بیمه عدم النفع
بیمه عدم النفع
بیمه عدم النفع
ستار شیروبی
بیمه عدم‌النفع ابتدا ممنوع بود و مدتی طول کشید تا مورد قبول واقع شد؛ زیرا طبق نظریه علمی آن زمان در بیمه عدم‌النفع امید بیمه‌شده به‌نفع احتمالی تبدیل به امری قطعی و مسلم می‌شد، بیمه‌شده از این امر منتفع می‌گردید و بیمه نمی‌بایست برای بیمه‌گذار منشأ سود باشد. سرانجام در سده نوزدهم، خلاف این اصل مورد قبول واقع شد، بدین نحو که در بیمه دریایی، بیمه‌گران که ابتدا ارزش کشتی و محموله آن را در بندر مبدأ بیمه می‌کردند، پذیرفتند که مبلغ بیمه‌شده قیمت کشتی و محموله در بندر مقصد باشد و به این ترتیب بیمه‌گذاران توانستند عدم‌النفع را هم بیمه کنند.
در بیمه‌های غیر دریایی نیز به‌تدریج این بیمه را پذیرفتند. تحول طرز فکر علمی و حقوقی در این مورد صحیح و منطقی است زیرا مفهوم اصلی بیمه‌های غرامت، رفع زیان از بیمه‌شده است، البته به شرطی که این زیان از مبلغ بیمه‌شده در بیمه‌نامه تجاوز نکند. از دست دادن منفعتی که بیمه‌گذار در حدود متعارف احتمال آن را می‌دهد با زیانی که از طریق فقدان یا صدمه به دارایی بیمه‌شده وارد می‌گردد تفاوت عمده‌ای ندارد. قبول بیمه عدم‌النفع برخلاف اصل غرامت نیست زیرا طبق اصل غرامت بیمه‌شده نباید از طریق بیمه ثروتمند شود در حالی‌که با تعهد عدم‌النفع بیمه‌گر منافع مشروع بیمه‌شده را بیمه می‌کند و بیمه‌شده در صورت واقع نشدن خطر، افزون بر قیمت شی بیمه‌شده منفعت متعارف را نیز به‌دست می‌آورد. در واقع بیمه‌گر با قبول بیمه عدم‌النفع، بیمه‌شده را در وضع و حالتی قرار می‌دهد که بدون وقوع حادثه در آن وضع قرار داشت.
شرایط قبول بیمه عدم‌النفع و میزان آن
با آن‌که اصولاً بیمه عدم‌النفع معتبر است ولی قبول آن از طرف بیمه‌گران غالباً مشروط به شرایط خاصی است. برآورد عدم‌النفع گهگاه به علت اشکال در تعیین دشوار است و به‌علاوه بیمه‌گذار نباید در تعیین آن از حدود متعارف و منطقی خارج شود و در میزان آن زیاده‌روی کند.
اولاً، بیمه عدم‌النفع باید صریحاً در بیمه‌نامه تعهد شده باشد. اصولاً در بیمه اشیا، بیمه‌گر فقدان و از دست رفتن فوری و مستقیم اشیا را که متضمن زیان برای بیمه‌گذار است بیمه می‌کند. بیمه عدم‌النفع به قرارداد خاصی نیاز دارد و اگر جداگانه هم بیمه شود غالباً به‌صورت بیمه تکمیلی است.
ثانیاً، در بیمه عدم‌النفع، فقط زیان حتمی و قطعی وارده به بیمه‌شده را می‌توان بیمه کرد.
ثالثاً، تعهد بیمه‌گر موکول به وقوع حادثه در آینده است. در نتیجه اجباراً محدود به مدت زمان معین است و دیر یا زود نتایج آن با گذشت ایام از بین می‌رود.
رابعاً، شرایط برآورد عدم‌النفع پس از وقوع حادثه باید با دقت معین‌شده باشد. گهگاه تعیین عدم‌النفع ازدست‌رفته آسان است مثل مال‌الاجاره غیرمنقولی که بر اثر آتش‌سوزی از بین رفت است. برخلاف، برآورد منافع از دست‌رفته یک مؤسسه تجارتی و صنعتی آسان نیست. در بیمه خسارت ناشی از تگرگ، غرامت پرداختی به بیمه‌شده، معادل ارزش محصول کشاورزی او هنگام برداشت محصول است. در بیمه مخاطرات ناشی از حمل‌ونقل، غرامت پرداختی، ارزش محموله در بندر مقصد است. در بیمه مسؤولیت مدنی در مقابل شخص ثالث، تعهد مقصر حادثه عبارت است از جبران زیان واقعی و عدم‌النفع زیان‌دیده که باید بیمه‌گری که مسؤولیت عامل زیان را بیمه کرده بپردازد. منبع: نشر عدالت