلف قضایی و اجرایی و همچنین عضویت در کمیته‌های تخصصی و علمی قوه قضاییه و دانشگاهها و از سوابق تدریس متمادی در دانشگاههای معتبر برخوردار است در اردیبهشت ماه 1393 با حکم رئیس دستگاه قضا سکاندار سازمان زندانها شده است تا برنامه‌های اصلاحی و تربیت زندانها با رویکرد علمی شتاب بیشتری یابد.
منبع: سازمان زندانها