تأملی در قاعده انگاری «اولویت دفع مفسده از جلب منفعت»

نویسنده: میرزامحمد واعظی

چکیده

یکی از مباحث مدّنظر علمای علم اصول، «أولویت دفع مفسده نسبت به جلب مصلحت» و ترجیح جانب نهی است که به‌صورت موجبه جزئیه پذیرفته شده است؛

اولویت مذکور به مثابه یک قاعده در بین فقها با نام «دفع المفسده أولی من جلب المنفعه» شهرت یافته که در مسمّای آن «مفسده» با «مصلحت» یا «منفعت» تقابل یافته است. در مجموع در اولویت مذکور چهار قرائت را می‌توان مورد سنجش قرار داد که قرائت چهارم یعنی تقابل «منفعت» و «مفسده»، صلاحیت قاعده‌مندی را داراست، هرچند که فقها آن‌را مورد لحاظ قرار نداده‌اند. همچنین به زعم نگارنده قرائت اول از این اولویت نیز که مستفاد از حکم عقل است، قابلیت ضابطه‌مند شدن با چهار مؤلفه نوع تکلیف، نوع واجب، کمیت و کیفیت احتمال را داراست.

کلیدواژگان: اولویت، دفع مفسده، جلب منفعت، مصلحت، ضرر، دوران بین محذورین

مجله فقه و اصول، سال چهل و هشتم، شماره 106، پاییز 1395