تأمّلی در ماهیت و قلمرو اراده در تحقّق مسؤولیت کیفری

تأمّلی در ماهیت و قلمرو اراده در تحقّق مسؤولیت کیفری

نویسنده: مجتبی جعفری

چکیده

ارتکاب رفتار مادّی شرط لازم برای تحقّق مسؤولیت کیفری در حقوق کیفری کنونی است. چنانکه امروزه در هیچ‌یک از نظامهای حقوقی دنیا صرف اندیشه مجرمانه قابل مجازات نیست. مسؤولیت کیفری زمانی ایجاد خواهد شد که فردی با عبور از اندیشه مجرمانه عملاً رفتاری را انجام دهد که قانون‌گذار منع کرده است. بااین‌همه، نباید از این حکم چنین استنباط کرد که ارتکاب رفتار مادّی شرط کافی برای تحقّق مسؤولیت کیفری است. درواقع، رفتار مادّی اگرچه برای تحقّق مسؤولیت کیفری ضروری است امّا کافی نیست و لازم است که این رفتار بااراده آزاد صورت گرفته باشد. ازاین‌رو، اگر مرتکب اراده‌ای در انجام آن رفتار نداشته باشد هیچ نوع مسؤولیت کیفری تحقّق نخواهد یافت. این حکم هم‌زمان شامل جرایم مادّی صرف و جرایم دارای عنصر روانی است. امّا نکته مهمی که در اینجا باید مورد توجّه قرار گیرد تشخیص ارادی بودن یا نبودن رفتار ارتکابی متّهم است. دراین مقاله، سعی کرده‌ایم با یک تحلیل و تدقیق فلسفی مؤلفه‌های لازم برای ارادی بودن یک رفتار را مشخص نماییم تا بدین ترتیب رفتارهای غیرارادی قابل‌تشخیص باشند. تشخیص رفتارهای غیرارادی ازاین‌جهت حائز اهمیت است که مرتکب را از تیغ مجازات رها خواهد کرد.

کلیدواژگان : مسؤولیت کیفری؛ اراده؛ رفتار ارادی؛ رفتار غیرارادی؛ اخلاق

فصلنامه پژوهش حقوق کیفری ؛ دوره 4، شماره 15، تابستان 1395