بعضى از چیزها را اگر ندانیم بهتر است
بعضى از چیزها را اگر ندانیم بهتر است
بعضى از چیزها را اگر ندانیم بهتر است
بعضى از چیزها را اگر ندانیم بهتر است. قرآن میفرماید: «لا تسئلوا عن أشیاء اِن تُبدَ لکم تَسُؤکم» (سوره مائده، آیه 101) از چیزهایى که اگر براى شما آشکار شود شمارا ناراحت مىکند، سؤال نکنید.
اهمیت و عظمت مقام علم؛ در حدى است که خداوند در قرآن به پیامبرش دستور میدهد: «قل هل یستوى الذین یعلمون والذین لایعلمون…؛ [اى پیامبر!] بگو: آیا کسى که عالم است با کسى که نمیداند برابر است؟» (زمر، آیه 9)
پیامبر اسلام در مقام ارزشگذاری به علم میفرماید: دانش آموختن بر هر مسلمانى واجب است همانا خدا، طلب کنندگان دانش را دوست دارد.» (اصول کافى، ج 1، کتاب فضل العلم، ح 1، ص 35)
ازنظر قرآن و روایات، علم وسیله است نه هدف؛ آنهم وسیلهای که انسان را به کمال میرساند و دنیا و آخرت او را آباد میکند. گفتنى است که ارزش هر علم به ارزش موضوع آن علم است و در این جهت علوم الهى و دینى – با توجه به موضوع آن – از سایر علوم اشرف و برتر است؛ ولى این بدین معنا نیست که علوم دیگر بیاهمیت و بدون ارزش است و علم نیست.
گرایش به یادگیری علوم به انگیزههای مختلف صورت میگیرد و بهطورمعمول نیازهای اولیه حیاتی و طبیعی و محسوس جاذبههای بیشتری برای انسانها دارد. لذا برای فراهمسازی بیشتر آسایش و تسلط بیشتر بر طبیعت، گرایشهای مختلف علمی و تخصصهای فراوان به وجود آمده است. اما تنها وارستگان و ژرفاندیشان هستند که فراتر از نیازهای اولیه طبیعی و محسوسات به ارتباط نهانی دانشها و ارتباط جهان هستی با آفریننده آن فکر میکنند و از هدفمندی اینهمه جنبوجوشها سخن به میان میآورند.
بعضیاوقات اگر ندانیم بهتر است
علمی که در روایات و آیات بر آن تأکید شده و از آن تمجید گشته و بهعنوان اشرف علوم محسوب میگردد علم خداشناسی است زیرا معلوم این علم از معلوم سایر علوم برتر و اشرف است و هر علمی بهاندازه معلوم خود ارزش دارد و روشن است که کسب معرفت و جهانبینی و خداشناسی منحصر به یکرشته نیست.
بعضى از چیزها را اگر ندانیم بهتر است. قرآن میفرماید: «لا تسئلوا عن أشیاء اِن تُبدَ لکم تَسُؤکم» (سوره مائده، آیه 101) از چیزهایى که اگر براى شما آشکار شود شما را ناراحت مىکند، سؤال نکنید.
اگر مسئولین سیلوها و انبارهاى غلّه به مردم اعلام کنند که فقط تا چند وقت دیگر گندم داریم، همه مردم از همینالان ناراحت مىشوند و در تهیّه نان نزاعها شروع مىشود. در اینجا باید مسئولین بهجای اطلاعرسانی به فکر چاره و خرید گندم باشند، نه آنکه مردم را در جریان بگذارند. آرى، هر دانستنى و هر اطلاعرسانی مفید نیست.
سه نوع دانش در بیان قرآن کریم
قرآن دانشها را سه نوع میداند:
الف) علمى که مفید است: حضرت موسى (علیهالسلام) به خضر گفت: آیا به من اجازه میدهی که در سفر دنبال شما باشم تا از علمى که به تو دادهشده فراگیرم و رشد کنم؟! «هل أتّبعک على أن تُعلّمن ممّا عُملّتَ رُشداً» (سوره کهف، آیه 66)
ب) علمى که ضرر دارد: «و یَتعلّمون ما یَضُرّهم و لا یَنفعُهم» (سوره بقره، آیه 102) گروهى به سراغ علم سحر و جادو و یادانشی میرفتند که میان همسران را با فتنهانگیزی به هم زنند.
ج) علمى که نه مفید است و نه مضر است: نظیر دانستن تعداد نفرات اصحاب کهف که آیا آنها سه نفر بودند یا چهار نفر یا کمتر و بیشتر. «ثلاثه رابِعُهم کَلبُهم و یَقولون خَمسهٌ سادسُهم کلبهم» (سوره کهف، آیه 32)
تعداد نفرات اصحاب کهف مهم نیست، آنچه مهم است آن است که چگونه یک اقلّیت جوانمرد در جامعه پر از فساد، دین خود را حفظ کردند و براى حفظ عقیده و ایمان خود، از محیط گناه و شرک هجرت کرده و غارنشینى را بر شهرنشینى ترجیح دادند.
علمی که نفعی ندارد
ازنظر قرآن و روایات، علم وسیله است نه هدف؛ آنهم وسیلهای که انسان را به کمال میرساند و دنیا و آخرت او را آباد میکند. گفتنى است که ارزش هر علم به ارزش موضوع آن علم است و در این جهت علوم الهى و دینى – با توجه به موضوع آن – از سایر علوم اشرف و برتر است؛ ولى این بدین معنا نیست که علوم دیگر بیاهمیت و بدون ارزش است و علم نیست.
در نگاه اسلامى، علمى که نفع ندارد، مطلوب نیست; حتى بزرگان معصوم (علیهم الاسلام) از این علم به خداى سبحان پناه بردهاند. از رسول خدا (صلیالله و علیه واله) روایت است که فرمود: اللهم اعوذبک من علم لاینفع . (کنزالفوائد، 2، 31; میزان الحکمه، ح 1412616) و از على (علیهالسلام) روایت است که فرمود: «خیرى نیست دردانشی که سود ندارد.» (نهجالبلاغه، حکمت 338)
امام کاظم (علیهالسلام) ماجرایى را از رسول خدا (صلیالله و علیه واله) نقل کرده است که بسیار شایان توجه و تأمل است.
روزى رسول خدا (صلیالله و علیه واله) به مسجد آمد . گروهى را دید که پیرامون مردى گردآمدهاند . پرسید: «این کیست؟» گفتند: «علامه است.» فرمود: «در چه چیز علامه است؟»
گفتند: «داناترین مردم به انساب و وقایع عرب است و بیشتر از همه بهروزهای مهم جاهلیت و اشعار عربى آگاه است.»
پیامبر (صلیالله و علیه واله) فرمود: «این را اگر کسى نداند، زیان نمیکند و کسى که میداند، نفعى نمیبرد.» (میزان الحکمه، ح 14114 به نقل از مالى صدوق، 220/13)
شایستهترین علوم
امام کاظم (علیهالسلام) درباره شایستهترین علوم میفرماید: شایستهترین علم براى تو آن است که عمل تو جز بدان اصلاح نشود، و واجبترین عمل براى تو آن است که در برابرش از تو بازخواست میکنند و لازمترین علم براى تو علمى است که قلب تو را به صلاح آورد و فساد قلب را براى تو آشکار سازد، و فرجام آن علمى نیکتر است که بر عمل دنیاى تو بیفزاید . پس خود را به علمى مشغول مساز که ندانستن آن، زیانت نمیرساند و از علمى غافل مشو که ندانستن آن، بر نادانیات میافزاید. (ابن فهد حلی، عده الداعی، ص77)
علوم غیردینى میتواند سعادت آفرین باشد
از على (علیهالسلام) روایت است که فرمود: «خیرى نیست دردانشی که سود ندارد.» (نهجالبلاغه، حکمت 338)
ازنظر قرآن و روایات، علم وسیله است نه هدف؛ آنهم وسیلهای که انسان را به کمال میرساند و دنیا و آخرت او را آباد میکند. گفتنى است که ارزش هر علم به ارزش موضوع آن علم است و در این جهت علوم الهى و دینى – با توجه به موضوع آن – از سایر علوم اشرف و برتر است؛ ولى این بدین معنا نیست که علوم دیگر بیاهمیت و بدون ارزش است و علم نیست.
در نگاه کلى قرآن، هر علمى که انسان را به دنیاپرستى سوق دهد و به چنگال مادیات بسپرد و فهم و شعور او را بهطرف خواب و عیش و نوش بکشاند هدف نهایى او را تنها وصول به مادیات قرار دهد، چیزى جز ضلالت و گمراهى نیست.
در قرآن کریم آمده است: «ذلک مبلغهم من العلم ان ربک هو اعلم بمن ضل عن سبیله؛ این آخرین حد آگاهى آنها است و خداوند به حالآنکه از راه حق گمراه شده آگاه است.» (نجم، آیه 30) پس علوم غیردینى نیز میتواند نقشآفرین بوده و موجبات سعادت آدمى را فراهم کند. این در صورتى است که هدف تلقى نشود، بلکه وسیله پیشرفت و رسیدن به کمال باشد. از طرف دیگر علوم دینى نیز اگر طالب آن قصد رسیدن به دنیا را داشته باشد، موجب بدبختى انسان میشود.
خداشناسی منحصر به یکرشته نیست
علمی که در روایات و آیات بر آن تأکید شده و از آن تمجید گشته و بهعنوان اشرف علوم محسوب میگردد علم خداشناسی است زیرا معلوم این علم از معلوم سایر علوم برتر و اشرف است و هر علمی بهاندازه معلوم خود ارزش دارد و روشن است که کسب معرفت و جهانبینی و خداشناسی منحصر به یکرشته نیست.
شخصی ممکن است از علم شیمی آنچنان خدا را بشناسد که از مطالعه کتابهای دینی نشناسد – پس آنچه مهم است شناخت کیمیای هستی است – البته باید پذیرفت بعضی از علوم و رشتهها به این هدف نزدیکتر و کم واسطهترند. در غیر این صورت از علوم مختلف بهعنوان فضل نامبرده شده نه کمال.
بنابراین دروس دانشگاهی که در جهت حل مشکلات علمی و گسترش علمی افراد و جامعه خاص برمیدارد نهتنها علم لاینفع نیست بلکه علومی هستند که در خدمت به جامعه و مردم است وکسی که بهقصد کمک به مردم و کسب رضایت خداوند و خدمترسانی به افراد جامعه به تحصیل آن علوم بپردازد، نهتنها پسندیده بلکه در برخی موارد بر افراد این تحصیل واجب میشود. مثلاً آنجا که حل مشکلات مردم و ادارهی جامعه متوقف بر تحصیل فلان علم باشد. منبع: تبیان